InfoHub Logo

Adamzat balasy «baqyt» degen uǵymǵa áli tushymdy túsindirme oılap taba almaı kele jatqandaı kórinedi.  Biri – «baqyt degen  - sátter ǵana» dep baılam jasasa, endi biri adamnyń jaratylysyna tereń boılap, jaýapty aǵzadaǵy zat almasýdan, dálirek aıtqanda, gormondardan izdep ketedi. Anyǵynda munyń dóp jaýabyn qazaqtyń mańdaıyna bitken myqtysy, aqıqat alamanynyń arǵymaǵy Muqaǵalı aıtyp ketti emes pe?
 
Eń birinshi baqytym – Halqym meniń,
Soǵan berem oıymnyń altyn kenin.
Ol bar bolsa, men barmyn, qor bolmaımyn,
Qymbatyraq altynnan narqym meniń...
 
Iá...Tileýin tilep, kúıin kúıttep,  joǵyn joqtap, jyrtysyn jyrtatyn jurty bolmasa, jumyr basty, judyryq júrek pendeniń qolynan birdeńe kelýi ekitalaı. Saıyp kelgende, ıgergen bilim, jıǵan tájirıbe de halqyńnyń ıgiligi úshin ekeni anyq.

Ataǵyńnyń aıǵa jetkeni ne kerek, sen halqyńnyń, halyq seniń qadirińe jete almaǵan bolsa? Jata-jastanyp oqyǵanyńnan ne paıda, túıgeniń halqyńnyń kádesine jaramasa? Delebeńdi qozdyryp, qıqýlap otyratyn eliń bolmasa, dúbirli dodalarda oza shapqanyńnan ne paıda?

Qýanyshyń qoınyńa syımaı, shattyqtan shápkeńdi aspanǵa atqanyńnan ne qaıyr, munyńdy bóliser halqyń bolmasa? Aınalyp kelgende, sonyń bári kim úshin?! Aqynnyń aıtpaǵy osy bolsa kerek.

Qazaq o bastan halqynyń qamyn birinshi kezekke qoıa bilgen. Batasynyń sońyn «Halqymyz aman, jurtymyz tynysh bolsyn!» dep qaıyratyny da sodan bolar. Jurt – janyńnyń jalaýy, alynbas qamalyń. Joqtaýshy jurtyń bolmasa, baqytsyzdyq degeniń – sol.
 
...Al ekinshi baqytym – Tilim meniń,
Tas júrekti tilimmen tilimdedim.
Keı – keıde dúnıeden túńilsem de,
Qasıetti tilimnen túńilmedim...
 

Bir ǵana túıe janýarynyń seksenge jetip jyǵylatyn ataýy bar ekenin estigende, qazaǵymnyń bir baqyty – ana tili ekenine shúbálanbaısyń. Ne degen baı, ne degen shuraıly til deseńizshi?!

Qazaq tiliniń móldirligi, tunyqtyǵy sonshalyq, sózge sheshen adamdarǵa qulaq túrseńiz, tańdaı qaqpaı otyra almaısyz. Ótkirligi de bir tóbe. Bir aýyz sózben-aq núkte qoıýǵa qaýqarly salmaqtylyǵy taǵy bar. Onyń baılyǵyn sóz zergerleri Ǵabıt, Oralhan, İlıastar da túgese almaǵan ǵoı, shirkin?!

Ǵabıt Músirepovtyń: «Til sóıleý-sóılesý, oqý-úırený, jazý-syzý arqyly ósedi. Bul úsheýdiń birine kóńil aýdarmaý – úlken qylmys» degen sózi bar.

Jasyratyny joq, sońǵy kezde tilimizge kóp qıanat jasaldy. Dúbáralap, shubarlap, barymyzdan aıyrylýǵa shaq qaldyq. Sebebi aıtpasa da túsinikti. Aqyry «Qazaqpen qazaq qazaqsha sóılessin!» dep urandatatyn halge jettik.

Tilimizdiń halyqaralyq tilderdiń tabanynda ábden taptalyp qalmaı, búginge aman jetkeni shuraıly bolǵanynyń arqasy bolar dep te oılaımyn.  Ókinishke oraı, búgingi qoldanysta ol qasıeti  sırek baıqalady. Qasań, jutań qazaqshaǵa tap boldyq. Shúldirlep oryssha sóılegenderin abyroı kóretin adamdar bar. Tipti, keıbireýler úshin qazaqsha tildesý «sánnen» qalǵan. Anaǵurylym zamanaýı kóringisi kelgen kisiniń oraıy kelsin-kelmesin orysshalaı jóneletin úrdis bar.

Muhtar Áýezovshe aıtsaq: «Bul dáýirde óz tilin, ádebıetin bilmegen adam tolyq mándi ıntellıgent emes deýge bolady. Sebebi, ol qandaılyq mamandyq bilimi bolsa da, rýhanı oı tárbıesinde syńarjaq bolady». Ótken ǵasyrda aıtylǵan pálsapa bolsa da, áli de ózekti. Soraqysy – sol tildi baqytqa balamaq túgili bir aýyz sóz aıtýǵa jaramaıtyn syńarjaqtardyń kóptigi.

Baǵasyn bilgenge ana tilimiz – zor baǵymyz. Osy tilde jazylǵan rýhanı baılyǵymyz – baǵa jetpes mura. Bul – pafos emes, shynaıy paıym. Sońǵy kezde qazaqsha sóıleýdi qaıtsek trendke aınaldyramyz degen oı mazalaıdy. Ondaı kúnniń týaryna da senim kámil.
 
Baqytym bar úshinshi – Otan degen,
Qudaı degen kim dese, Otan der em!
Oty sóngen jalǵanda jan barsyń ba?
Oılanbaı – aq kel daǵy ot al menen.

Týǵan Otanyńnyń tórinde alańsyz saýyq-saıran salyp júrgenimizdiń zor baqyt, sheksiz nyǵmet ekenine osyǵan zar zamandastar týraly estigende ılana túsemin. Qanshama adam Otanynan bezip, týǵan topyraǵyn bir ıiskeýdi armandap júr...
Basqasyn bylaı qoıyp, zobalań jyldarda shekara asyp, elden jyraq ketken qandastarymyzdyń jat jerde japyraq jaıǵan urpaqtaryn alyp qaraıyqshy. Týǵan jerge taban tirep, qara jerge mańdaıyn qoıyp, qushyrlana súıip, solq-solq jylap jatqan baýyrlardy teledıdardan  talaı kórgenbiz. Árıne, mundaı baqyt buıyrmaǵan, atamekenniń saf aýasyn bir jutý arman bolyp qalǵandar da jeterlik. Atamekenniń qadirin solardyń jaqsyraq biletinin moıyndaýymyz kerek shyǵar. «Júrgen soń baýyrynda kúnde kórip, taýlardyń bıiktigi baıqalmaıdy» degen sózdiń jany bar. Onyń qadirin shetke shyqsaq túsinetindeımiz. Boıdy saǵynysh bılep, el jaqqa qarap eleńdep, erekshe bir kúıge enemiz. Bul – mahabbat.

Dese de, týǵan ólkege degen mahabbat ony súıýmen ǵana shektelmeýi kerek dep oılaımyn. Otanǵa degen mahabbat ár adamnyń adal eńbeginen, eljandylyǵynan kórinse ıgi. Otansúıgishtik sózden ǵana emes, isten kórinis tabýy kerek dep esepteımin. Ár adam týǵan jerine jaqsylyq jasaýǵa nıettenip, eń bolmasa bir kóshet otyrǵyzsa, sonyń ózi jyldar óte bireýdiń janyna saıa bolar edi.

Iá, Muqaǵalı aqynmen jarysa sanamalap shyqqan alaqandaǵy úsh baqytty bir-birinen jeke dara bólip qaraý qısynsyz. Úsheýi  adamnyń basyndaǵy zor baqyttyń, baǵa jetpes baqyttyń quramdasy.  Halqyńdy tilińnen, týǵan jerdi halqyńnan ajyrata almaısyń.  Bálkim, úsh baqyttyń ulylyǵy da osynda bolsa kerek.

Baǵymyzdy baıandy etý óz qolymyzda. Jerimizdi qorǵap, halqymyzdy ardaqtap, tilimizdi qurmetteı bilsek, basymyzǵa qonǵan uly baq máńgi turaqtaıdy dep oılaımyn.  Qanshama tildi jahandaný dáýiri jutyp qoıdy, qanshama adam týǵan jerden jyraq júr, qanshama ult jer betinen joıylyp ketti? Osynyń bárin oı eleginen ótkizgende, keıde «baqyt» degen sózdiń mánin múldem basqa nárseden izdep ketetinimizge kóz jetkizemiz.  Rasynda, bul dúnıede janashyr halqyń, týǵan jeriń men ana tilińnen asqan baqyt ta, baılyq ta joq!

Ásem Mýrzagalıeva

---