Til fılosofıasy
Adamzattyń bul ǵalamda paıda bolyp, damyp, jetilýi qanshalyqty uzaq bolatyn bolsa, tildiń de, ózgerýi, qurylysy, jańadan paıda bolýy sonshalyqty qıyn proses. Jer betindegi kúlli adam balasy bir-birine týystas, uqsas bolatyny sekildi, tilder de ózara jaqyn, aǵaıyn bolyp keledi. Fılologıa sózge qumarlyq, tiltanym degen maǵynyna bildiredi. Tildik taldaý arqyly rýhanı mádenıetti zertteıtin sala. Al til biliminiń ózi paıda bolmas buryn til fılosofıasy ómir súrgen, alaıda naqty ataýǵa tek 19 ǵasyrda ıe bolǵan.
Til fılosofıasy - tildiń sanadaǵy, túısiktegi, sózdegi jáne bilimdegi qurylymyn zertteıtin fılosofıa salasy. Iaǵnı bir el quryp ketpeýi úshin óz ana tilinde oılana bilýi qajet. Sanasyndaǵy birinshi turǵan til ana tili bolsa ǵana, ol halyq joıylyp ketýden saqtanady. Sonymen qatar adamdardyń bir-birimen sóıleser tiliniń qandaı bolýynan buryn, ǵylym tiliniń qandaı ekenine basa nazar aýdarǵan jón. Bul týraly elimizdiń matematıgi, ǵalym Asqar Jumadildaev: « Ǵylym eki túrge bólinedi: jaratylystaný jáne gýmanıtarlyq ǵylym. Jaratylystaný ǵylymdaryn ózimizdiń tilde qaldyrý kerek edi. Biz ony aǵylshynshaǵa kóshirip jiberdik. Aǵylshynsha bolsa, ǵylymda alǵa shyǵamyz deıdi. Bos sóz. Bos sóz emes, bos sózdiń kvadraty. Qazaqtyń tili memlekettik til bolýy úshin qazaq tili barlyq ǵylymǵa enýi kerek» deý arqyly tildiń qasıetine, qunyna baǵa bergen. Til fılosofıasynyń da qudireti osynda jatyr. Tili bar ult - erkin, táýelsiz ult. Tildiń baı, sulý, áýendi ekenimen ekiniń biri maqtanýy múmkin. Alaıda, tildi qalaı joıyp almaýǵa bolady deýmen bas qataratyndar kóp emes. Qoǵamnyń ultjandy, patrıot ekenin bilgimiz kelse, sol qoǵamnyń tiline úńilgen jón. Bul týraly jazýshy Júl Renar: “Kóz – jannyń aınasy, til – qoǵamnyń aınasy” degen.
Til fılosofıasy tarıhı til men ómirsheń tildi salystyrady. Bul salystyrmaly-tarıhı zertteý dep atalady. Nátıjeniń qandaı bolýy tikeleı urpaqtar sabaqtastyǵyna baılanysty. Aıtarlyqtaı aıyrmashylyq bolǵan kúnniń ózinde ol tildiń tazalyǵy, ereksheligi saqtalar bolsa jetistik. Ǵalamda alǵashynda az ult biraq kóp til boldy. Ýaqyt óte kele uqsas tilder bir-birimen qosylyp, keıbiriniń kúshin joıyp ta jiberdi. Demek, tildiń qoǵam ishinde atqaratyn qyzmeti aıaqtaldy degen sóz. Bul turǵydan alar bolsaq, tildi ósiretin de, óshiretin de ózimiz ekenin uǵynamyz. Til fılosofıasy arqyly tilimizdi ǵumyrly etýge umtyla alamyz.
ál-Farabı atyndaǵy Qazaq ulttyq ýnıversıteti magıstranty Ábdirahman Nuraı Aıýbqyzy
ál-Farabı atyndaǵy Qazaq ulttyq ýnıversıteti profesory Janataev Danat
You Might Also Like
