InfoHub Logo

Jýaly aýdanyna qarasty Karl Marks atyndaǵy kolhozdyń osy bir mal jaıylymyndaǵy on shaqty úıden quralǵan aýyl qazir kúnde izi shý, qum qýyt bolady da jatady. Áýeli munda Dáýit Aıtqulov brıgadır boldy. Ózimizdiń súıegimizge sińgen mansapqorlyq, dańqqumarlyq aýrýǵa tótep bere almaı Aıtqulov attan tústi. Sebebi ne? Sebebi «birligi joq elden bez, qaıyry joq kólden bez» degendeı osy az ǵana aýyl birin biri qorashtap, tyshqan ustaıtyn mysyqtaı ańdysady da otyrady. Onyń ústine osy aýyldaǵy endigige aqyl aıtar ata bolǵan Sarybaı alpystan jetpiske bettep bara jatsa da mansapqa talasýyn, jastardyń aıaǵynan shalýyn qoıǵan joq.

— Iapyr-aı, Saryeke-aı, balalarmen talaspasańyz etti, — degenderge ol:

— E, atamyz qazaq bolǵaly beri mansapqa talasyp kelgen joq pa edi, ol kádemdi ózim ólmeı qoıamyn ba! Aqsaqalsaıdy aqsaqal bılemeı, ıegin kektuqyldap qyryp tastaǵan qyrmasaqal bılemek pe!? Bozbala bastaǵan el ońbaıdy, quralaı bastaǵan kıik ońbaıdy degendeı, Saqalym sapsıyp men turǵanda, ıeginde qylshyq joq balalar júrmek pe?!

Sarybaıǵa taqaý otyrǵan bireý: «qoı asyǵy demegin qolyńa jaqsy saqa qoı, jasy kishi demegin aqyly assa aǵa qoı» dep te aıtpap pa edi, sol atań qazaq»,— dep aqyl aıtqandaı bolyp edi, Saryekeń saspady:

— Men júz jasap júıkem quryp turǵanym joq. Jetpisimde jetektegi attaımyn, — dep ese bermedi.

Mine Aksaqalsaıdaǵy aýyldyń berekesiniń ketip qıyr-shıyr bolatyny da osydan bastaldy. Munda turatyn alty-jeti ásker semásy, tórt-bes úı jasy asqan adamdar arasynda alakózdik paıda bolýy da osy Saryekeńnen edi. Sarybaı aldymnan artym ozsyn deıtin tileýshi adam bolmady, ol óziniń mansapqorlyq pıǵylyn iske asyrýdyń qamyna qatty kiristi. Osy kezge deıin buryn oryndap, birine biri sútteı uıyǵan aýyldyń qaımaǵy sypyrylyp, aıran tamyp, ashyp ketti. Aqsaqalsaıǵa brıgadır bolý Saryekeńe ómirlik múddedeı kórindi. Sóıtip kolhoz predsedateli men aýyldyq sovettiń predsedatelin qonaqqa shaqyryp júrip Saryekeń yńǵaıyn keltirdi de. Aqmaǵambetti aqtaryp, qazy qartany kóldeneń tartyp, syryn jaıyp salǵanda Petrovka aýyldyq sovetiniń predsedateli Valın:

— Syrdyń sýy sıraqtan kelmeıdi, ondaılardy oraılastyra salamyz, — dep te qaldy. Úsh kúnnen soń Sarybaı brıgadır bolyp shyǵa keledi.

Budan bir jyl buryn Sarybaıdyń uly Qabyl alty aılyq sanıtarlyq kýrsty bitirip, qaı jolmen-bolsa da Jýaly aýdanynyń mal otarynyń mal dárigeri bolyp belgilendi. Bir úıden ataly-balaly eki «ókimet» shyǵýy olardyń kóńilderin kónshitip, keýdelerin aıaqqaptaı qylyp, araq ishpeı mas boldy. Aıaǵyn qaıdan basaryn bilmeı, shalqańdap ta, taltańdap ta júretin boldy. Paı, paı, shirkin mansapqorlyq-aı!

Sarybaıdyń brıgadırligi alaqandaı aýyldyń apshysyn qýyryp, kúnin bir tutam etti. Aıaq astynan urys kóterip «kórsetermindi» kóbirek aıtatyn boldy. Sarybaı Aqsaqalsaıdaǵy on úıdi jamandap, kúnine kúbitigi kolhoz basqarmasyna jazba baıandama túsirip jatty. Aýyldaǵylar da kóre turyp qarap qalmady. Sarybaı tóbemizdi oıyp barady dep ótken-ketkenge shaǵym shertti. Mundaı sýyq sóz jata ma, qaıta aınalyp Sarybaı qulaǵyna shalynyp, ol ishten «kelistim kezekti» tosyp júrdi.

«Senderdi me» dep júrgen ashýly kúnniń birinde aýyldyq sovettik predsedateli Valın, onyń hatshysy Dýchenko, taǵy bir eki kisi mashınamen kelip saý etip túse qaldy. Joǵary-tómen jan ushyra shabýyldaǵan Sarybaı araqty ákelip, qoıyn soıyp, qolyn qýsyryp meımanyn kútti. Jaıylyp jastyq, ıilip tósek boldy. Mansap aǵalary kelgende syrqyrama bel, qaraýyndaǵy el bári de umyt bolyp, onyń kóz aldyna ertteýli at, qoldaǵy qamshy basyna baqyt bolyp baılanǵandaı sezindi. Aıla-sharǵynyń shańyraǵyn ortasyna túsiretin Sarybaı tanaýy astynan sóıleı jóneldi:

— Mynaý aýyl maǵan baǵynbaı barady, osynda birneshe jyldan beri salyq tólemeıtinder bar, olar erkinsip barady, solardy bir tezge...

Sarybaı tilegi tabanda oryndalyp, shash al dese, bas alatyn «ur da jyq» bastyq Valın men Dýchenko Sarybaıdyń sanatqa iliný namysyn qorǵap, aýylǵa tártip ornata bastady. Sóıtip olar áı-shaı joq aýyl shetindegi Ramazanov úıin tintti. Munyn ne ekenin túsine almaǵan kári áje úıge ury kirdi me dep ne isterin bilmeı, «attan» saldy. Ásker semásynyń úıin ápter-tápterin shyǵaryp, olar kórshi úıdi, odan shyǵyp birneshe úıdi timiskilep ketti. Sonymen basbuzar bastyq Valın ásker semásynyń qarttardyń bárine tabanda salyq saldy. Tipti ne isterin bilmegen soń olar úıde jatqan terilerdi tıep, aýyldyń berekesin ketirip jatqanda azamat soǵysyna qatysqan Boltaı Barlybaev shyǵa kelgende tintýshi tentekter terini túsire salyp, qasqyr kórgen qoıdaı byt-shyt boldy, mashınasyna mine qashty. Baıqaı kelgende Sarybaıǵa tartqan bastyq Valın de mansapty shoqpar dep túsinetin, shash al dese bas alatyn dúmshelerdiń biri eken.

Biraq Valın men Sarybaı joryǵy onymen bitpeı bıyl aýylǵa taǵy tintý júrgizdi. Aýylǵa álek salyp, azan-qazan etti. Aqsaqalsaıdaǵy jábirlengen jurt ne isterin bilmeı, qynjyldy. Al mansapqorlar shapshı túsedi. Bul ne degen tintý? Bul ne degen sovet adamyn jábirleý, aryna shek keltirý. Jambyl oblystyq prokýrory bul jyl saıyn bolatyn tintýdi ne dep uǵady? Valınge qaı prokýror ruqsat etti?

Joq, eshkim de ruqsat etken joq. Ony oblystyq prokýror ózi teksersin. Altaýdy ala qylǵan, aýyzdaǵyny jyryp áketken, túpke jetken qý mansapqorlyq-aı! Ózińdi ustap alyp janaza marshyn oınap, saltanatpen kómse, «shoq, shoq, sol kerek» der edik-aý!

1977

---