InfoHub Logo

Eger meniń tilim erteń óletin bolsa, men búgin ólýge daıynmyn

Rasýl Ǵamzatov

Qazaqtyń ataqty batyry Baýyrjan Momyshuly atamyz aıtyp ketkendeı, til tazalyǵy úshin kúres - eshqashan tolastamaıtyn máńgilik kúres. Sol sebepti bul áli kúnge ózekti másele bop qalyp otyr. Sondyqtan men til janashyry retinde, bolashaq jýrnalıs mamany retinde til máselesi jaıynda sóz qozǵaǵym kelip otyr.

Til máselesi - áli sheshile almaı kele jatqan máselelerdiń biri. Qalaı oılaısyzdar, nege onyń jaǵdaıy bir qalypta, bir deńgeıden kóterilmeı tur? Bul máseleni sonaý jyldar boıy talqyǵa saldy, kóptegen oılarmen bólisti. Sol jaıynda kóptegen maqalalar, kóptegen eńbekter jazyldy. Bári de at salysýda jáne at salysqan. Osy tusta Ahmet Baıtursynov, Muhtar Áýezov, Spandıar Kóbeev, Júsipbek Aımaýytov sıaqty til janashyrlaryn atap ótýge bolady. Tipti bolsa, Mirjaqyp atamyz «Oıan, qazaq!» óleńimen, al Ahmet atamyz «masa» keıpinde halyqty oıatpaq boldy. Birigip kúsh salýǵa shaqyrdy. Sol kezdegi ata – babalarymyz táýelsizdikti ańsap edi ǵoı, oılanyńyzshy! Tili taza emes eldiń táýelsizdiginiń qandaı jaqsy jaqtaryn bilesiz?

Aıtyp otyrǵanym, zaman talabyna saı, qazaq azamaty úsh nemese odan kóp tildi bilýi qajet. Zamannyń talaby sondaı. Alaıda, óz ana tilin bilmeıtinder de bar. Óz ana tilin bilmeı tursa, ózge tildi bilip keregi ne? Tamyrmen kelgen ata – baba namysy qaıda? Iá, biz órkendep damýymyz kerek, jan – jaqty bolýymyz kerek. Biraq, eshqashan óz ana tilimizdi umytpaýymyz kerek. Ony kirletpeı, taza ustap, ana tilimizben aıtylatyn Ánuranymyz júregimizge sińýi kerek. Ana sútimen ana tilimiz boıymyzǵa enedi deımiz, ony sezinetinder kóp bolǵany ózimizge jaqsy emes pe? Máselen, «Meniń Daǵystanym» eńbeginiń avtory Rasýl Ǵamzatovtyń osy shyǵarmasynda ananyń alystaǵy tiri balasyn qaıtys boldy dep sanaý sebebi. Sonymen qatar bul til máselesi kópten beri kele jatqanynyń aıǵaǵy bolyp tabylady.

Qadyr Myrza Álı atamyz: «Ózge tildiń bárin bil, óz tilińdi qurmette!» - dep aıtqandaı, jan – jaqty bolýǵa eshkim qarsy emes, tek ana tilge degen qurmettiń azdyǵyna kóptegen til mamandary ýaıymdaýda. Eger ózimiz ana tilimizdi qurmettemesek, ózge ulttardan qandaı qurmet kútemiz? Ózimiz qurmettemeı, kim qurmetteıdi? Bul máseleni ózimiz qolǵa almaı, kim alady? Sondyqtan bir – birimizge ıtere bermeı, ózimizden bastaýymyz kerek. Eń bolmasa, qazaq qazaqpen qazaqsha sóılesýden bastasa, jyljý baıqalady. Muny baıqap ózgeler qyzyqpaı ma? Osy máseleni sheshýdi qolǵa alyp, ózektiler qatarynan alyp tastaıyq degim keledi. Biz, jas urpaq, tilimizdi tek jaqsy jaqtarynan kórsetýimiz kerek. Shetel azamattary «bul qandaı til?» dep qyzyqtyratyndaı etsek te, bul bizdiń qolymyzdan keledi dep sanaımyn. Jáne, sóz sońynda aıtyp ketkim kelgeni – qazaq tilimiz latyn qarpine kóshse, ol tilimizdi búldirmeıdi, tilimiz budan joǵalmaıdy. Bul – til máselesi jaıyndaǵy bastapqy qadamdardyń biri. Sol sebepti, barshańyzdan qazaq tilin qurmetteýlerińizdi surap, osymen qorytyndylaımyn.

---