InfoHub Logo

Ejelgi dáýirdegi qazaq halqynyń mádenı muralarynyń bir túri – halyq aýyz ádebıeti. Jalpy alǵanda qaı eldiń bolmasyn kórkem ádebıeti-halyq aýyz ádebıetinen bastaý alady. Al bizdiń halqymyzdyń til baılyǵy óte joǵary satyda bolǵandyqtan, aýyz ádebıeti jaqsy deńgeıde damyǵan.

Qazaq tiliniń ańyz-áńgimeleri, maqal-mátelderi, ertegileri jáne t.b. atam zamannan beri kele jatqan aýyz ádebıeti bolyp tabylady. Meniń ár ýaqyt saıyn tań qalatynym – sonshama ǵasyrlardy bastan keshirip, neshe túrli ózgeriske ushyrasa da, túpki maǵynasy, tárbıelilik máni ózgermeı, búgingi kúnge deıin saqtalyp, urpaqtan-urpaqqa berilip kele jatqan mırasymyz, qazynamyz bolyp keledi.

“Halyq aýyz ádebıetiniń bizge tıgizer paıdasy qandaı?”-deseńiz: onyń eń basty qundylyǵy – halyqtyń salt-dástúrin, ómir saltyn saqtap, sıpattap, ony kelesi urpaqqa asyl mura retinde jetkizý.Sonymen qatar biz kórkem ádebıetti oqı tura sóz baılyǵymyz ulǵaıady, patroıottyq sezimimiz oıanyp, rýhanı baıımyz. Bizdiń ishki jan-dúnıemiz lázzattanyp, óte qundy “azyq” alady. Sana-sezimimiz ushtalyp, ózimiz úshin óte qajetti taqyryptardy tanımyz, biz úshin jańa avtorlarmen tanysyp, kóptegen aqparat alamyz. Halyq aýyz ádebıetiniń ár salasy adamǵa ózindik tárbıelilik mán-maǵynasyn uǵyndyrady.

Sonyń ishinde men úshin mańyzy óte zor halyq aýyz ádebıetiniń bir salasy – ertegiler. Ertegi – aýyz ádebıetiniń negizgi janrlarynyń biri. Ertegi janry – halyq prozasynyń damyǵan, kórkemdelgen túri, ıaǵnı fólklorlyq kórkem proza. Qarapaıym tilmen aıtqanda, ertegi – arman-qıaldan  týǵan qyzyqty kórkem shyǵarma. Ertegilerdi nárestege besikte jatqan kezinen bastap aıtady. Óse kele bala ertegilerdiń maǵynasyn túsinip, ózindik armandary men ózindik qıaldary paıda bolady. Meniń oıymsha, bul óte mańyzdy kezeń. Sebebi ájeniń, ananyń aýzynan shyqqan ár erteginiń ózindik tárbıelilik máni bar. Balaǵa kishi kezden bastap durys baǵdar berý – ańyz-ertegilerdiń túp qyzmeti bolyp keledi. Bul baǵdar balanyń túısigine qonyp, bolashaqta óz qalaýyn biletin, sanaly, tárbıeli azamat bolatynyna kámil senemin.

Bul taqyryp boıynsha taǵy qozǵaǵym keletin bir másele bar. Burmalanǵan tarıhtyń kesirinen kóptegen elder qazaq halqyn saýatsyz, jabaıylanǵan halyq retinde kóredi. Men osyndaı aqparattardy estigen saıyn halqym úshin  janym ashıdy. Sebebi bizdiń qazaq halqy eshkim hat tanyp bilmegen kúnde túrli derekter jazyp, hat tanyp, saýat ashqan. Munyń birden bir dáleli – qazirgi tańda siz ben biz oqyp, zerttep jatqan óte aýqymdy halyq aýyz ádebıeti.

Bizge berilgen asyl muranyń qundylyǵyn joǵaltpaı, keleshek urpaqtyn qamyn oılaý maqsatynda halyq aýyz ádebıetiniń mánin, qajettiligin asqaqtataıyq.

---