InfoHub Logo

Aldymyzda úlken mereke, ádebıet pen óner qaýymynyń merekesi taıap qaldy. Oktábr aıynyń 20-nan bastap bizdiń Qazaqstanda orys ádebıeti men óneriniń onkúndigi ótpek. Buǵan orystyń qazirgi kórnekti aqyn-jazýshylary, kompozıtorlary, qylqalam sheberleri men artıseri qatynasady.

Baýyrlas ulttar mádenıetiniń ózara qarym-qatysyn, dostyǵyn nyǵaıtatyn ádebıet pen ónerdiń mundaı onkúndikterin ótkizý bul kúnde elimizdiń ıgi dástúrine aınalyp otyr.

Baýyrlas eki ádebıettiń ózara dostyǵy jaıly oılaǵan kezde, meniń esime ózimdi asa tebirentken bir kishkene oqıǵa oralady. Osydan birer jyl buryn noıabr aıynda qazaqtyń M. O. Áýezov atyndaǵy akademıalyq drama teatry Kreml teatrynyń sahnasynda óz ónerin sarapqa saldy. Moskvalyqtarǵa birinshi kórsetilgen spektákl Muhtar Áýezov pen Leonıd Sobolevtyń «Abaı» pesasy edi. Mundaı kezdegi salt boıynsha, sońǵy aktiniń shymyldyǵy jabylǵan kezde moskvalyqtar sahnaǵa avtordy shaqyrǵan. Sahnaǵa Leonıd Sobolev shyqty. Ol akterler men rejıserdiń qoldaryn qushyrlana qysyp, onan soń bir sát zalǵa burylǵan. Zaldaǵy shý, qol soǵý tyna qaldy. Leonıd Sergeevıch ótinish etken sypaıy qımylmen áldene aıtýǵa oqtaldy. Bul bir kútpegen jaı edi. Ózi qatty tolqyǵan kúıde tur. Zalda pyshaq kesti tynyshtyq ornady.

— Eger Muhtar aǵa tiri bolsa ǵoı, eki pesanyń jańa ómirin kórip qandaı qýanar edi. Amal ne, búginde ortamyzda sol bir úlken adam joq...

Sóziniń sońyn juta aıaqtap, daýysy úzilip ketti, zalda otyrǵandar tegis Leonıd Sergeevıchtyń kóziniń jasqa tolǵanyn kórdi. Sol sáttegi onyń qaltqysyz tolqyǵan kóńil-kúıi zalda otyrǵan bizderge de áser etken. Sál ýaqyt aýyr tynyshtyq basty.

Menińshe bul oqıǵa úlken jazýshynyń bir sáttik bosańsýy ıakı kóńil eliter kórinis qana bolmasa kerek.

Eki ádebıettiń ózara dostyǵy jóninde sóz qozǵaǵanda meniń esime Áýezov oralady, ózimizdiń dana Abaıdy eske alamyn.

Ulttyq rýhymyzdyń qasıetti kózin ashqan Abaı oı dúnıemizdi múldem jańa bıikke kóterdi. Árbir uly jazýshy tárizdi ol da óz halqynyń tunyǵynan sýsyndaǵan. Alaıda bul sýsyndaý Abaı ulylyǵynyń bir qyry bolǵanda, ekinshi qyry uly orys ádebıetiniń nárinen edi. Uly daryn qazaq halqynyń qunarly topyraǵynda týyp bıikke samǵar mol qýatty boıyna orystyń ozyq oıynan sińirdi. Sondyqtan da Abaı tvorchestvosynyń qaınap shyǵar qos bulaǵy, dúnıege ákelgen qos anasy boldy. Taǵdyr ony óz zamanyndaǵy orystyń uly jazýshylarymen kezdesýge jazbaǵan eken. Soǵan qaramastan Abaı olarmen ómir boıy etene dostasyp ketti. Kóńilmen uǵyp, syrlasyp, kórmese de eń jaqyn týysyndaı dostasty. Pýshkındi, Lermontovty janyndaı súıip, solarmen ortaq til tapty. Búginde solardyń Abaı aýdarǵan poezıasyn oqı otyryp, qazaq aqynynyń uly orys aqyndarymen sonshama týystasqanyna, bite qaınasqanyna qaıran qalasyń, aýdarmany Abaıdyń óziniń tól shyǵarmasynan aıyra almaısyń.

Men óz halqymnyń taǵy bir uly perzenti, er júrek zertteýshi, tamasha ǵalym, oıshyl Shoqan Ýálıhanovty eske alamyn. Ol eki anaǵa birdeı ortaq ul — qazaq halqy men orys halqynyń ǵalymy edi. Ol Dostoevskıı jáne Dýrovpen, Semenov-Tán-SHanskıı jáne Mendeleevpen dos boldy. Qazir de, sonan beri júz jyl ótse de Dostoevskııdiń aǵalyq qamqor kóńil men mahabbatqa toly Shoqanǵa jazǵan hattaryn tebirenbeı oqý múmkin emes.

Dostyq jaıly aıtqyń kelgende, teorıalyq oı-pikirler adamdy úrkite beredi eken. Árıne, eger ǵalym bolsa bul tusta ózara qarym-qatynastar, áserler, tálim-tárbıe, ár túrli ádebı mektepter, aǵymdar jáne basqa da tolyp jatqan salaýatty jaǵdaıattardy tizbelep ótken bolar edi.

Biraq «dostyq» degen sóz ystyq sóz. Teorıalyq topshylaýlar ol sózdiń qadirin túsiredi dep bilem. Al óz basym dostyqty kúnbe-kúngi ómir, tirlik deımin. Orys jazýshylarymen bizdi tvorchestvolyq dostyq matastyrǵan. Al keıde osy bizderdiń qarym-qatysymyzda tvorchestvolyq dostyq basym ba, álde kádimgi adamǵa tán qarapaıym ystyq dostyq basym ba degende jaýap taba almaı qınalamyz. Biz qazaq jazýshylary orys ádebıetine, orys mádenıetine syrttaı qarap, onan ózimizdi bólekteı almaımyz. Óıtkeni orys mádenıeti biz úshin, qazaq úshin qanymyzǵa sińgen óz mádenıetimiz bolyp ketken.

Sóıtip Leonıd Sobolev bastaǵan bir top orys jazýshylary bizge kele jatyr. Biz olardy qadirli meıman etip hosh alamyz. Qazaqtyń qonaqjaı ystyq yqylasyn tanytamyz. Barlyq dástúr, saltymyz qalpynda, alaıda, Sobolevty qonaq deýge qalaı ǵana aýzymyz barar. Qazaqtyń uly aqyny Abaı týraly Áýezovpen tize qosyp tragedıa jazǵan ózimizdiń Sobolevimiz emes pe bul, óz dosynyń ólmes epopeıasyn uly orys tiline tebirene, shabyttana aýdarǵan Sobolevimiz jáne osy ǵoı. Qazaq jerinde ol aralamaǵan, ol kórmegen pushpaq qaldy ma eken? Úlken jazýshy bizdiń respýblıkamyzdyń óskeleń ómirine súısine zer salyp talaı aralady ǵoı.

Joq, ol bizge qonaq emes, ózimiz ǵoı. Orys jazýshylarynyń ishinde týystyǵy jaqyn jalǵyz sol ǵana ma eken? Aınymas jerlesimiz Vsevolod Ivanov she? Óle ólgeninshe kóńiliniń bir túkpirinde qazaq jerine degen mahabbat mazdap etti emes pe. Biz — jerlester barǵanda onyń úıiniń esigi aıqara ashyq turatyn. Ózi aýyr naýqas bola tura Áýezovtiń ádebı murasyna qurylǵan komısıany basqardy ǵoı, tósek tartyp jatyp Qazaqstannyń jańa jaza bastaǵan jas jazýshylarynyń shyǵarmalaryn oqyp, olarǵa aqyl-keńester berdi.

Zamanymyzdyń asa úlken jazýshysy Sholohov Qazaqstan jazýshylarynyń úshinshi sezinde sóılegen sózinde soǵystyń aýyr jyldarynda semásyna kórsetken meımandostyǵy úshin qazaq halqyna tebirene turyp alǵys aıtqan edi. Ol bizdiń darqan ólkemizdi qaltqysyz unatyp, qazaq aýylyna jıi qonaqqa keletin bop aldy. Qazaqtyń keıbir dana sózderin óziniń qoıyn dápterine jazyp alyp júretin kórinedi.

Biz kóptegen orys jazýshylarymen óte jaqyn qarym-qatynas dostyqtamyz. Bir shyǵarmany birigip jazatyn kezimiz de bar, ádebıettiń keıbir máselelerin ekeý ara ortaq zertteıtin saltymyz da bar.

Orystyń kóptegen jazýshylary Qazaqstan taqyrybyna qalam tartty. Ol shyǵarmalarynyń qaharmandary — orys, qazaq jáne basqa da ulttardyń ókilderi bolyp keledi. Talaı orys aqyndary bizdiń respýblıkamyzdy, bizdiń baıtaq jerimizdi, eńbek erlerimizdi shabyttana jyrlady.

Bul oraıda qazaq jazýshylary men aqyndary da qaryzdar emes. Olar Abaı qaldyrǵan saltty onan ári jalǵastyrdy, Seıfýllın, Maılın, Áýezov, Muqanov, Mustafın, Músrepov, Nurpeısov shyǵarmalarynda talaı tamasha orys adamdarynyń beıneleri jasaldy. Árıne, bul tizimdi munan ári de tize berýge bolar edi. Orys halqyna arnalǵan nebir syrly, sazdy jyrlar qanshama. Jýyrda ǵana Syrbaı Máýlenovtiń Volhov pen Lenıngradqa arnaǵan óleńderin súısine oqydyq. Aqyn osydan jıyrma jyl buryn jazylǵan óziniń alǵashqy jyrlaryn Volhov jerine arnaǵan eken. Al alǵashqy shyǵarma — alǵashqy aıaýly mahabbat emes pe! Sóıtip snarád gúrsilimen dóńbekshigen orys jerinde qazaq aqyny týǵan eken.

Qazaqtyń talantty jas aqyny Oljas Súleımenov óz jyrlaryn orys tilinde jazady. Onyń óleńderine búgingi orys poezıasynyń aqsaqaldarynyń biri Nıkolaı Tıhonov súıinish bildirdi. Oljas oryssha jazsa da onyń poezıasynda qazaq epostarynyń ystyq sharpýy, Mahambettiń qaısarlyǵy jatady. Ol orys poezıasyna qazaq dalasynyń uıtqyǵan asaý quıynyn ákeldi.

Bizdiń ádebıetterdiń ózara dostyǵy degende oıǵa oralar mysaldar osyndaı. Dostyq degen sózdiń aýqymy keń. Al bizdiń halyqtardyń arasyndaǵy, bizdiń mádenıetterimizdiń arasyndaǵy dostyq onan da góri aýqymdy. Bizdiń dostyq qanymyzben sińisken. Soǵan qaramastan ádebıetimizdiń ózindik erekshelikterin, naqyshtaryn joımaıtyny ǵajap, qaıta olar birin-biri túr, mazmun jaǵynan baıyta, molyqtyra túsedi.

1964

---