InfoHub Logo

Brıtan mektepterindegi bilim berý – Eýropadaǵy eń kóp qatparly jáne bedeldilerdiń biri. Balalarǵa (jáne ata-analarǵa) kóptegen túrleri usynylady: jeke mektepter, memlekettik mektepter, jeke oqytý, birge oqytý, pánderdi tańdaý, mamandyqty tańdaý. Primary school, Secondary school, College, University. Túsinip kóreıik.

Bastaýysh mektep: barlyǵymyz bireý úshin

Bastaýysh mektep 5 jastan bastalady jáne eki satyǵa bólinedi. Eki jyldyq pre-preparatory school-da balalar áli oqymaıdy, durysy, kishi synyptarǵa – primary school (ol preparatory school nemese elementary school) daıyndalady. Kelesi satydaǵy oqytý – bul negizgi pánder: tilder, qarapaıym matematıka, tarıh, jaratylystaný, dene shynyqtyrý, mýzyka. Tómengi synyptarda jobalyq jumystar óte keń taralǵan – oqýshylar topqa birigip, ortaq tapsyrmamen birlese jumys isteıdi. Jalpy, «birge» qaǵıdasy aǵylshyn mektepterinde óte jaqsy damyǵan, eger úıretiledi dep aıtpaǵanda. Muǵalimder kópshilik jaǵdaıda barlyq balalardyń attaryn (jáne kópshilik ata-analardy) biledi jáne balalardyń bir-birimen dos bolyp ketýine kómektesedi, úlkenderdiń kishilerge qatysty usynystaryn qoldaıdy. Oqýshylar arasyndaǵy qarym-qatynasqa úlken kóńil bólinedi: agresıa óte qatań jazalanady, tipti mektepten shyǵarýǵa deıin barady.

Orta mektep: bilim berý, tárbıe, ádet-ǵuryp

11-12 jastan bastap ekinshi saty bastalady – Secondary school, orta mektep. Ol jalpy bilim beretin, gımnazıa, iriktemeli mektep nemese shirkeý mektebi bolýy múmkin. Shirkeýlik –prıhodtarda qurylǵan mektepter, iriktemeli mektepterde, mektepke túser aldynda jaqsy tapsyrǵan testke, ıaǵnı negizgi pánder boıynsha joǵary baǵaǵa kóbirek kóńil bólinedi, gımnazıalar matematıkaǵa basymdylyq beredi.

Bul satyda kóptegen oqýshylar memlekettik mektepterden jeke mektepterge aýysady, Ulybrıtanıada jeke bastaýysh mektepter, árıne bar. Brıtan jeke mektepteri – monarhıa, teatr óneri jáne rok-mýzyka tárizdi eldiń vızıt kartochkasy. Búgingi kúni Ulybrıtanıada tórt myńdaı jeke mektep bar, al olardyń alǵashqylary bul jerde monastyrlar kezinde kóptegen ǵasyrlar buryn paıda bolǵan. Shyndyǵynda, qazir olardyń monastyrǵa tikeleı qatynasy joq. Táýelsiz mektep – memlekettik qarjylandyrýdan jáne memlekettik bilim berý baǵdarlamasyna táýelsiz ekendikterin bildirip, olardy osylaı da ataıdy. Alaıda júıelerdiń oqytý bazasy birdeı.

Degenmen, jeke mektepter oqýshylarǵa kóbirek kóńil bóledi jáne bilim berýdiń barynsha joǵary deńgeıimen qamtamasyz etedi dep sanalady. Táýelsiz mektepte oqýdyń taǵy bir sebebi – tarıhtyń bir bóligi bolý jáne aǵylshyndar úshin árqashanda mańyzdy bolyp tabylatyn, dástúrdi saqtap qalý. Kóptegen aǵylshyn otbasy bir ǵana mektepte oqýdy urpaqtan urpaqqa jalǵastyryp keledi jáne de dástúrdi saqtap qalý úshin ǵana basqa mektep qarastyrý týraly múlde oılamaıdy da.

Al uldar men qyzdardy jeke oqytý – dástúrge qurmet kórsetý ǵana emes, dáleldi keń taralǵan tájirıbe. Mundaı dástúrdi jaqtaýshylar da qarsylyq bildirýshiler de búginde Ulybrıtanıada teńdeı deńgeıde, sondyqtan ondaı mektepter burynǵysynsha tanymal. Jeke oqytýdy jaqtaýshylardyń saryny múlde ekijúzdi emes. Kerisinshe, olar balalardy túrli korpýstarǵa (mektepterge) bólip tastaý kerek dep sanaıdy, bólý kezinde myna sebepterge nazar aýdarý kerek:

- Qyzdar uldarǵa qaraǵanda zıatkerlik jaǵynan tezirek damıdy – bir synypta ozyq oqýshylar men artta qalýshylardy aralastyrýdyń qajeti joq

- Uldar men qyzdarda jetistikke jetýdiń ólshemderi ár túrli – olardy ózara túıistirýdiń qajeti joq

- «Erler» men «áıelderdiń» mindetteri bir sarynǵa túsiriledi –qyzdar da, uldar da óz ujymynda «qyzdardiki emes» jáne «uldardiki emes» jumystardy oryndaýdy úırenedi, barynsha óz betinshe jáne uıymdasqan bola alady.

Óte kóp mektepter, tipti memlekettik mektepter de – bul pansıondar. Iaǵnı balalar ol jerde sabaqqa ǵana qatysyp qoımaıdy, sol jerde turady, sondyqtan barlyq pansıondardyń qorshalǵan úlken aýmaǵy (shyn máninde, kishigirim kampýs) bolady, ol jerge oqý, turǵyn ǵımarattary men mindetti túrde sport ortalyǵy salynady.

Aıtpaqshy, sport týraly. Dene bitiminińdamýy, brıtandyqtardyń oıynsha – úılesimdi tulǵa bolýdyń bir kepili, sondyqtan munda, Eýropanyń barlyq jerindegideı, sportqa óte úlken kóńil bólinedi. Jeke mektepter óziniń oqýshylaryna ondaǵan seksıa túrlerin tańdaýǵa usynady: tenıs pen krıketten bastap sýǵa júzý men komandamen eskek esýge deıin. Týrasyn aıtqanda, Ulybrıtanıada sport, mektepter men ýnıversıtetterde ǵana, bulshyq etti shynyqqan dene ósirý tásili retinde ǵana emes, jaqsy tárbıe berý men qoǵamda biriktirýdiń elementi retinde qabyldanady. Joǵaryda aıtylǵan krıket (nemese, mysaly, kroket – shet eldikter únemi bulardyń ár túrli oıyndar ekenin umytyp ketedi), atqa miný, gólf – tańdaý kóp jáne bulardyń barlyǵy tek sporttyq úıirmeler ǵana emes, sonymen qatar bolashaqqa daıyndama. Sporttyq sharalardyń kópshiligi is júzinde shynaıy bolyp keledi, sondyqtan bul jerde dene shynyqtyrý sabaǵynan qalmaıdy.

Eger de bastaýysh mektep jalpylyqqa, ortaqtyqqa kóbirek kóńil bólse, orta mektep bilim men tárbıe berýge kóbirek den qoıady, jáne de «bilim berý» túsinigine oqytý ǵana kirmeıdi, sonymen qatar rıtorıka daǵdylary, mátimen jáne aqparatpen jumys isteý, kópshilik aldynda óner kórsetý, jáne klasıkalyq ta, zamanýı da ónerdi túsiný kiredi. Aǵylshyn jentlmenin nemese jas hanshaıymyn tárbıeleý – eń tańdaýly mektepterdiń quzyreti, al qoǵamda ózindi ustaı bilýdi mektepte jaı ǵana qadaǵalaıdy. Qyzyq, osy qaǵıdalardyń barlyǵy shyndyqpen qalaı úndesedi: aǵylshyn jasóspirimderi Eýropadaǵy eń bir sotqar jáne buzyq bolyp sanalatyndyǵy qupıa emes.  Sol mezette olardyń barlyǵy da jaqsy ádetke úırengen jáne qajetti sátte óz bilimderin óte tez «iske qosady».

Orta mekteptegi oqýdyń ózi pánder boıynsha test tapsyrýdan bastalady, ol oqýshylarǵa odan ári aınalysatyn isiniń túrin anyqtaýǵa kómektesedi. Test nátıjesi boıynsha oqýshylar oqıtyn pánderin ózderi tańdaıdy. Bul saty bilik emtıhanymen aıaqtalady, onyń eki túri bolady: akademıalyq jáne kásibı. Kásibı emtıhan tapsyrǵan bitirýshi eńbek jolyn bastaýǵa quqyly, akademıalyq biliktilik ári qaraı oqýdy jalǵastyrýdy kerek etedi.

Joǵary mektep: joǵary oqý ornyna daıyndaý

A-Level sertıfıkat nemese onyń halyqaralyq IB (International Baccalaureate) analogi – bul áli orta mektep, biraq ýnıversıtetke túsýge tikeleı daıyndyq. Ol taǵy da eki jylǵa sozylady. Osy satyda oqýshylar taǵy da ózderine pán tańdaıdy, ol oqýshylarǵa joǵary oqý ornyna túsetin kezde qajet bolady.

Marıa Rábova, Hurtwood house jeke mektebiniń oqýshysy:

Ár synypta sen túrli adamdarmen oqıtynyń, úırenshikti emes – árqaısysy ár túrli pándi tańdaıdy, sondyqtan bizdegi osy «synyp» degen túsinik, mektep ishinde ary-beri kóship júretin ózińniń kishigirim tobyń Anglıada joq. Sen ózińmen ózińsiń, sen jalǵyz ómir súresiń, naq oqýǵa qatysty sen ózińdi óziń qadaǵalaısyń. Sonymen birge, Reseıge qaraǵanda bul jerde oqytýshylar men oqýshylar arasyndaǵy qarym-qatynasta barynsha tatýlyq bar, sen eshkimge esh nárse qaryz emessiń, tek ózińe ǵana.

Mektepte mansabyńdy (careers department) anyqtaýǵa kómektesetin bólim bar. Árbir oqýshyǵa jeke tálimger taǵaıyndaıdy, tálimgermen ózińniń bolashaǵyń týraly sóz ete alasyń, ol saǵan joǵary oqý ornyn tańdaýǵa kómektesedi.

Pánderdi erkin tańdaý jáne mektepterdiń óz oqýshylarynyń jetistigine múddeli bolýy sabaqtan qalýdy boldyrmaıdy – bul tipten esh keregi joq nárse, óıtkeni saǵan neni oqý keregin sen óziń sheshtiń. Sabaqtar únemi pikirtalastar, talqylaýlar men jaýap izdeý túrinde ótedi.

Marıa Rábova, Hurtwood house jeke mektebiniń oqýshysy:

Ádebıet bizde árqashan da poem of the day-dan bastalatyn – meniń muǵalimimde túrli poemalary bar kitap bar bolatyn, ol bizge ár kúni ár túrlisin jańasyn oqyp beretin, sosyn biz ony búkil synyp bolyp bes mınýttaı talqylaıtynbyz. Bul, árıne, eshqandaı baǵdarlamada jazylmaǵan, jaı ǵana osyndaı kishigirim kiristirý, oqytýshynyń erkindigi. Sodan keıin biz, tártip boıynsha, baǵdarlamadaǵy nárselerdi taldaıtynbyz, keıde daýystap rólge bólip oqıtynbyz, keıde bireýimiz ǵana oqıtynbyz. Eshqashan eshnárseni jasaýǵa májbúrlemeıtin, alaıda jeke suraqtar, árıne, qoıylatyn. Jalpy, búkil synyp jaǵymdy dostyq pikirtalasqa qurylatyn, bul oqýshylardyń erikti túrde qatysýyna jaǵdaı týǵyzatyn.

3-4 pán, óte sırek jaǵdaıda 5 pán tańdaýǵa bolady, oqý aıaqtalatyn kezde olar boıynsha emtıhan tapsyrady, al ýnıversıtetke túsken kezde baǵa aıryqsha ólshemmen qoıylady. Árbir joǵary oqý ornynyń óz talaptary bar, ol talaptarmen aldyn-ala tanysyp alǵan durys, ondaı kezde taǵy da careers department kómektesedi.

Ulybrıtanıada baǵalaý júıesi 100 baldyq:

A baǵasy — 100-70 bal

V baǵasy  — 60-69 bal

S baǵasy  — 50-59 bal

D baǵasy  — 40-49 bal

E baǵasy  — 39 baljáne odan da tómen

Baǵalardyń óte naqty ólshemderi bar, sondyqtan fınaldyq baǵa alý úshin emtıhanda qansha bal alý qajet ekendigin aldyn-ala sanap alýǵa bolady: ol barlyq emtıhandyq baldardan quralady, sonymen birge árbir pánnen jylyna eń az degende bir emtıhan tapsyrasyń. Oqý kezinde emtıhandardy, tek eń sońǵysynan basqasyn, árqashan da qaıta tapsyrýǵa bolady. Barlyq oqý oryndary derlik A-level jáne IB  baǵalaryn qabyldaıdy jáne áńgimelesý júrgizedi – bul sertıfıkattarmen jekelegen oqýǵa túsý emtıhandaryn tapsyrý qajet emes.

^{Derekkóz: mel.fm}

---