InfoHub Logo

Qazaqstan Qarýly Kúshteriniń qurylǵanyna - 30 jyl

7 mamyr – Otan qorǵaýshylar kúni! Bul kún – qaısar minezdi ata-babamyzdyń jaýyngerlik dástúriniń zańdy jalǵasyn tapqan kúni. Eldiń egemendigin, tutastyǵyn,  qorǵanysyn, azamattarynyń qaýipsizdigin qamtamasyz etetin ulttyq armıanyń qurylǵan kúni. Táýelsizdik jyldary Qazaqstan Qarýly Kúshterin jetildirý barysynda orasan zor jumystar atqaryldy.

Óz táýelsizdigin jarıalaǵan sátten bastap memleket sheshken asa mańyzdy mindetterdiń arasynda negizgilerdiń biri qazirgi zamanǵy jáne el qorǵaýǵa, urysqa qabiletti armıa qurý máselesi boldy. Qazaqstan Respýblıkasy men onyń saıası júıesiniń qalyptasýy, ekonomıkany qaıta jańǵyrtý, áleýmettik basymdyqtardy tańdaý kezeńi senimdi áskerı qaýipsizdik júıesin qurý máselesin aldyńǵy qatarǵa shyǵardy. Áskerlerdi qarjylyq, materıaldyq-tehnıkalyq jáne medısınalyq qamtamasyz etýdi qaıtadan uıymdastyrýǵa týra keldi. Ózimizdiń áskerı kadrlardy daıarlaý júıesin qurý jóninde shuǵyl sharalar qabyldaý qajet edi.

Qazaqstan Respýblıkasynyń táýelsizdigi men shekarasynyń tutastyǵyn qorǵaý úshin óziniń jeke Qarýly Kúshterin qurýdyń úlken mańyzy boldy. Kezinde Alash jetekshileri qazaq halqyn aman saqtap qalý qaǵıdasyn ustandy, sol úshin ulttyq ásker quryp, el qorǵaýǵa zor mańyz berdi. Álıhan Bókeıhanov «Ulttyq áskeri, ulttyq mılısıasy joq halyq – qorǵansyz el» dese, Mirjaqyp Dýlatov «Ult áskeri – ult qorǵany» ekendigine basa nazar aýdarǵan bolatyn.   

1991 jyly 25 qazanda Qazaqstan Prezıdentiniń Jarlyǵymen Qazaq QSR-nyń Memlekettik qorǵanys komıteti quryldy. Keıin respýblıkanyń qorǵanys máselelerin tolyq túrde jeke sheshýge kóshýine baılanysty qorǵanys komıteti Qazaqstan Respýblıkasynyń mınıstrligi bolyp qaıta quryldy. 1992 jyldyń 7 mamyrynda táýelsiz eldiń zańdyq quqyqtarynyń negizderine jáne táýelsiz memleketter dostastyǵyna qatysýshy memleketter arasyndaǵy qol jetken kelisimderge baılanysty QR birinshi Prezıdenti N.Á.Nazarbaevtyń Jarlyǵy shyqty. Bul Jarlyq boıynsha, Qazaqstan aýmaǵyna ornalasqan Qarýly Kúshter ózderiniń múlikterimen qosa respýblıkanyń qaraýyna ótti. Joǵarǵy Bas Qolbasshy retinde Qarýly Kúshterdi basqarýdy Prezıdent óz moınyna aldy. Qorǵanys isimen tikeleı shuǵyldanatyn alǵashqy Qorǵanys mınıstri bolyp áskerı qaıratker, Keńes Odaǵynyń batyry, general-polkovnık Saǵadat Nurmaǵanbetov taǵaıyndaldy. Bul kún Qazaqstan Respýblıkasynyń Qarýly Kúshteriniń qurylǵan kúni bolǵandyqtan «7 mamyr Otan qorǵaýshylar kúni» dep jarıalandy.

Qysqa merzim ishinde Qarýly Kúshterdi basqarý júıesi quryldy. Atalǵan jyly QR Prezıdentiniń Jarlyǵymen úsh júıeli shtab – jaıaý áskerler, áýe qorǵanys kúshteri men áskerı-teńiz kúshteriniń bas shtabtary bekitildi. Aeroutqyr kúshterge Joǵarǵy Bas qolbasshynyń rezervi quzyry berildi. 2001 jyldan Qazaqstan 4 áskerı – Ortalyq, Ońtústik, Batys jáne Shyǵys okrýgke bólindi.  

1993 jyly qabyldanǵan bizdiń alǵashqy Áskerı doktrınamyz naq osy  Qarýly Kúshterdiń qalyptasýy men ornyǵýy kezeńinde Qazaqstannyń áskerı qaýipsizdigin qamtamasyz etýdiń sharalar keshenin aıqyndap berdi. 1999 jyly Qazaqstan Respýblıkasynyń 1999-2005 jyldarǵa arnalǵan Ulttyq Qaýipsizdik strategıasy bekitildi. Bul qujatty odan ári damytý maqsatynda 2000 jyly 10 aqpanda Qazaqstannyń ekinshi áskerı doktrınasy qabyldandy. Áskerı doktrına áskerı reformanyń negizin qalaýshy birden-bir qujat. Bul doktrına elimizdiń áskerı qurylysy salasyn retteýshi basqa da qujattarmen qatar memlekettik saıasattyń tuǵyrnamasyn qalyptastyrady. Qarýly Kúshterdi úılestirý, áskerı jarǵylardy ázirleý, oqý-tárbıe jumystaryn uıymdastyrý tásilderine basty baǵdarlama bolyp esepteledi.

2006 jyly Qazaqstan TMD elderiniń alǵashqysy bolyp búgingi zaman  talabyna jaýap beretin jańa áskerı doktrına qabyldady. Bul 2006-2010 jyldarǵa arnalǵan Qarýly Kúshterdi, basqa áskerler men áskerı qurylymdardy damytýdyń jańa memlekettik baǵdarlamasy. Sondaı-aq 2007 jyly naýryz aıynda qarý-jaraq pen áskerı tehnıkany, sonymen qatar qorǵanys-ónerkásiptik keshenin damytý jónindegi 2015 jylǵa deıingi memlekettik baǵdarlama bekitildi. Bul baǵdarlama álemdik úzdik standarttarǵa sáıkes armıany qaıta jaraqtandyrý maqsatynda qabyldandy. Sonymen qatar, 2011 jyly qazanda, 2017 jyly qyrkúıekte jańa áskerı doktrınalar qabyldandy.

Búgingi kúni Qazaqstan óz azamattarynyń áskerı qyzmet atqarýynyń jaǵdaıy men tártibin derbes anyqtaıdy, óz aýmaǵynda áskerlerdiń, qarý-jaraqtyń jáne tehnıkanyń ornalasý máselesin sheshedi. Qazaqstan Respýblıkasynyń Qarýly Kúshterine jalpy maqsattaǵy kúshter, áýe-qorǵanys kúshteri, memlekettik shekarany qorǵaý kúshteri jáne de ulttyq gvardıa men ishki áskerler kiredi. Óz kezegine qaraı, qarýly kúshter túrli bólimderden jáne ár túrli quramalar men arnaıy áskerlerden turady.

30 jyldyq qalyptasý kezeńinde ulttyq ásker kúshteri azamattardyń eńsesin tiktep, erkindigin keńeıtip, aıanbaı qyzmet etýde. Áskerimiz jańaryp, onyń kúsh-qýaty jyldan jylǵa nyǵaıýda. Osy jyldar ishinde vzvodtan bastap, rota, batalón, polk komandırine deıin qazaq ofıserlerin daıyndap, taǵaıyndap úlgerdik. Qarýly kúshter sapynda el aldyndaǵy áskerı mindetin óteý – árbir er azamattyń qasıetti paryzy. Al, ony abyroıly atqarý – úlken jaýapkershilik. Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaev óziniń «Táýelsizdik bárinen qymbat» atty baǵdarlamalyq maqalasynda atap kórsetkenindeı: «ult pen el retinde saqtalyp qalý úshin búgingi jáne bolashaq urpaq jańa syn-qaterlerge daıyn bolýy kerek. ... Biz ulttyq múddeni aspen de, taspen de qorǵaýǵa daıyn bolýymyz qajet».

Dástúr boıynsha, Otan qorǵaýshylar kúninde Qazaqstan Respýblıkasynyń Prezıdenti – Joǵarǵy Bas qolbasshy Qasym-Jomart Toqaev kezekti áskerı ataqtar taǵaıyndap, kózge túsken áskerı qyzmetkerlerdi marapattaıdy. Mereke kúni quttyqtaý rásimderi ótkiziledi.

Qarýly Kúshter – memlekettik qajettilik qana emes, táýelsiz memleketimizdiń qaýipsizdiginiń kepili, ajyramas bóligi. Iaǵnı, ulttyq qaýipsizdik kepili – qýatty ásker. Búgingi tańda biz armıany modernızasıalaýdyń jańa kezeńiniń aldynda turmyz. Bilim-biligi joǵary kásipqoılar men qazirgi zamanǵy qarý-jaraq júıesi Qarýly Kúshter jańa modeliniń negizine aınalýǵa tıis. Qarýly kúshterdiń áleýetin arttyrýǵa jáne eldiń qorǵanys qabiletin nyǵaıtýǵa baǵyttalǵan aýqymdy reformalar júrgizilip jatyr. Jaqynda ǵana «Qazaqstan halqy tynysh uıyqtaı alady. Jaýyngerlik áleýetti, materıaldyq-tehnıkalyq qamtamasyz etýdi arttyrý úderisi júrip jatyr. Qazaqstan Respýblıkasy Qarýly Kúshteri tarapynan konstıtýsıalyq qurylysty da, memlekettiń aýmaqtyq tutastyǵyn da qorǵaý mindetteri oryndalady», - dep málimdedi Qorǵanys mınıstrliginiń basshysy.

Qoryta kelgende, Joǵarǵy Bas qolbasshy Qasym-Jomart Kemeluly Toqaevtyń basshylyq etýimen qýaty men utqyrlyǵy joǵary, halyqaralyq talaptarǵa jaýap beretin kásibı Qarýly Kúshterdi jetildirý jóninde is-sharalar júzege asyrylýda. Tutastaı alǵanda, bizde zamanaýı, urysqa qabiletti, halqymyzdyń erlik dástúrleriniń laıyqty muragerine aınalǵan Qarýly Kúshter qalyptasyp, oıdaǵydaı damyp keledi dep aıtýǵa bolady. Otan qorǵaýshylar kúni qutty bolsyn!

Sabyrhan SMAǴULOV,

ál-Farabı atyndaǵy Qazaq ulttyq ýnıversıteti

Qazaqstan tarıhy kafedrasynyń oqytýshysy

---