InfoHub Logo

Ertede bir baı bolypty, baıdyń úıinde júrgen bir kúńi bolypty. Kúńi jatsa, tús kóripti. Basynan aı týypty, aıaǵynan kún shyǵypty, júreginiń basynan juldyz týypty. Erte turypty, betin-qolyn jýypty, «sol túsimdi izdeıin», — depti. İzdep ketipti. Bir baıdyń sıyryn baqqan tazsha balaǵa kelipti. Bala aıtypty: «E, jeńgesi qaıda barasyń?» — depti. Kúń aıtty: «Qaıda baraıyn, seniń baıyńa jaldanǵaly keldim».

Sıyr baqqan bala aıtty: «Ótirik aıtasyń, sen birdeme izdep barasyń».

Kúń aıtty: «Túsimdi izdep baramyn». Bala: «Neǵylǵan tús, aıtshy?». Kúń aıtty: «Aıtaıyn, uıyqtap jatyr edim, túsimde basymnan aı týypty, aıaǵymnan kún shyǵypty, júregimniń basynan juldyz týypty, sol túsimdi izdep kelemin!» — dedi. Bala aıtty: «Osy túsińdi maǵan satshy? — dedti. Qatyn aıtty: «Ne beresiń?» — dedi.

«Qunan shyǵar ógizim bar, sol ógizimdi bereıin», — dedi. Qatyn: «Jaraıdy, túsimdi bereıin!», — dedi.

Bala qunan ógizdi berdi. Qatyn aldy, úıine ketti. Bala keshke sıyryn aıdap úıine keldi. Sıyryn qorasyna qamady. Temirden etik soqtyrdy, temir taıaq soqtyrdy. Erteń turdy, beti-qolyn jýdy. Sıyry jaımady, temir etikti aıaǵyna kıdi, temir taıaqty qolyna aldy, ketti.

Bir ýaqytta temir etikten teńgedeı qaldy, temir taıaqtan tebendeı qaldy. Bir shárge keldi, shárge kelse, bir hannyń esiginiń aldynda jatypty. Tún ortasy bolǵanda eki arǵymaqqa altyndy páýeske jekken bir hannyń balasy, bu hannyń qyzyn alyp qashamyn dep kelgen. Ekeýi akoshkeden sóılesipti, qyz aıtypty: «Tura tur», — depti. — «Ákem uıyqtasyn» — depti. Túsin izdep kelgen bala bárin, aıtqan sózin estipti. Hannyń balasy tazsha balaǵa súıenip jatyp uıyqtapty. Bir ýaqytta tazsha bala túregeldi, akoshkege keldi, qyz aıtty: «Keldiń be?» — dedi. Bala aıtty: «Keldim» — dep. «Qorjyndy áper» — dedi. Bala áperdi, páýeskeden áperdi. Qyz ishin toltyrdy, qyz jigitke aıtty: «Eki arǵymaqty ertte!» — dedi. Jigit erttedi, eki qorjyndy aldy, artyna bókterdi. Qyz úıinen eki qorjyndy aldy, artyna bókterdi. Qyz úıinen shyqty, ekeýi eki arǵymaqqa mindi ketti. Manaǵy hannyń balasy uıyqtap qaldy.

Qyz jigitti tań atqan soń tanydy, hannyń balasy emes ekenin. Qyzǵa oı tústi, qyz qashaıyn dep edi, qasha almady. «Qashsam meni bu erkek qýyp jetse, meni tiri qoımaıdy ǵoı, qashpaıyn! Meni qosqan Qudaı shyǵar, tıeıin!» — dedi. Ketti, bir ýaqytta bir shárge keldi. «E, jigitim, jeriń bar ma? Ákeń bar ma? Baýyryń bar ma?» — dedi. Jigit aıtty: «Elim de joq, ákem de joq, baýyrym da joq, qaıdan kelip qaıdan turǵanymdy bilmeımin» — dedi.

Qyz aıtty: «Endi osy shárge turaıyq!» — dedi. Patshaǵa málimdeıik, — dedi. Qyz aıtty:

«Bir úı satyp al!

Úıińniń syrty jaman bolsyn!

Úıińnin ishi jaqsy bolsyn!

İshinen aqqan bulaq bolsyn!

Sýynyń aqtyǵy sútteı bolsyn!

İshinde báıterek bolsyn!

Báıterektiń basynda órik-meıiz tursyn!

Órik meıiz tamshylap tursyn!

Birden aýyzǵa túsip tursyn!

Osy oramalǵa salyp bereıin. Osyǵan berse, alyp kel, men tura turaıyn! Men ketedi eken dep oılama! — dedi.

Eki arǵymaqty alyp qyz qaldy. Jigit shárge júgirip keldi. Tańerteńnen júrgen shárge besinde bir úı tapty. Úıdiń ishine jigit enip keldi. Kirip kelse, bir jigit, bir urǵashy otyr eken.

«Aǵeke, úıińdi satamysyń?» — dedi.

Úıdiń ıesi aıtty: «Satamyn, — dedi. Kór myna aqqan sý mynaý sútten appaq — dedi. Báıteregim mynaý, órik-meıiz basyndaǵy anaý, — dedi. Aýyzǵa tamshylap bir-birden túsip turady», — dedi.

Jigit aıtty: «Ne alasyń?» — dedi. «Seniń áliń kelmes», — dep úı ıesi aıtty. Jigit aıtty: «Osy oramaldaǵymdy bereıin, alamysyń?» — dedi. «Oramalyńmenen ber, alaıyn, — dedi. Jigit berdi, úı ıesi aıtty: «Men shyǵamyn, er-qatyn ekeýmiz shyǵamyz. Aıaq-tabaq, tósek-oryn sende qalsyn, maǵan keregi joq, — dedi. Jigit aıtty: «Jaraıdy», — dedi. Er-qatyn ekeýi úıden shyǵyp ketti. Jigit manaǵy qatynyna keldi, kelse otyr eken. «Jigitim úı taptyń ba?» — dep qatyn aıtty. «Taptym», — dedi. «Jaraıdy», — dedi. Ekeýi arǵymaǵyn jetektep satyp alǵan úıine keldi. Qatyny kórdi: «Bárekeldi, jaraıdy!» — dedi. O kúni jatty, erteń turdy, beti-qolyn jýdy. Qatyny aıtty: «Men tamaq pisireıin, sen baryp shárdiń desatnıgine habar ber, patshany shaqyrsyn, bizdiń úıimizge kelsin dep aıt».

Baıy ketti desatnıkke habar berdi. «Patshany shaqyryńyz bizdiń úıimizge, patsha kelsin» — dep, osy shárdiń jaqsylaryn bárin de shaqyr! — dedi.

Jigit úıine keldi. «Shaqyrdyń ba?» dep qatyny aıtty. «Desatnıkke aıttym, asyńdy pisir!». Bir ýaqytta desatnık patshasyn, bárin de shaqyryp keldi. Bala stolyn qondyrdy, dastarhan jaıdy, as ákelip patshanyń aldyna qoıdy. Patsha aıtty: «Apyrmaı asynyń táttisin-aı!» — dedi. Qasyndaǵy ýázirler aıtty: «Men kórip keleıin jigittiń qatynyn», — dedi. Han aıtty: «Toqtaı tur, uıat bolar», — dedi. «Ne uıaty bar» — dep ýázir kóreıin dep ketti. Kórip qaıtyp hanǵa keldi. «Apyraı, han-aı» — dedi. «Aıtsa, aıtqandaı kórkem eken, sizdiń qatynyńyz qolyna sý quıýǵa jaramaıdy eken». Han aıtty: «Apyrmaı, kórkem meniń alǵanym ba deýshi edim», — dedi.

Han jurtyn jıdy, aqyl surady. «Bu jigittiń qatynyn qaıtyp alamyn» dedi. Jurt aıtty: «Almaı nesi bar, — dedi, sóz aıtyńyz shaqyryp, sheshem meniń aýrý dep aıtyńyz. Jolbarystan eki shelek sút saýyp ber dep aıtyńyz. Sonda ol barar, barǵanda kelmes. Sonda siz qatynyn alarsyz» — dedi. «Jaraıdy, jurtym». Han aıtty: «E, jigitim neǵyp júrgen jansyń? — dedi. Qaıdan keldiń, qaıdan turdyń, eliń bar ma? Jurtyń bar ma?» — dedi.

Jigit aıtty: «Taqsyr aldıar! Elim de joq, jurtym da joq, qaıdan kelip qaıdan turǵanymdy bilmeımin», — dedi. Patsha aıtty: «Bilmesiń, meniń shárimde tur, seni adam qyspas, adam saǵan zorlyq qylmas. Meniń sheshem aýrý, — dedi, — bir jumysqa seni jumsaımyn», — dedi. Jigit: «Baraıyn» — dedi. «Barsań aıý menen jolbarystyń ekeýinen eki shelek sút saýyp ákel, ákelmeseń, basyńdy alamyn!» — dedi. «Jaraıdy», — dep úıine jylap keldi. «Nege jylaısyń?» — dedi qatyny. «Jylamaı qaıteıin, han bir qatty jumysqa jumsady, — dedi, — baryp aıý men jolbarystan sút saýyp ákelmeseń, basyńdy almaq bolamyn», — dedi. Qatyn aıtty: «Qoryqpaı hanǵa baryp, hannan qyryq kún mursat sura!» — dedi. Jigit júgirip úıine keldi: «Aldıar, jumsaǵan jumysyńyzǵa baraıyn, qyryq kún mursat ber! — dedi. «Jaraıdy, al!» dedi.

Jigit júgirip úıine keldi. «Berdi me mursat?» — dep qatyny surady. Berdi dep jigit aıtty. Qatyny aıtty: «Bu shárge bar, bir shabdar at satyp al. Moınynda aǵashy bar, óziniń arqasy jaýyr», — dedi. Ketti jigit, shárdiń basyna keldi. Bir shabdar atty bir jigit satamyn dep jetektep júr eken. «Satamysyń atyńdy, aǵaeke», — dedi. «Satamyn, ne beresiń?». «Qaıdan bileıin óziń sura». Eki júz som ber. «Júz elý bereıin!»

Júz elý som berip arqasy jaýyr shabdar atty alyp úıine keldi jigit. Qatyny aıtty: «Sen qyryq kún úıde otyr, orazańdy usta, bes ýaqyt namazyńdy oqy», — dedi. Men shabdar atty alyp keteıin, semirtip ákeleıin», — dedi. «Jaraıdy» dep baıy qaldy, orazasyn ustady, bes ýaqyt namazyn oqydy. Qatyny shabdar atty jetektep keldi. Shabdar atty semirtipti, baıyna aıtty:

Er menen toqym ákpel!

Shabdar atty erttep kel!

Aldyńǵy aıylyn bos tart!

Artqy aıylyn berik tart!

Shabdar atqa min!

Toǵaıdaǵy aıýdy aıdap kel!

Toǵaıdaǵy jolbarysty aıdap kel!

Shabdar atty toǵaıǵa barǵanda borbaıǵa salyp qal. Shabdar attyń daýsyn estigen soń aıý men jolbarys bir jerge jıylar. Sonda aldyńa salyp aıdap kel! Aldyńnan han kisi jiberer. «Qoısyn! Aıdamasyn, sheshem jazyldy, — dep aıtar. Sonda sen bolmaı úıine aıdap kel», — dedi.

Jigit atty ertedi, aldyńǵy aıylyn bos tartty, artqy aıylyn berik tartty. Shabdar atqa mindi, bir toǵaıǵa keldi. Shabdar atty borbaıǵa salyp qaldy. Shabdar attyń shyńǵyrǵan daýsyn jolbarys pen aıý estidi, bir jerge jıyldy, jigit aldyna salyp aıdady. Jolda kóringen maldy da, jandy da shappady. Aldynan han kisi jiberdi, «sheshem jazyldy aıdap kelmesin!» — dep jiberdi. Jigit tilin almady, úıine aıdap keldi, eki temir shelek qolyna aldy, aıýdan bir shelek sút saýdy, jolbarystan bir shelek sút saýdy, hannyń úıine kerek bolsa, «má» dep ákpeldi. «Keregi joq, tógip tasta», — dedi. Shelekti aparyp tógip tastady. Aıý men jolbarysty jolǵa salyp qýyp jiberdi, jigit úıine keldi.

Han, elin, jurtyn jıdy, «aqyl taýyp ber!» — dedi. «Qaıtip men jigitti óltirip, qatynyn alamyn», — dedi. Jurt aıtty: «Óltirmeńiz, bir qatty jumysqa jumsańyz! Sony baryp ákpelse, ákpelsin ákelmese, qatynyn alarsyń», — dedi. «Ákem ólgende baı bolǵan, men jas bolǵan ekenmin, aıt!» Ákem altyn menen kúmisti qaı jerge kómgen eken. Ákem ólgende men bir qara toqty soıyp berip edim, sol tıgen bolar ma eken, tımegen bolar ma eken? Sol jumysqa jiber, — dedi. Jigitti han shaqyrdy. «A, jigitim, — dedi bir jumysqa jumsaımyn: baramysyń, barmaımysyń», — dedi. «Baramyn» — dedi. Barsań men seni seksen arba sekseýil ákep órteımin dedi. Meniń ákem tirisinde baı eken, altyny men kúmisi kóp bolǵan eken, sol ólgende altyny men kúmisin qaı jerge kómgen eken. Ákem ólgende bir qara toqty soıyp berip edim, sol toqtynyń eti tıgen be eken, sony bil. Ákem jaqsy ma eken, jaman ba eken sony bilip kel, — dedi.

Jigit aıtty: «Jaraıdy, baraıyn». Han aıtty: «Barmasań basyńdy alamyn!» — dedi.

Jigit úıine keldi. Qatyn aıtty: Nege han seni shaqyrǵan eken? — dedi. Baıy jylady. «Nege jylaısyń?» — qatyny aıtty. Baıy bárin de aıtty. «Bar», — dedi, qatyn aıtty: «Úsh kún mursat sura!» — dedi. Baıy júgirip hanǵa keldi. «Taqsyr — dedi, — kishkene aıtatuǵyn dátim bar, úsh kún mursat berińiz!, Úsh kún ótken soń seksen arba sekseýil ákelińiz», — dedi. Han «jaraıdy, — dedi. Bar úsh kún mursat bereıin», Úsh kún mursat berdi, úıine keldi, qatyny hat syzdy, ákesine tilek qylyp jazdy. «Balam, áliń jetpegenge zorlyq qylma. Qara toqtynyń eti maǵan tıdi. So toqtynyń etimenen kún kórip jatqanym, men de bir kúnde zorlyq qylýshy edim, qylǵan zorlyǵymnyń kinásin tarttyt. Jalǵan dúnıe eki kúndeı, nanbasyn. Shyn dúnıe mynda eken. Balam kelsin, qasyma», — degen qaǵaz syzdy. «Altyn menen kúmisti úıdiń oń jaqtaǵy altyn stolbynyń túbinde altyn aqsha bar, onda kómgenmin, alsyn balam! Sol jaqtaǵy kúmis stolbynyń túbinde kúmisti kóngenmin, alsyn balam», — degen qaǵaz syzdy.

Qatyn aıtty jigitke: «Sen jigitim bar, seksen arba sekseýil alyp kelińiz dep aıt» — dedi. Jigit bardy, aıtty, han seksen arba sekseýil alyp kelgizdi, bir jerge úıdi. Qatyn jigitke aıtty: «Astyna ot jaǵar, tóńirektiń tórt buryshyn tuman qylamyn, sen sekseýildiń ústine shyǵyp tur. Sonda men kók kepter bolyp seni kóterip ákpetermin», — dep aıtty.

Sekseýildi han úıdi, jigit ústine shyqty, sekseýildi han órtedi, tóńirektiń tórt buryshy tuman boldy, qatyny kók kepter bolyp keldi de, jigitti kóterip áketti. Qatyny baıyn alyp keldi úıine, úsh kún, úsh tún saqtady úıinde, «úsh kún ótken soń, tańerteń kúldiń ortasyna enip jata qal», — depti. Qaǵazdy qoınyna saldy. «Han kelse, qaǵazdy bere qoı», — depti.

Baıy erte turyp, kúlge kelip kúldiń ortasyna jatty. Tańerteń han keldi. Jigit túregeldi ishinen.

«Assalaýmaǵalaıkým aldıar!» — dedi. «Ýaǵalaıkýmassalam, jigitim!». «Bardym, aldıar». «Barsań ne aıtty?». Aıtqan sózge nanbaısyń dep, qaǵaz jazdyryp aldym, «má» dep qaǵazdy berdi. Han qaǵazdy oqydy: «Balam sálem. Kisige zorlyq qylmasyn, qara toqtynyń eti maǵan tıdi, altyn stolbynyń túbinde altyndy kómgenmin, kúmis stolbynyń túbine kúmisti kómgenmin, alsyn balam! Jalǵan dúnıede júrmesin, meniń qasyma kelsin. Meniń qasym jaramasa, balam qaıtyp ketersiń, jigit qurly shyǵa almaıdy ma?».

Han súıtip syzǵan qaǵazdy oqyp úıine kelgende jurtyn jıyp alyp aıtty: «Meni órteńiz, seksen arba sekseýil ákpeleıin. Ákemniń qasyna baramyn. Jaqsymyn degen qaǵaz jiberipti maǵan, úsh kúnde ákemniń qasy jaqsy bolsa kelmen, jaman bolsa úsh kúnde baryp qaıtyp kelermin, úsh kúnde kelmesem, artymda qalǵan tóleńgitterim kelińder», — depti.

Seksen arba sekseýildi ápkeldi, bir jerge úıipti. Handy órtepti, han kúıip ketipti. Úsh kún ótipti artynda qalǵan tóleńgitteri, eliniń ıgi jaqsylary órtendi.

Shárde táýir manaǵy jigit qalypty, qyzyn qatyn qylypty, manaǵy jigit shárin bılepti, mana hannyń bir qyzyn alypty. Ózi han bolyp turypty, bastapqy qatynynan bir ul týypty. Uldy mana jigit tósine mingizip jatypty. Jigit solaı jatyp kúlipti. Bastapqy qatyn suraıdy: «Nege kúldiń, myrzam» — dedi. «Ásheıin kúldim», — dedi. «Joq, aıt, — dedi. — Oıyńa birdeme túsken soń shyǵar?».

Jigit aıtty: «Aıtaıyn saǵan. Sen sózimdi tyńda, jas kúnimde ákeden, shesheden jetim qalǵan ekenmin, sóıtip júrgenimde bir baıdyń sıyryn jaıdym, jalshy bolyp sıyr jaıyp júrgenimde kúnderdiń bir kúninde bir qatyn keldi. Qatynǵa amandastym, esendestim: «Qaıda bara jatyrsyń?» — dedim. Qatyn: «Bir tús kórdim», — dedi. «Ne tús aıtshy?» — dep suradym. «Uıyqtap jatyr edim, túsimde basymnan aı týypty, aıaǵymnan kún týypty, júregimniń basynan juldyz týypty, osy túsimdi izdep kelemin», — dep aıtty. « Túsińdi sat», — dedim. Ol qatyn túsin satty maǵan, bir qunan ógiz berdim. Úıge kelip keshke temirden etik soqtyrdym, temirden taıaq soqtyrdym, temir etikten teńgedeı qalǵansha, temir taıaqtan tebendeı qalǵansha júrdim, júrip kelip sizge dýshar boldym, soǵan kúldim.

Úlken qatyn aıtty. «Onyń nesi bar? — dedi, — basyńnan aı týǵany — meni aldyń, aıaǵyńnan kún týsa hannyń qyzyn aldyń. Júregińniń basynan juldyz týsa mynaý balań» — dedi. «Túsińdi izdep kelseń qabyl boldy», — dedi.

---