Sońǵy jańartý

(Ózgertilgen ýaqyty 1 kún buryn)
Úı turmysy qural-jabdyqtary

Mosy

Mosy — shóńke asý úshin nemese órmek jibin keptirý úshin paıdalanylatyn qural. Mosy úsh bólshekten turady. Olar — mosynyń sıraǵy, tili (ilgegi) jáne shyǵyrshyq. Mosynyń úsh sıraǵy bolady. Ony temirden nemese aǵashtan jasaıdy. Joǵary ushtarynan tesik jasalyp, olar temir shyǵyrshyq arqyly qosylady. Shyǵyrshykqa sháýgimniń tutqasy ne kúzýdiń (órmek toqyǵanda) baýy ilinetin til (ilgek) bekitiledi. Mosynyń sıraǵy 1,5-2 metrge deıin bolady. Shaǵyn mosyny as-sý qaınatý úshin serýenge shyqqanda qazir de paıdalanady.

Oshaq

Oshaq — qazan ornatýǵa arnalǵan tuǵyr. Oshaqty qazannyń astyna ot jaǵý úshin ony kóterip turatyndaı etip qalaıdy. Jasalýyna baılanysty oshaqtyń jeroshaq, tasoshaq, temiroshaq, qazandyq sıaqty túrleri bar. Jerden qazylyp jasalynǵan oshaq túrin — jeroshaq dep ataǵan. Tasoshaqty birneshe iri tastan sheńber jasaı ornalastyra qalap kóteredi. Al temiroshaq — qazannyń túbine kıiletindeı arnaıy ólshenip jasalǵan temir sheńberge birneshe aıaq ornatylǵan tuǵyr. Qazandyqty tastardan nemese kesekterden qalap isteıdi. Onyń bir jaǵynan otyn salý úshin aýyzy qaldyrylyp, qarsy jaǵynan tútin shyǵatyn murja jasalady.

Kóseý

Kóseý — turmysqa qajetti jabdyq. Peshtegi, jeroshaqtaǵy ystyq shalany, shoqty qaǵystyryp, ot jaǵý úshin jáne shoq alý úshin qoldanady. Kóseý aǵashtan ne temirden jasalady. Kóseýdi ustahanalarda ustalar jasap, halyq turmysynda paıdalanǵan. Qazirgi kezde kóseýdi aýyldyq jerlerde keńinen qoldanady.

Óre

Óre — irimshik, qurt, t.b. taǵamdardy keptirýge arnalǵan sóre. Órede tórt asha sıraq, tórt janaǵash bolady. Sıraqtaryn jerge qaqqannan keıin eki uzyn janaǵashty ashalarǵa kıgizip, olardyń basyna qysqa janaǵashtardy kóldeneń tańady. Onyń ústine shı jaıyp, keptirilmek taǵam tiziledi. Óreshe shı uzyn bolsa, onyn ekinshi shetimen taǵamdy qus shoqyp ketpeý úshin betin jaýyp qoıady.

Keli-kelsap

Keli-kelsap — dándi qaýyzynan aryltý jáne untaqtaýǵa arnalyp qatty aǵashtan (keıde tastan qashalyp) jasalǵan aspap. Qazaq halqy keli-kelsappen taryny, bıdaıdy, t.b. dándi daqyldardy túıip, jent, jarma, talqan daıyndaǵan. Keli-kelsap eki bólikten turady. Birinshi bóligi keli — untaqtaıtyn dándi salýǵa arnalǵan ydys. Kelini jýan ári qatty, tutas aǵashtan úńgip jasaıdy. Jerge ornyqty bolsyn dep, túp jaǵyn qalyńdaý etip qaldyrady. İshin ábden úńgip bolǵannan keıin aǵash tegis jáne qatty bolsyn dep otqa qaryp, ishi-syrtyna qoıdyń quıryq maıyn ne túıe qomynyń maıyn sińire jaǵady, Qatty soqqydan jarylyp ketpeý úshin syrtyn kón terimen qaptaıdy. Al ekinshi bóligi — kelsap. Kelsap — uzyndyǵy 1 m, dıametri 15 sm-deı jumyr aǵash. Kelsappen keli ishindegi daqyldy túıip, untaqtaıdy.

Qazanqap

Qazanqap — kóship-qoný kezinde qazandy tasýǵa arnalǵan buıym. Qazanqap kıizden pishini tórt buryshty etip, aýyz jaq beti qazannyń kólemine qaraı keńdeý etip tigiledi. Sonan soń kıizdiń syrtynan qalyńdaý bir tústi matamen kaptalady. Ústine qyzyl ne kók matadan oıý-órnek japsyrylady, keıde túrli-tústi jippen de kestelenedi. Aýyz jaǵyna ilmeshekti baýlyq jasalynyp, shetine shashaq salynady. Kóshpeli qazaqtar qazanqapty jaıshylyqta kıiz úıdiń sol jaq bosaǵasyna taman, kerege basyna ilgen.

Urshyq

Urshyq — jip ıiretin qural. Urshyq aǵashtan jasalynady. Ol eki bólikten turady: birinshisi — basy nemese qańǵalaq, ekinshisi — saby. Urshyqtyń basy, kóbinese, tastan qashalady ne qorǵasynnan quıylady, Onyń dál ortasynan tesik tesilip, urshyqtyń saby ótkiziledi. Urshyqtyń sabyn jasaý úshin aǵashty jumyrlap jonyp, ushyn úshkirleıdi. Joǵarǵy ushyna taıaý jerinen tesik tesedi de, oǵan jińishke shyrpydan kóldeneń muryndyq ótkizedi.

Urshyqtyń sabyn aınaldyrý arqyly qozǵalysqa endirip, urshyq basynyń ekpinimen jip ıiriledi. Iirilgen jipti sabynyń joǵarǵy jaǵyna tizbektep orap otyrady. Sodan keıin ıirilgen jipterdi birneshe tústerge boıap, turmysta paıdalanady.


You Might Also Like

Jańalyqtar

Jarnama