InfoHub Logo

Ústimizdegy jyly halyq batyry Isataı Taımanulyna 230 jyl bolmaq.Halyq batyry I.Taımanuly 1791 jyly qazirgi Atyraý oblysy, Qyzylqoǵa aýdany, Taısoıǵan qumyndaǵy "Taıman jaly" degen jerde dúnıege kelgen. Batys Qazaqstanda bolǵan halyq kóterilisiniń saıası kósemi, qaısar qolbasshysy, halyq batyry. Kishi júz Baıulynyń Berish rýynan. Jońǵar shapqynshylyǵy kezinde ataǵy shyqqan Aǵataı batyrdyń urpaǵy.

El isine erte aralasqan Isataıdyń kemeldenýine qaıyn aǵasy Jabaı Begalınniń kóp kómegi tıedi.Kún sanap el arasynda bedeli asyp bara jatqanyn kóre almaǵan han tóńiregindegiler onyń bedelin túsirý úshin túrli jala jaýyp, hanǵa shaǵystyryp baǵady. Sonyń saldarynan bas aıaǵy 4-5 jyldyń ishinde birinde starshyn Ótemis Qulmanıazovty tonady degen, ekinshisinde kisi óltirdi degen jalamen túrmege qamalady.

Bókeıhan Isataıdyń basqarýyna Kaspıı teńiziniń soltústik jaǵalaýyndaǵy Qaraqamys, Kúıgin, Kóldeneń, Baısary, Kemeli araldaryn beredi . Osylaısha jasynan alymdy, sózge sheshen, birbetkeı, ójet, qara qyldy qaqjaratyn ádil Isataı 21 jasynda Berish rýynyń starshınasy bolyp el basqarady.

Alaıda, jas ta bolsa, bas bolǵan Isataıdy kóre almaýshylar kóbeıe túsedi. Solardyń japqan jalasynan I.Taımanuly 1818 jyly Saraıshyq túrmesine qamalady. Berishtiń bıi Júzbatyr 20 myń som aqsha berip, ony túrmeden bosatyp alady. İshki Ordadaǵy qara halyqtyń muń-muqtajyn qorǵap, sultandar men bılerdiń ádiletsizdigin, zorlyq-zombylyǵyn áshkereleımin dep júrip, Isataı 1824 jyly taǵy da tutqyndalyp, Orynbor túrmesine jabylady. Biraq, oǵan taǵylǵan kinálar dáleldenbeı, ol bosatylady.

Ártúrli alym-salyqtan kúızelgen, jaıylym jerden aıyrylǵan, kazak áskerleri men jergilikti feodaldardyń eki jaqty ezgisinen ábden shydamy taýsylǵan buqara halyq qoldaryna qarý alyp, kóteriliske shyǵady. Bul - 1836-1837 jyldardaǵy Bókeı handyǵyndaǵy nemese İshki Ordadaǵy batyr Isataı Taımanuly basqarǵan halyq-azattyq kóterilis edi. Kóterilistiń qozǵaýshy kúshi, negizinen, qazaq sharýalary boldy. Onyń maqsaty - Jáńgir hannyń halyqqa jasap otyrǵan ozbyrlyǵyna shek qoıý, sharýalar jaǵdaıyn jaqsartý, Qaraýylqojany, Balqy Qudaıbergenovti bılikten taıdyrý, jer máselesinde belgili bir kelisimge kelý bolatyn. 

1838 jyly Aqbulaq ózeniniń jaǵasyndaǵy keskilesken shaıqasta Isataı batyr da, onyń 16 jasar uly Ospan da qaza tabady. Osy shaıqastyń basy-qasynda bolǵan Isataıdyń 14 jasar uly Dosmaǵanbet astyndaǵy atynyń júıriktigi arqasynda Mahambetpen birge jaý qolyna túspeı, qutylyp ketedi.Isataı abaısyzda qanjaryn túsirip alady. Orys-kazak ásker basy sol qanjarmen Isataıdyń basyn shaýp óltiredi.Ony qanaǵat etpeı oǵan eki oq atady.

Isataı batyr 12 shilde kúni qapylysta qaza tapqannan keıin, kóterilis odan ári damymaı, sarbazdar jan-jaqqa bytyrap ketedi. Q.Esimov jazalaýdan qorqyp, Hıýaǵa qashady.

Ý.M.Djoldybaeva Ál–Farabı atyndaǵy QazUÝ-niń Qazaqstan tarıhy kafedrasynyń dosenti

M.Sh.Shalqarova Ál–Farabı atyndaǵy QazUÝ-niń Shyǵystaný fakúltetiniń 1-kýrs stýdenti

---