InfoHub Logo

Úgedeı 1186 jyly dúnıege kelgen. Úgedeı — Shyńǵys hannyń Bórte degen báıbishesinen týylǵan úshinshi uly. Shyńǵys han kóziniń tirisinde-aq ony óziniń murageri etip taǵaıyndaǵan. Úlken uly Joshy dúnıeden erte ótip, ekinshi uly Shaǵataıdyń minezi qatal bolǵandyqtan han uly taqqa meıirimdi, minezi jumsaq Úgedeıdi tańdaıdy.

Qaǵandy saılaý rásimine barlyq mońǵol hanzadalary qatysýy tıis bolatyn. Biraq olardyń kóbi alys joryqtarda júrgendikten Úgedeıdi Uly han saılaý rásimi 1229 jylǵa deıin sozylady. Bul ýaqytta ımperıany ýaqytsha Shyńǵys hannyń tórtinshi uly Tóle basqarady. Úgedeı qaǵan bolyp saılanǵan soń mońǵol áskeri jaýlaýshylyq soǵystaryn ári qaraı jalǵastyrady. Tóleniń tusynda mońǵol áskeriniń soqqysynan Qytaıda Szın ımperıasy qulaıdy. Mońǵoldar Azıanyń ekinshi shetindegi musylman astanasy Baǵdad qalasyna da basa-kóktep kiredi. 1237-1242 jyldary mońǵoldar qypshaqtardy birjolata talqandaıdy. Bulǵarıany basyp alyp, orys knázdikterin jermen-jeksen etedi. Mońǵoldardyń aldyńǵy qatardaǵy jasaqtary eýropalyq rysarlardy jeńip, shabýyldy odan ári tabysty jalǵastyra berer edi. Biraq 1241 jyly jeltoqsanda Úgedeıdiń ólimine baılanysty barlyq áskerı is-qımyldaryn toqtatyp, keri qaıtady.

Úgedeı ádil, dana bıleýshi boldy. Onyń bıligi tusynda ımperıanyń búkil jerinde baılanys jelisi uıymdastyrylyp, halyq sanaǵy júrgizildi. Ol Shyńǵys han bastaǵan ımperıa astanasy Karaqorym qalasynyń qurylysyn aıaqtady.

---