Týǵan ólkem - Jańajol
"Ǵ. Músirepov atyndaǵy orta mektebi" KMM
geografıa pániniń muǵalimi
Iskakov Elýbaı Sagıtovıch
Zertteý jobanyń negizgi maqsaty: Ózimniń kindik qanym tamǵan jerim – Jańajol aýylynyń ásem tabıǵatyn aıalaý, kórkeıtý, ata - babamyz mura etip qaldyrǵan keń jasyl ólkeni odan ári gúldendirip sáýlettendire túsý, boıama túr bergennen góri tabıǵı sulýlyǵyn árlendirý búgingi urpaqtardyń paryzy ekenin uǵyný.
Maqsatqa jetý úshin aldyma mynandaı mindetter qoıdym:
1. Zertteý taqyryby boıynsha Jańajol aýylynyń tabıǵaty týraly ádebıetterdegi málimetterdi taldaý.
2 Aýyldyń tarıhymen, mádenıetimen tanysý.
3 Geografıalyq jaǵdaıyn baqylaý.
4. Týǵan ólke tabıǵatynyń saqtalý mańyzy, olardyń qorǵalý joldaryn usyný.
Zertteýdiń ádisteri: taldaý, baıqaý, baqylaý, aqparat jınaý, suraý
Zertteletin taqyryp: Jańajol tarıhy, týǵan ólke tabıǵaty, halqy, mádenıeti.
Zertteýdiń nátıjeleri: meniń týǵan ólkemniń ásem tabıǵaty, keler urpaqqa saqtalyp jetse, ol men úshin úlken baqyt. Óıtkeni biz tabıǵaty, mádenıeti, tarıhy arqyly kez kelgen eldi mekendi tanyp bile alamyz. Osy meniń týǵan ólke tabıǵatyn saqtap qalý, kózimniń qarashyǵyndaı etip saqtaý, urpaqtan - urpaqqa jetkizý – ol bizdiń basty maqsatymyz.
«Jahandaný jáne kúrdelene túsken álemdik básekelestik jaǵdaıynda, qazaqstandyqtar adam damýynyń basty saldaryndaǵy taza aýyz sý jáne tabıǵatty qorǵaý, máselelerin sheshý adamdyq jáne adamzattyq boryshy ekendigin, adamgershilik qasıetpen sezinýi tıis»
N. Á. Nazarbaev
1. Kirispe bólim.
Ańdatpa
Qazirgi ýaqytta mekteptiń aldynda turǵan negizgi maqsat - oqýshylardyń oı - órisin jan - jaqty damytý, olarǵa qazirgi zaman talabyna saı bilim berý jáne tárbıeleý. Al oqýshyny jan - jaqty damytý degenimiz, sonyń tek qana dene bitimi jaǵynan ony jetildirý emes, sondaı - aq balanyń jan dúnıesin, rýhanı ósýin, qabileti men darynynyń anyqtalyp keń óristeýi, parasatty oı men adamgershilik kózqarasynyń qalyptasýy bolyp tabylady. Oqýshylardy týǵan ólke tarıhymen tanystyrý. Týǵan ólke topyraǵyn ata - baba súıegi jatqan qasıetti jer qurmetteýge, ólke tarıhyn úıretýge baýlý. Jer, sý attary adamnyń qanyn tasytatyn, maqtanysh sezimge bóleıtin uǵym ekenine kóz jetkizý. Atameken tarıhy, eń aldymen, ótkenniń shejiresi, ata - babanyń ótken uzaq jyly dep qurmetteý, sezimderin oıatý. Árbir adamnyń kindik qany tamǵan jerdi qasterlep, ony aıalap qorǵaıdy. Besik jyrynyń áldı áýeninde balanyń týǵan jerge, ólkege árqashan saǵynyshy oryn alady. «Týǵan ólkem - Jańajol» taqyryby oqýshylardyń týǵan elge qurmetiniń, balalyq mahabbatynyń bir bólshegi ispetti. Bizdiń isimiz, tabıǵatpen qarym - qatynasymyz ben ony aıalap, tabıǵı ásemdigin saqtaýǵa úıretý, baba ósıetin qasterleý maqsatynda osy jumysty uıymdastyrdyq. Qazirgi tańda tabıǵatqa jáne tarıhı jerlerge aıryqsha mán berilip, kóńil bólinýde. Osy turǵydan men oı qozǵap, týǵan ólkemniń ásem tabıǵat, demalý ortalyǵy, jerleri jaıynda bolmaq. Sebebi, elimizde osyndaı tabıǵat pen asa mańyzdy jerler baryn árkim bile bermeıdi. Jumystyń maqsatyna jetý úshin úlken kisilermen áńgimelsim, ár túrli basylymdardan, ǵalamtordan materıaldar jınadym, anyqtadym, tájirıbe jınastyrdym.
2. Negizgi bólim. «Týǵan ólkem - Jańajol»
2. 1. Aýyl tarıhy.
Soltústik Qazaqstan oblysy, Jambyl aýdanyna qarasty «Jańa jol» aýyly XİX ǵasyrdyń ortasynda Eseneı aýyly atansa, XX ǵasyrdyń shıreginde atandy.
Aýyl oblystyń batysynda Qostanaı oblysynyń shyǵys shekarasynda ornalasqan. Oblys ortalyǵynan 200 shaqyrym, aýdannan 60 shaqyrym, selolyq okrýgten (Maıbalyq, atalady - Svátodýhovka selosy, Sábıt Muqanov keńsharynyń ortalyǵy) 22 shaqyrym, Baýman temirjol stansasynan 26 shaqyrym, Qostanaıdan 285 shaqyrym jerge ornalasqan.
Aýyldyń soltústiginde Qaramen aǵashy, Soltústik shyǵysynda Aqqusaq, ońtústiginde Bekbaı tomary atty jerler bar. Aıtýǵa qaraǵanda olar Nuraly rýynan shyqqan, XİX ǵasyrdyń ortasynda olarǵa deıin osy jerlerde turǵan kisilerdiń attary, keıin Eseneı ýaqytynda Qostanaı oblysynyń ońtústigi men batysyna kóshken. Qaraemen aǵashynan ári Eseneı Estemesov Qusmuryn dýanynyń sultan - pravıteli bolǵanda aýyly sý alatyn «Tásibek» kóli Eseneı búrkeýinen jalǵasady. Qaraǵaıly, qaıyńdy, terekti sol búrkeý birneshe shaqyrym jerge jaǵalaı orlanǵan. Eseneı qaıtqannan keıin Ulpan sharýa basqaryp turǵan. Búrkeý ishinde 60 - 70 jyl bolǵan jalǵyz shyrsha ósip tur. 1978 jyly Ǵabeń sony kórip, tamashalap ol jalǵyz bolmaýy kerek degen eken. Keıinirek keńshar dırektory Toqyshev Tobyl taıgadan bala shyrsha alǵyzypty. Qazir ekeý. Ol shyrshaǵa arnalǵan án jáne óleń de bar. Áni Jolaman Tursynbaevtiki, sózi Maqsut Áýbákirovtiki.
Sol búrkeýdiń shyǵysynda úlken beıitte Eseneı, jubaıy Ulpan, qyzy Bijiken, kúıeý balasy bolys Torsan jerlengen. Zırattyń shyǵys - ońtústiginde Ǵabeń týǵan jaldana bitken aǵash «Eltinjal» bar. Bul jerdi Ǵabeńniń uly atasy Músirepke Eseneı bergen eken.
2. 2. Aýyl tarıhy
Osy atalǵan aǵash, kóldiń mańyna 1929 jyly eki kolhoz uıymdasypty. «Aqqusaq», mańyna «Jańajol» kolhozy, alǵashqy basqarma Tabanaqov Batqul. Ekinshi kolhoz sol mańda «Qaraemen» aǵashy baýyryna «Jańa aýyl» atty bolyp ornalasypty. Alǵashqy basqarmasy Erejepov Ramazan.
Sodan keıin eki kolhoz 1931 jyly «Jańajol» atymen birikti. Qazirgi aýyl turǵan jerge túsken. Bul ataýdyń atalýyna sebepker bolǵan Sháıin Tilegenov - Sábıt Muqanovtyń alǵashqy ustazy.
Beıbit ómir bastalǵannan 5 jyl ótkesin, 1950 jyly Jańajol, Sábıt, Oktábr, Jaltyrsha kolhozdary biriktirilip irilengen Sábıt Muqanov atyndaǵy kolhoz boldy. İrilengen kolhozdyń birinshi basqarmasy bolyp, Sábeńniń nemere inisi Mustafın Sháken saılandy.
1957 jyly Jańajol aýyly «Ozernyı» keńsharynyń bólimshesi boldy. 1966 - 1975 jylǵa deıin aýlymyz S. Muqanov keńsharynyń bólimshesi boldy. Jobasy aýylymyzdyń oblys «buryn Qostanaı oblysyna qaraıtyn), aýdan (buryn Presnogorkov), keńshar aralaryna aýysa berýi bola berdi.
Tek 1975 jyly Ǵabıt elge kelgennen keıin Ǵabıt atamyz úkimet aldynda másele kóterý nátıjesinde Jańajol, Oktábr, Jaltyrsha aýyldary bólek «Jańajol» keńsharyna aınaldy. Bólek keńshar bolǵan soń aýyl alǵa basa bastaldy. Jańa úıler boı kóterdi. Jańajol týraly ustaz bolǵan Jantas Bazarbaev aǵamyz ánge de qosqan: «Jańajol jastarynyń válsi»
Súıikti aýylsyń Jańajol
Jastarǵa tanyssyń Jańajol
Alǵashqy bilimdi sen berip,
Ushyrdyń ózińnen Jańajol.
Qaıyrmasy: Bilimniń qaınary,
Jastaryń jaıdarly.
Ǵalym da ınjener,
Muǵalim, dáriger
Bolatyn jastaryń bar áli.
Mektebim rızamyz biz saǵan,
Qudiretti alypqa uqsaǵan.
Nur quıyp jastarǵa jyl saıyn,
Bolashaq ómirge nusqaǵan.
Qaıyrmasy.
Ul - qyzyń máýeli jemisiń,
Ánimiz áýeler sen úshin.
Ǵabıt pen Sábıtti oqytqan,
Mektebim qandaı edi ıgi isiń.
geografıa pániniń muǵalimi
Iskakov Elýbaı Sagıtovıch
Zertteý jobanyń negizgi maqsaty: Ózimniń kindik qanym tamǵan jerim – Jańajol aýylynyń ásem tabıǵatyn aıalaý, kórkeıtý, ata - babamyz mura etip qaldyrǵan keń jasyl ólkeni odan ári gúldendirip sáýlettendire túsý, boıama túr bergennen góri tabıǵı sulýlyǵyn árlendirý búgingi urpaqtardyń paryzy ekenin uǵyný.
Maqsatqa jetý úshin aldyma mynandaı mindetter qoıdym:
1. Zertteý taqyryby boıynsha Jańajol aýylynyń tabıǵaty týraly ádebıetterdegi málimetterdi taldaý.
2 Aýyldyń tarıhymen, mádenıetimen tanysý.
3 Geografıalyq jaǵdaıyn baqylaý.
4. Týǵan ólke tabıǵatynyń saqtalý mańyzy, olardyń qorǵalý joldaryn usyný.
Zertteýdiń ádisteri: taldaý, baıqaý, baqylaý, aqparat jınaý, suraý
Zertteletin taqyryp: Jańajol tarıhy, týǵan ólke tabıǵaty, halqy, mádenıeti.
Zertteýdiń nátıjeleri: meniń týǵan ólkemniń ásem tabıǵaty, keler urpaqqa saqtalyp jetse, ol men úshin úlken baqyt. Óıtkeni biz tabıǵaty, mádenıeti, tarıhy arqyly kez kelgen eldi mekendi tanyp bile alamyz. Osy meniń týǵan ólke tabıǵatyn saqtap qalý, kózimniń qarashyǵyndaı etip saqtaý, urpaqtan - urpaqqa jetkizý – ol bizdiń basty maqsatymyz.
«Jahandaný jáne kúrdelene túsken álemdik básekelestik jaǵdaıynda, qazaqstandyqtar adam damýynyń basty saldaryndaǵy taza aýyz sý jáne tabıǵatty qorǵaý, máselelerin sheshý adamdyq jáne adamzattyq boryshy ekendigin, adamgershilik qasıetpen sezinýi tıis»
N. Á. Nazarbaev
1. Kirispe bólim.
Ańdatpa
Qazirgi ýaqytta mekteptiń aldynda turǵan negizgi maqsat - oqýshylardyń oı - órisin jan - jaqty damytý, olarǵa qazirgi zaman talabyna saı bilim berý jáne tárbıeleý. Al oqýshyny jan - jaqty damytý degenimiz, sonyń tek qana dene bitimi jaǵynan ony jetildirý emes, sondaı - aq balanyń jan dúnıesin, rýhanı ósýin, qabileti men darynynyń anyqtalyp keń óristeýi, parasatty oı men adamgershilik kózqarasynyń qalyptasýy bolyp tabylady. Oqýshylardy týǵan ólke tarıhymen tanystyrý. Týǵan ólke topyraǵyn ata - baba súıegi jatqan qasıetti jer qurmetteýge, ólke tarıhyn úıretýge baýlý. Jer, sý attary adamnyń qanyn tasytatyn, maqtanysh sezimge bóleıtin uǵym ekenine kóz jetkizý. Atameken tarıhy, eń aldymen, ótkenniń shejiresi, ata - babanyń ótken uzaq jyly dep qurmetteý, sezimderin oıatý. Árbir adamnyń kindik qany tamǵan jerdi qasterlep, ony aıalap qorǵaıdy. Besik jyrynyń áldı áýeninde balanyń týǵan jerge, ólkege árqashan saǵynyshy oryn alady. «Týǵan ólkem - Jańajol» taqyryby oqýshylardyń týǵan elge qurmetiniń, balalyq mahabbatynyń bir bólshegi ispetti. Bizdiń isimiz, tabıǵatpen qarym - qatynasymyz ben ony aıalap, tabıǵı ásemdigin saqtaýǵa úıretý, baba ósıetin qasterleý maqsatynda osy jumysty uıymdastyrdyq. Qazirgi tańda tabıǵatqa jáne tarıhı jerlerge aıryqsha mán berilip, kóńil bólinýde. Osy turǵydan men oı qozǵap, týǵan ólkemniń ásem tabıǵat, demalý ortalyǵy, jerleri jaıynda bolmaq. Sebebi, elimizde osyndaı tabıǵat pen asa mańyzdy jerler baryn árkim bile bermeıdi. Jumystyń maqsatyna jetý úshin úlken kisilermen áńgimelsim, ár túrli basylymdardan, ǵalamtordan materıaldar jınadym, anyqtadym, tájirıbe jınastyrdym.
2. Negizgi bólim. «Týǵan ólkem - Jańajol»
2. 1. Aýyl tarıhy.
Soltústik Qazaqstan oblysy, Jambyl aýdanyna qarasty «Jańa jol» aýyly XİX ǵasyrdyń ortasynda Eseneı aýyly atansa, XX ǵasyrdyń shıreginde atandy.
Aýyl oblystyń batysynda Qostanaı oblysynyń shyǵys shekarasynda ornalasqan. Oblys ortalyǵynan 200 shaqyrym, aýdannan 60 shaqyrym, selolyq okrýgten (Maıbalyq, atalady - Svátodýhovka selosy, Sábıt Muqanov keńsharynyń ortalyǵy) 22 shaqyrym, Baýman temirjol stansasynan 26 shaqyrym, Qostanaıdan 285 shaqyrym jerge ornalasqan.
Aýyldyń soltústiginde Qaramen aǵashy, Soltústik shyǵysynda Aqqusaq, ońtústiginde Bekbaı tomary atty jerler bar. Aıtýǵa qaraǵanda olar Nuraly rýynan shyqqan, XİX ǵasyrdyń ortasynda olarǵa deıin osy jerlerde turǵan kisilerdiń attary, keıin Eseneı ýaqytynda Qostanaı oblysynyń ońtústigi men batysyna kóshken. Qaraemen aǵashynan ári Eseneı Estemesov Qusmuryn dýanynyń sultan - pravıteli bolǵanda aýyly sý alatyn «Tásibek» kóli Eseneı búrkeýinen jalǵasady. Qaraǵaıly, qaıyńdy, terekti sol búrkeý birneshe shaqyrym jerge jaǵalaı orlanǵan. Eseneı qaıtqannan keıin Ulpan sharýa basqaryp turǵan. Búrkeý ishinde 60 - 70 jyl bolǵan jalǵyz shyrsha ósip tur. 1978 jyly Ǵabeń sony kórip, tamashalap ol jalǵyz bolmaýy kerek degen eken. Keıinirek keńshar dırektory Toqyshev Tobyl taıgadan bala shyrsha alǵyzypty. Qazir ekeý. Ol shyrshaǵa arnalǵan án jáne óleń de bar. Áni Jolaman Tursynbaevtiki, sózi Maqsut Áýbákirovtiki.
Sol búrkeýdiń shyǵysynda úlken beıitte Eseneı, jubaıy Ulpan, qyzy Bijiken, kúıeý balasy bolys Torsan jerlengen. Zırattyń shyǵys - ońtústiginde Ǵabeń týǵan jaldana bitken aǵash «Eltinjal» bar. Bul jerdi Ǵabeńniń uly atasy Músirepke Eseneı bergen eken.
2. 2. Aýyl tarıhy
Osy atalǵan aǵash, kóldiń mańyna 1929 jyly eki kolhoz uıymdasypty. «Aqqusaq», mańyna «Jańajol» kolhozy, alǵashqy basqarma Tabanaqov Batqul. Ekinshi kolhoz sol mańda «Qaraemen» aǵashy baýyryna «Jańa aýyl» atty bolyp ornalasypty. Alǵashqy basqarmasy Erejepov Ramazan.
Sodan keıin eki kolhoz 1931 jyly «Jańajol» atymen birikti. Qazirgi aýyl turǵan jerge túsken. Bul ataýdyń atalýyna sebepker bolǵan Sháıin Tilegenov - Sábıt Muqanovtyń alǵashqy ustazy.
Beıbit ómir bastalǵannan 5 jyl ótkesin, 1950 jyly Jańajol, Sábıt, Oktábr, Jaltyrsha kolhozdary biriktirilip irilengen Sábıt Muqanov atyndaǵy kolhoz boldy. İrilengen kolhozdyń birinshi basqarmasy bolyp, Sábeńniń nemere inisi Mustafın Sháken saılandy.
1957 jyly Jańajol aýyly «Ozernyı» keńsharynyń bólimshesi boldy. 1966 - 1975 jylǵa deıin aýlymyz S. Muqanov keńsharynyń bólimshesi boldy. Jobasy aýylymyzdyń oblys «buryn Qostanaı oblysyna qaraıtyn), aýdan (buryn Presnogorkov), keńshar aralaryna aýysa berýi bola berdi.
Tek 1975 jyly Ǵabıt elge kelgennen keıin Ǵabıt atamyz úkimet aldynda másele kóterý nátıjesinde Jańajol, Oktábr, Jaltyrsha aýyldary bólek «Jańajol» keńsharyna aınaldy. Bólek keńshar bolǵan soń aýyl alǵa basa bastaldy. Jańa úıler boı kóterdi. Jańajol týraly ustaz bolǵan Jantas Bazarbaev aǵamyz ánge de qosqan: «Jańajol jastarynyń válsi»
Súıikti aýylsyń Jańajol
Jastarǵa tanyssyń Jańajol
Alǵashqy bilimdi sen berip,
Ushyrdyń ózińnen Jańajol.
Qaıyrmasy: Bilimniń qaınary,
Jastaryń jaıdarly.
Ǵalym da ınjener,
Muǵalim, dáriger
Bolatyn jastaryń bar áli.
Mektebim rızamyz biz saǵan,
Qudiretti alypqa uqsaǵan.
Nur quıyp jastarǵa jyl saıyn,
Bolashaq ómirge nusqaǵan.
Qaıyrmasy.
Ul - qyzyń máýeli jemisiń,
Ánimiz áýeler sen úshin.
Ǵabıt pen Sábıtti oqytqan,
Mektebim qandaı edi ıgi isiń.
Nazar aýdaryńyz! Jasyryn mátindi kórý úshin sizge saıtqa tirkelý qajet.
You Might Also Like
-
Mańǵystaý oblysy, Aqtaý qalasy,
