InfoHub Logo

Iýn Nan Dalı degen jerinde, ataqty Sań taýynyń on toǵyz shyńy bar, Iýı Djúı shyńy — solardyń biri. Ár jylǵy qaqaǵan aıazda, Iýı Djúı shyńynda aq ulpa bult paıda bolady. Bul bulttyń beınesi óte kerbez, sylqym, sulý qyz tárizdes. Iýı Djúı shyńyna shyǵyp, Erhaıǵa qarasań, janyń jadyrap sergip qalasyń. Bul bulttar paıda bolǵanda, Dalıde daýyl soǵady, typ-tynysh Erhaıda alaı-dúleı tolqyn turady. Erhaıdyń túbindegi úlken tas tolqynnan sýdyń betine kóteriledi. Baızý halqy bul erekshe qubylysty: «Vań Fý Iýn» dep ataıdy.

Óte ertede Dalıdyń Nanchjaý ımperatorynyń óte sulý qyzy bolady, ol qyz on toǵyz jasqa kelgende kóptegen aqsúıekter qyzǵa quda túsip keledi. Qyz bolsa bulardy unatpaıdy. Ol ózine erekshe jigit izdeıdi.

Sol bir jyly Rao San Lıń merekesi kezinde, hanshaıym bir ádemi ańshy jigitpen tanysady.Ol jigit jastaıynan jetim qalyp, Iýı Djúı shoqysyndaǵy úńgirde ańshylyqpen ómir súredi eken. Hanshaıym ony bir kórgennen ǵashyq bolyp qalady, biraz áńgimelesken ekeýi, qımaı-qımaı qosh aıtysady.

Bir kúni hanshaıym ǵashyǵyn oılap otyrǵan kezde, ákesi kirip kelip: «Seni qol astymdaǵy bir sheneýnikke aıttyryp qoıdym, toı kúnin belgileńder», — deıdi. Bul janalyq qyzdyń tóbesine jaı túskendeı bolady. Hanshaıym túni boıy jylap, ne isterin bilmeıdi. Ekinshi kúni tańerteń ol terezeniń jaqtaýynda otyrǵan saýysqandy kóredi de: «Saýysqan, meniń ishki jan-dúnıemniń qanshalyqty jaraly ekenin bilesiń be?» — dep suraıdy. Qus basyn ızeıdi.

Hanshaıym ań-tań bolyp, asyǵa: «Saýysqan, ótinem, ańshyǵa meni qutqarsyn dep aıtshy», — deıdi.

Qus ańshyǵa kelip hanshaıymdy basqa adamǵa bergeli jatqanyn aıtyp, «Tez qutqar», — deıdi.

Ańshy lezde sadaǵyn alyp taýdan túsedi. Jolda oǵan bir shal kezdesedi, ol arqasynda júgi bar, aqsańdap keledi eken.

Jigit:

— Ata, qaıda barasyz? — dep suraıdy.

Qart:

— Taýdan dári shóp teremin dep, abaısyzdan aıaǵymdy aýyrtyp aldym. Endi úıime qalaı jetetinimdi bilmeı kelemin,— deıdi.

— Ata, alańdamańyz, men sizdi arqalap jetkizemin,— dep arqalap alady.

— Balam, óziń qaıda barasyń? — dep suraıdy shal.

— Hanshaıymymdy qutqaramyn!

— Hanshaıym? Onyń kúzetshileri myqty ǵoı. Qalaı qutqarasyń? Meni tyńda, balam, Feń Ian Dúń úńgirindegi jartasqa shyqqan shabdalyny jeseń, hanshaıymdy qutqaratyn kúsh paıda bolady saǵan, — deıdi.

Osylaı qart kózden ǵaıyp bolady. Jartasqa kelip, tómen qarasa, túbi kórinbeıdi. Ol aǵash jartastyń qyrynda ósip tur edi, jasyl japyraǵy kóz qyzyqtyrady. Shabdalyny úzip, alaıyn dese, óte qaterli, qulap ketýi múmkin. Biraq hanshaıymdy qutqarý úshin ańshy eshnárseden taıynbaıdy. Áıteýir jemiske qoly jetedi, eń úlken, eń qyzylyn úzip jeıdi. Shabdaly asqazanyna túsisimen, denesine erekshe kúsh qosylǵanyn sezedi. Aqyryndap qolyn sozsa, usha jóneledi.Ańshy aspanda qyrandaı samǵap, aı jaryǵymen, hanshaıymdy qutqaryp alyp ketedi.

Ańshy men hanshaıym Iýı Djúı shyńyndaǵy úńgirde erli-zaıypty bolyp ómir súredi. Kúndiz birge ań aýlaıdy. Olar turyp jatqan úńgirdiń tóńiregine ártúrli gúl ósip shyǵady, loń nýı gúli kúle alady, jasmınder bıleıdi, azalıalar ottaı, shancha appaq qardaı... Eki jas osyndaı saıabaqta baqytty ómir súrip jatqan edi.

Nanchjoý patsha qyzy joǵalǵannan keıin, ashýǵa býlyǵyp, Lýomony taýyp alyp keledi. Lýomo — sıqyrshy, biraq aramdyǵy bar. Qolyna sıqyrly shamyn alyp, ańshy men hanshaıymnyń beınesin kórsetedi.

Patsha kóre sala, ákesin tyńdamaı basqa bireýmen turmys qurǵan qyzyna ashýlanady da : «Tez arada jaza qoldan»,— deıdi.

Lýomo bir ydysty alyp: «Bul — boran men qar ydysy. Muny qoldansam, birden qatty jel bolyp, qar jaýady, kún sýytady. Sol kezde hanshaıym ózi de bas tartady» — deıdi. Boran soǵyp, qalyń qar jaýady. Kóktemgi Iýı Djúı muz taýǵa aınalady.

Hanshaıym ańshyǵa:

— Bul — Lýomonyń jasaǵany. Bizdi aıyrylystyrǵysy keledi. Biraq men báribir seniń áıeliń bolamyn. Ólsek te birge bolamyz. Eshqashan ajyramaımyz,— deıdi.

Hanshaıym jaýraǵannan dirildeı bastaıdy, ańshy jany ashyp:

— Lýomoda býddalyq rıza bar, sony kıseń, qysta jyly, jazda salqyn bolasyń,— deıdi.

Hanshaıym ýaıymdap:

— Sen kıimdi urlaýǵa barǵanda, torǵa túsip qalmaısyń ba? — deıdi.

Ańshy jubatyp:

— Men mindetti túrde abaı bolamyn,— deıdi de, ketip qalady.

Lýomo hramyna jetedi, endi kıimdi qolyna alǵanda Lýomo bilip qoıady da, qarq-qarq kúlip:

— Taýdyń qarly boranyna tóze almadyń ba? -deıdi.

Ańshy yzalanyp, Lýomoǵa :

— Sen ońbaǵansyń, nege jamandyq isteısiń bizdiń baqytymyzdy, ot basymyzdy buzyp! — dep oǵan tura umtylady.

Lýomonyń sıqyry óte kúshti edi, oǵan shydamaǵan ańshy Erhaıdyń jaǵalaýyna qulap túsedi. Osy sátte Lýomonyń sıqyrymen ańshynyń basy aınalyp, Erhaı kóliniń ishine ketedi de, bir tasqa aınalady.

Hanshaıym ańshyny kútip otyrǵanda, bir qarǵa kelip: «Ańshy kól túbindegi tasqa aınaldy, eshqashan oralmaıdy» — deıdi.

Hanshaıym qaıǵyryp, kúndiz-túni jylaıdy. Birneshe kúnnen keıin qaıtys bolady. Ólgen soń, shyń basynda bir aq bult paıda bolady, artynsha qatty daýyl turady. Aq bult paıda bolǵan kúni ańshylar da, teńizdegiler de shyqpaıdy. Eger teńizge shyqsa, qaıyqtary sýǵa batyp ketedi. Sý astyndaǵy tas kóringende ǵana, daýyl toqtaıdy. Vań Fý Iýn degenimiz mine osy.

---