InfoHub Logo

Emhanada, palatada jalǵyz eziń jatqanda basynda neshe alýan oılar keledi. Uıyqtasań — ár túrli tús keresiń.

Tań, aldynda osy Ortalyq emhanada Nurǵısa kóz jumdy.

Bul tús emes. Kez kórgender, kóńildes, dos peıil azamattar dúnıeden ótken saıyn, ásirese emhanada, palatada jalǵyz jatqanda ózińniń de bul fánıge nebári bes kún qonaq ekenińdi oılaısyń.

Aldymda — túrli gazetter, teledıdar saırap tur. Gazetterdi ashyp qalsań da, teledıdardy basyp qalsań da — qym-qýyt qıynshylyq. Ásirese KTK qutyrtady. Bir jerde gaz jarylyp, úı órtenip ketipti, bir jerde — bireýdi - bireý óltirip ketipti. Qajygeldınge «qastandyq» jasalypty. Urylar úıdi tonap ketipti. Áıelderdi bylaı qoıǵanda, erkekter de tánin satatyn bolypty...

Sumdyqtardan súrinip, aıaq alyp júre almaısyń.

Jylt etken jaqsylyq habar bar ma? Úlken qalanyń túngi aspanyndaǵy juldyzdardaı jylamsyrap áreń - máreń kórinedi.

Sonda bul dúnıe — óziń bes-aq kún qonaq bolsań — nesi qyzyq?

Qyzyq etý, sirá, sırek adamdardyń ǵana qolynan keletin bolar, Mysaly, myna Nurǵısa sıaqty jarqyldap ótseń dúnıeden,

Biraq ol qıynshylyq kórmep pe? Taǵdyr qıynshylyǵynyń kókesin kergen shyǵar. Oǵan moıymaǵan. Qaıǵysyz, muńsyz adamnan anadaı surapyl da sulý kúıler, áýender tógiler me edi.

Talanttar — raýshan gúli sıaqty: jan-jaǵyna jupar shashady, kóńil ashady. Tikeni — azaby ózine.

Talantsyzdar shoshqatiken sıaqty. Gúldemeıdi. Azaby — ózgege Jamandyq solardan.

Bes kún qonaq ómirde jarqyldap ótkenderdiń biri — Tahaýı Ahtanov edi. Onyń da azaby az bolmaǵan. Biraq jaımashýaq jaralǵan.

Ádebıet áleminiń; tabaldyryǵyn attar - attamas Muhtar Áýezovteı alyptyń oń nazaryna ilikken jigit jaman bolmas.

Keıde túsime kiredi. Jazýshylar odaǵynyń ǵumyryndaǵy bir jylymyq kezeń edi. «Gornyı Gıgantta» jazýshylarǵa arnalyp shyǵarmashylyq úı salyndy. Keremetteı emes. Biraq sonda Ǵabıt Músirepov jatyp, «Ulpandy», «Jat qolyńdaǵy» jazdy.

Tahaýı Ahtanov «Shyraǵyń sónbesińdi» jazdy. Men «Qyzyl jebeniń» sońǵy kitaby «Tamuqty» jazdym.

Almaı - bermeı, Tahań meni ishtartty. İnisindeı syrlasty. Men onyń 60 jyldyq mereıtoıyna arnap «Aıǵa shaǵylǵan naıza» degen esse jazdym.

Áńgime qumar kisi edi jaryqtyq. «Ant» atty ataqty pesasyn jazǵanda tarıhty qalaı qoparǵanyn aıtady.

Jalań tarıh kórkem pesa bolmaıdy ǵoı. Tarıhqa jan bitirý kerek. Bul dúnıede áldeqashan ótip ketken adamdardy qabirlerinen «qaıta qazyp alyp», olardy tiriltý kerek. Olardy bir kezdegideı júrgizip, turǵyzyp, sóıletý kerek. Kúldirý kerek, jylatý kerek.

Olardyń tiri ekenine, Ábilqaıyrdyń — Ábilqaıyr ekenine, Fatımanyń—Fatıma ekenine kórermen, oqyrman shynynan sený kerek.

Olardyń bul jalǵannan baıaǵyda-aq ótip ketkenin kórermen de, oqyrman da múlde umytýy kerek. Teatr zalynda kórermen óziń sol XVIII ǵasyrda júrgendeı sezinýi kerek.ó

Al bul qoıtorynyń qolynan kelmeıdi. Bul has talanttyń ǵana qolynan keledi.

— Ábilqaıyr — tragıcheskoe lıso, — deıdi Tahań. — Aqyldy, naǵyz qolbasshy. Biraq zaman — tragedıa. Taǵdyr ony orys patsha qatynǵa táýeldi etti. Al Ábilqaıyr hannyń balasy — Nuraly, mine, bul dýndýk, — deıdi Tahań. — Dýndýktyń qaıdan shyqqanyn bilesiń be?

— Joq, — deımin men, — áıteýir orystar dýndýk dep jatady ǵoı.

— Ol qyzyq, — deıdi Tahań qyza túsip. Qasy keıde kerilip, keıde eki qastyń arasy jıyrylyp ketedi. — Ol bylaı. Anaý Edildiń ar jaǵyndaǵy qalmaq bar ǵoı. Sol qalmaqtyń Aıýke degen hany bolǵan. Kádimgi qıssalardaǵy Aıýke she?

— Iá.

— O, Aıýke — kovarnyı. Birese orystarmen dos bolady. Birese bashqurttarǵa jaktasady. Endi birde bashqurttardy orystarmen birge shabady. Qyrym handyǵymen de dos bolady, tipti Osman - túrik sultandarymen de septesedi.

Sol Aıýke ólgennen keıin onyń urpaqtarynyń biri — Dýndýk taqqa otyryp, Edil qalmaqtaryn Túrkıanyń qol astyna qaratpaq bolady. Ondaıdy orystar ońdyra ma? Sodan keıin orystar esalań shatystyń bárin «dýndýk» dep atap ketken.

Tahań sıgaret tutatady. Oımaqtaı rómkelerdi qaǵystyryp, azdap-azdap konák urttap qoıamyz.

— Nuraly han, onyń týysy Aıshýaq sultan orystardyń shen - shekpenine, syılyqtaryna máz bolyp estekterge kep obal jasady.

— Estek kim?

— Bizdiń jaqta bashqurttardy estek deıdi. Bashqurttarda Qarasaqal, Batyrsha degen kósemder bolǵan. Orys patshasyna qarsy kóterilistiń kósemderi.

— Salaýat, — dep qalamyn men de bir nárse bilgendeı bolyp.

— Ol keıin, — deıdi Tahań sózdi bólme degendeı tyjyrynyp. — Patsha aıasyn ba, estekterdi qyryp jiberdi. Estekter bas saýǵalap kazak dalasyna qashpaı ma? Orystyń aıdap salýymen Nuraly han, Aıshýaq sultan bosqyn bashqurttardy ábden azaptady...

Áńgime «Anttyń» qalaı jazylýynan bastalyp, aıaǵy Aıýke, Aıshýaqtarǵa jalǵasyp ketkenin baıqamaı da qalyppyz.

— Apyr - oı, Taha, munyń bárin myna ýnıversıtet bitirgen biz bilmeımiz, tipti onynshyny da bitirmegen siz qaıdan bilesiz? - deımin men. (Múmkin konáktyń áseri shyǵar. Keıin oılasam qolapaısyz suraq).

— E, sender ýnıversıtette Markstiń «Kapıtalyn», Lenınniń •Emprıokrıtısızmin» oqydyńdar. Al men ózimshe ózime keregin oqydym. — Tahań rıasyz ańqyldap kúlip aldy. — Meni qoıshy, meniki birshama ǵoı. Al ana Ǵabıden Mustafın aǵań she? Úsh-aq synyptyq bilimimen klasık bolyp otyr ǵoı. Sen ózin. jyldar boıy jazyp júrgen Turar Rysqulov nebary orman-toǵaı tehnıkýmyn bitirgen. Memleket basqardy. Nemese, ózimizdiń Baýkendi al. Ras, keıin ol voennyı akademıada oqydy. Jáne voennyı akademıada generaldardy oqytty.

Sodan áńgime endi Baýkeńe qaraı aýysty. Onyń taıaýda ótken jetpis jyldyq toıy eske alyndy. Jıyrma segiz gvardıashy - panfılovshylar parkinde Uly Otan soǵysynyń otyz jyldyǵyna arnaıy memorıal ashylǵandaǵy saltanatta Baýkeńniń «qylyǵyn» máz bolyp áńgimeleımiz.

— Óziń de kórdiń ǵoı, — dep Tahań meni shyntaǵymen túrtip qoıady. — Shyjandaı halyq. Qonaev bastaǵan búro músheleri tórde tizilip tur. Áskerı parad ótpekshi. Jaı halyq o jaqqa jolaı almaı antalap túr. Aldynda qabat - qabat áskerı qaraýyl. Bir kezde sol qamaldy buzyp, bireý alǵa shyqty. Baýkeń! Basyndaǵy dóńgelek qazaqy bórki, qolynda taıaǵy. Týra búro tórelerine qaraı tartty - aý sabaz! Tý syrtynan kelip, Qonaev pen Nıazbekovtiń aıaqtarynyń arasyna taıaǵyn suǵyp turyp, ary-beri yrǵap - yrǵap jiberip edi, ana ekeýi shoshyp qalyp, aralary ajyrap qaldy. Sol eki araǵa Baýyrjan ózi qasqaıyp tura qaldy da, on. qolyn shekesine aparyp, chestberip, paradty ózi qabyldady ǵoı, qaıran aǵam!

Tahań kózi jasaýrap ketkendeı boldy.

— Sóıtse, — dedi Tahań sál tynystan keıin, — sorlylar Baýkendi álgi saltanatqa shaqyrýdy da umytyp ketipti. Álde ádeıi... Jeńistiń otyz jyldyǵy, Panfılov... Oý, mundaı da jetesizdik bolady eken-aý! Áıtpese Baýyrjan ádepsiz emes edi ǵoı. Óz orynyn biledi. Syılap shaqyrsa, turar edi ǵoı basqa bir jerde - aq. Áı, aıyzymnyń qanǵany - aı sonda. Sıraqtarynyń arasyna asataıaǵyn suǵyp jiberip...

Tahań shyǵarmashylyq úıdi basyna kótere qarqyldap,jarqyldap bir kúldi deısiń.

Sol naızaǵaıly shaq meniń esimnen ketpeıdi - aq. Baýkeńe jaǵympazdar, eki júzdiler, maqtanshaqtar unaı bermeıdi. Al Tahaýı dese:

— O, ol batyrlaryń Kótibar kókeńniń tuqymy ǵoı. Uqsaıdy babasyna, — dep qoıatyn.

Shynynda da aty qıyn babamyzdyń batyrlyǵy, adaldyǵy, ańǵaldyǵy, týrashyldyǵy Tahańnyń tula boıynda tunyp turǵandaı edi.

Taǵy da Baýkeń:

— Osy kúni: «Meniń babam batyr bolǵan. Meniń babam pálen bolǵan, túgen bolǵan» deıtin dýaıpattar kóbeıdi. Jaraıdy, bolsa — bolǵan shyǵar. Al sol ulynyń urpaǵy babasynyń tyrnaǵyna tatı ma? Endi onyń keler urpaǵy onymen maqtana ala ma? Sony nege oılamaıdy?! — dep qaharlanady, — al urpaqtary uıalmaı, Tahaýımen maqtanýyna bolady.

Baýyrjan Momyshuly dúnıeden qaıtqanda Tahaýı qabir basynda jan dúnıesin aktara has sheshendigi eseleı ashylyp:

— Baýyrjan Momyshuly — myna noqtaly dúnıede noqtaǵa basy syımaı ketken adam! — dedi.

Tahaýı ózi de sondaı edi-aý.

Qaıtys bolarynan biraz buryn kóńilin surap úıine bardym.

— Myna júrekke járdem beretin stımýlátor Germanıada bar eken. Átteń, jete almaımyn. Qarjy kerek. Tereshenkoǵa hat jazdym. Jaýap joq, — dedi.

Dál osy tusta Tereshenko úkimeti Qazaqstan qazynasyn talapaıǵa salýdy bastap jatqan shaq.

Qazaq ádebıetiniń bir báıteregi qulaıyn dep turǵanda soǵan tireý bolýǵa jaramaǵan sondaı úkimet kimge opa beredi?! Keldi — ketti.

Týra kelgen ajalǵa amal joq. Al kópe - kórineý kómekpen sol ajaldy tejeı turýǵa bolatyn sátte qol ushyn bermeý — tasqudaılyq.

Tiri bolsa Tahaýı Ahtan búgin 75-ke tolatyn edi.

Betege ketip, bel qalar,

Bekter ketip, el qalar.

El aman bolsa, Tahaýı esten ketpes.

---