InfoHub Logo

Balalyq shaqqa saıahat... Berdibek aǵamyzǵa deıingiler osy saıahatqa sapar shekti me, shekpedi me, kim bilipti... Biz — osyndaı uly saıahattyń bolatynyn áý bastan-aq bilip ósken urpaq, baqyttymyz. Sapardyń da sáttisi, qýantatyny, jylatatyny bolady. Balalyǵyn soǵys eseıtken, ómiriniń erte, tym erte erjetken qıyn sátin esine túsirip, kóp saıahatynan muńaıyp qaıtatyn sol kezdiń urpaǵyna degen aıaýshylyq sezimi basym ózimde. Ádebıetterden ne oqysam da, eresekterden ne tyńdasam da osyǵan saıatyn... sol kezdegi kóp estelik!

Al Jumeken aǵanyń balalyq shaǵyna men bala kúngi dosy, dosy bolǵanda da qıyn-qystaý kúnderde qaıran balalyqtan qolúzbeýge sebepshi bolǵan dosy — Qonysov Idaıat aǵamen birge saıahat shektim. Seksenge taıaǵan aqsaqal tyń, qýatty. Kútimi de úlken kisige laıyq kelisti kórindi. Sózi de, áserge berile aıtqan áńgimesi de shyp-shıraq. Sonaý alysta qalǵan kómeskileý kúnderden emes, kúni keshe bolǵan qyzyqty oqıǵadan syr shertkendeı...

... Qoshalaqtyń shaǵyly men qum shoqaldary, asyr salyp aýnaıtyn jasyl jaılaýǵa bergisiz jibekteı sýsyǵan aq shaǵyly oıynqumarlyqtan erterek arylyp, oıqumarlyqqa erterek shaldyqqan bizdi tań bozynan kútip alatyn. Qozy-laqtyń, bota-qulynnyń arasynda ósken qyrdyń qara sıraq balasyna budan artyq jer jumaǵy bolady dep sendirý áste qıyn bolatyn. Qyrda týyp, qumda ósken, ásirese Qoshalaq atty kıeli ólkede erjetkenderdiń qatary sırep te qaldy-aý...

Umytpasam, ótken ǵasyrdyń alpysynshy jyldarynyń aıaq kezinde, dálirek eske túsirsem, myń toǵyz júz alpys jetiniń jazynda Jumeken aqyn — meni, bala kezgi dosyn izdep kelip, birge júrgen sol az kúnniń ishinde Qyzylobanyń syrt jaǵynda kól jaǵasynda demalyp, bala kúngideı asyr salyp edik. Umytylmas shaqtardy eske ala otyryp, syrlasyp edik... Qasymyzda Jumekenniń synyptas dosy Idaıat Ájiǵalıev, onyń aýdandyq gazet redaksıasyndaǵy áriptesi Qurysh Elemesov bolǵan.

Taı-qulyndaı tebisken qaıran dos! At qulaǵynda oınap ósken qyr eliniń jigitteri jaratylysynan shymyr da, oılary anyq, tanymy tereń ekendigin óz bolmysymen dáleldegen Jumeken dosymdy jıi esime alamyn. Bir oqıǵa kóz aldymda máńgilik qalyp qoıdy. Men jylqyshynyń balasy edim. Taı úıretýge biz erte jaradyq. Endi qaıteıik, aldymyzdaǵy aǵalar men qajyr-qaıraty tasyǵan ákeler basqynshy fashısermen soǵysýǵa áskerge alyndy. Elde qalǵan qarıalar men soǵysqa ketken jarlaryn kútip, solardyń enshisindegi aýyrtpalyqqa ıyqtaryn tosyp, kúndiz-túni bel sheshpegen sheshelerdiń jarym kóńilderine jaýtańdap, qabaqtaryna qaraǵyshtap móldiregen «tiri jetimek» — buǵanasy qatpaǵan jasórim balalar edik. Turmystyń taýqymetin erte tartqandardyń biri — balalyǵyn sum soǵys jalmap, erkeleıtin shaǵynda balalyq erkindikten erte aırylǵan Jumekenniń bolmysy da osylaı qalyptasyp edi. Ashaq sordyń tóńiregine mal óristetip, áskerge attanǵan ákesiniń tóńkerilgen qazan astyndaǵy izin kórip qaıtyp júretinbiz. Bala Jumekenniń tóńkerýli qazanǵa telmire qarap turǵan shaqtaryn júregim syzdap talaı esime alyp edim. Taı úıretemiz dep bizdikinde bas qosamyz. Jumekenniń atasy Nájimeden aqsaqal óńirge aty málim aýqatty turmys ıesi boldy. Taı úıretýge taqymy jarap qalǵan nemeresine áppaq matamen tystalǵan qus mamyǵynan jasalǵan kópshik (shaǵyn jastyqty bizdiń jaqta osylaı ataıdy) beredi ájesi. Taı úıretý mashaqatymen júrip, álgindeı kópshiktiń áldenesheýi jarylyp, jarylǵan tystan burqyraǵan aq mamyǵyna talaı kómilgenimiz de esimde. Balalyq qıańqylyq pa, álde qyzyq kórem be, kim bilsin, men mingen taıdan ol mingen taı ozyp ketse, Jumeken mingen taıdyń shabynan oqys túrtip qalyp, týlaǵan taıdan dosymnyń qulaǵanyna máz bolǵan kúnder de eske jıi túsedi. Talaı qus jastyqtyń mamyǵyna bólenip edik...

Taǵy bir qasıeti — Jumeken kúı tyńdaý dese ishken asyn jerge qoıatyn. Bizdiń úıde patefon boldy. Ákemiz Astrahannan kúıtabaqtar aldyrtatyn. Álgi kúıtabaqtardy aıyzymyz qana tyńdaıtynbyz. Árıne, úlkender «buzyp tastaısyńdar» dep, erkimizge bermeıdi. Biz onyń da aılasyn tabatynbyz. Qyrdyń shaqyraıǵan ystyǵynda mal da, jan da kóleńkege tyǵylmaı ma. Patefon men kúıtabaqtardy úlkender tús kezinde uıqyǵa kirisken boıda Jumeken ekeýmiz qushaqtap alyp, Ashaq sorynyń mańaıyna, shoqal arasyna jaıǵasamyz. Kúıdi emin-erkin oınatyp, qulaq quryshyn qandyra tyńdaımyz. Jumeken bir tyńdaǵan kúıin qulaǵyna quıyp ala qoıatyn. Qazir oılasam, kókiregi kúı áýenimen kúmbirlep turady eken-aý. Atasy jasatyp bergen dombyrasymen álgi tyńdaǵan kúıdi múdirmesten aınytpaı tartyp shyǵady. Tań qalatynmyn...

Nájimeden aqsaqal soǵystan oralmaǵan jalǵyz uly Sabyredennen qalǵan tuıaǵy Jumekendi betinen qaqpaı erkeletse de, nemeresi esti bolyp ósti. Ol óte jaýapkershiligi men tıanaqtylyǵy arqasynda tóńiregindegilerdi de oılandyratyn. Mynadaı bir tentektigimiz eske tússe, qalaı kúlmespin. Biraq, balalyqtyń aty balalyq. Bir kúni sol úıde oınap júrip, túnniń birýaǵyna deıin jasyrynbaqtyń qyzyǵyna túsip ketippiz. On eki qanat aq úı. Tórde shańyraq kóteretin baqan turatyn. Ony kıimilgish ornyna paıdalanatyn. Jasyrynbaq oıyny qyzǵan kez edi. Jumekenniń qaryndastary bar. İzdeýshi kim bolǵany esimde joq, baqanǵa órmelep shyǵyp, jasyrynyp otyrǵan Jumeken qulaǵan baqanmen birge ushyp kelip uıyqtap jatqan atasy men ájesiniń ortasyna top ete tússin. Shoshyp oıanǵan atasy bolsa «bu qaısyń, qaǵynǵyr!» dep atyp turǵanda, Jumeken ekeýmiz aldy-artymyzǵa qaramaı bizdikine qaraı zytyp berdik... Sol ketkennen eki kún boıyna atasynan yńǵaısyzdanǵan dosym, úıine betteı almady. Atasy úshinshi kúni ózi izdep kelip, «uryspaımyn, úıge qaıt» dep, laq soıyp, Jumekendi qonaq etip qarsy alyp, ashýyn basady...

Oı túbine jetpeısiń. Osyndaı-osyndaı balalyq shaqtyń kartınalaryn sonaý alpys jetiniń jazynda Jumekenmen basqosqanda aıtyp, rahattana kúlkige qaryq bolyp edik. Qaıran dos erte kóz jumdy. Artynan bara almadym. Biraq, kókeıde saırap estelik qaldy...» dep, tujyrymdady Idaıat aǵa áńgimesin.

— Sońǵy kezdesýińizden este qalǵan sátter de bolar...

— Iá, — dep bir kúrsinip alǵan Idekeń, — bar, bala kúngi dosyńmen saǵynysyp kórisken sátińde qalaı da bir balalyqtyń nyshany oıanady eken. Biz de, ol kezde otyzdan asqan jigitter, joǵaryda aıtqan tórteýmiz de bala kúnge qaıta aınalyp soqqandaı boldyq. Men sol kezde jumys babymen respýblıkanyń túkpir-túkpirin aralaǵan GAZ-63-ti kól jaǵasyna toqtata salyp, apyl-ǵupyl sýǵa qoıdyq ta kettik. Birimizden-birimiz ozyp, shomyldyq, asyr saldyq. Bir kezde mashına qoıǵan jaqqa kózimiz túsip edi, turǵan ornymyzda melshıdik te qaldyq. Mássaǵan! Mashına joq!..

Biz sýǵa túsken qaırań tusta kabınanyń tóbesi ǵana qyltıyp tur!.. Asyǵyp júrip qol tejeýishti qoıýdy umytyppyz!

Ótken kúnnen adam tekten-tek belgi izdemeıdi. Oıy tıanaqty, eline tulǵa bolǵan azamattar bir-biriniń shyqqan bıigin, asqan asýyn, bel-belesin eske alady, qýanady. Idaıat Qonysov aǵa qazir Orly aýylynda turady. Az ǵana sáttik kezdesýden keremet áser alyp qaıttym. Balalyq shaǵyna jasaǵan saıahatyna birge baryp qaıtqandaı, kópten tanys adamdaı qımaı qoshtastyq. Jaqsynyń kózin kórgen jaqsy aǵaǵa, on balaly shańyraqtyń kárilikti babymen qarsy alǵan aqylshy atasyna myqty densaýlyq, uzaq ta maǵynaly, qurmetti de sándi ǵumyr tileımiz!

Áńgimelesken Qalampyr Kenjeǵalıqyzy,

Almaty-Atyraý.

---