InfoHub Logo

Janýarlardyń syrtqy dene jabyny (teri nemese ıntegýment) deneden artyq sýdy joǵaltpaı jáne dene temperatýrasyn rettep qorǵanyshtyq qyzmet atqarady. Sonymen birge, kóptegen organızmderde zat almasýǵa (tynys alý jáne zár shyǵarý) qosymsha dene múshesi qyzmetin atqarady. Omyrtqasyzdarda dene jabyny onsha jetilmegen, ol ektodermadan jáne sonyń qosalqy týyndylarynan turady. Bularda dene jabynynyń evolúsıasy terbelmeli epıtelııden jalpaq epıtelıı baǵytynda damydy, osylaı damý týrbellárıı jáne basqa jalpaq qurttar, sonymen birge júmyr jáne býyltyq qurttarda baıqalady. Terbelmeli epıtelıı qarapaıym qozǵalý múshesi bolyp sanalsa, al jalpaq epıtelıı ondaı qyzmet atqarmaıdy.

Býynaıaqtylarda epıtelııdiń syrtqy qabaty hıtındelgen kýtıkýlaǵa aınalsa, al shaıantektesterde saýytqa aınalǵan. Mollúskalardyń syrtqy epıtelıı qabaty quramynda izbesi bar baqalshaq damıdy. Janýarlardyń keıbir toptarynyń (býylttyq qurttar, býynaıaqtylar jáne mollúskalar) epıdermısterinde bir nemese kóp kletkaly bezderi (silekeı, órmek, ýly jáne basqalary) bolady.

Hordalylarda teri jabynyń evolúsıasy bir qabatty epıtelııden kóp qabatty epıtelııge aýysý baǵytynda júrdi, ıaǵnı eki qabatty jáne onyń damýy naǵyz teri (korıým) qabatynyń túzilýin qamtamasyz etti. Hordalylardyń teri jabynynyń syrtqy qabaty ektoderma nemese epıdermısten túziledi, keıde ony kýtıkýla dep ataıdy jáne onyń astyńǵy qabaty mezodermanyń túzilgen naǵyz teriden (korıýmnan), nemese dermadan turady. Týnıkattarda (asıdıı, pırosom jáne basqa teńiz janýarlary) syrtqy teri qabaty qoımaljyń nemese shemirshekti qabyqtan turady, ol ektodermaldy epıtelıılerden túziledi, onyń arasynda mezodermaldy kletkalar men tamyrlar ornalasady. Lansetnıkterdiń (qandaýyrsha) teri jabynyń qurylysy eki qabatty. Birinshi qabaty ektoderman paıda bolady, ol sılındr pishindi bir qabatty epıtelııden, ekinshisi — qoımaljyń dáneker ulpadan turady jáne korıýmnyń qyzmetin atqarady.

Omyrtqalylardyń jabyny kúrdeli damyp, olar eki ártúrli qabatty teriden turady. Onyń syrtqy qabaty ektodermadan túzilip kóp qabatty epıtelaldy epıdermısten, ekinshisi — astyńǵy qabaty, naǵyz teri, ol teri asty ulpasyna janasa ornalasady. Teri asty ulpa qabaty bulshyq etter súıekterge bekıdi. Qosmekendilerdiń terisi qosymsha tynys alý múshesiniń qyzmetin atqaratyndyqtan, olardyń terisinde kóp qabatty bezder bolady, olar shyrysh bólip sýly jarǵaq túzip, terini qurǵap ketýden saqtaıdy. Qosmekendilerdiń terisinde bolatyn ýly bezder qorǵanysh qyzmet atqarady.

Sútqorektilerde teri jabynnan qosalqy týyndylar damyp jetiledi (múıizdi qabat, túk, tuıaq jáne múıiz), olardyń organızmder tirshiliginde mańyzy zor. Teride bolatyn ter bezderi denedegi jylýdy retteýde orny óte zor.

---