InfoHub Logo

Isataı Taımanuly pen Mahambet Ótemisuly Qazaqstan tarıhyna feodaldyq bılik pen Reseı ımperıasyna qarsy kúresýshi retinde kirdi. Olardyń ómiri kúreske aınaldy - olar baılar men orys kazaktaryna qarsy qazaq kedeıleriniń kóterilisin basqarǵan bolatyn. Birneshe ese kúshti bolǵan qarsylaspen kúresý úshin taǵdyrǵa daıyn boldy.

1801 jyly Astrahan oblysynyń qazirgi aýmaǵynda Bókeı ordasy quryldy, onyń turǵyndary Kishi júzden qonys aýdarǵan qazaqtar boldy. Jaıylymdardyń sany jetkilikti bolmaýy jáne bıliktiń jerdi tartyp alýy saldarynan jergilikti qazaqtar 30-shy jyldary qalyptasqan jaǵdaıǵa narazy boldy. Sol jyldary buqarany Taımandar men Ótemister basqardy. Ótemisov óte aýqatty otbasydan shyqqan bolatyn. Ol Kereı hannyń tusynda uzaq ýaqyt boıy sot aqyny bolǵan. Ol sondaı-aq han murageriniń tárbıeshisi boldy. Ótemisov tek din máselelerin bilip qana qoımaı, arab tilindesy jazǵan jáne orys hatyna ıe bolǵan.  Belgisiz sebepter boıynsha Mahambet pen Jáńgir han arasynda kóteriliske deıin janjal týyndady. Ol úshin 1829 jyly Mahambet túrmege qamaldy. Sol jyly Taımanov buqarany basqar shyqty. Isataı Taımanuly qazirgi Atyraý oblysy Isataı aýdany aýmaǵynda dúnıege kelgen, jońǵarlarǵa qarsy kúresken ataqty Aǵataı batyrdyń urpaǵy bolǵan. Jas kezinen bastap ol baılar men Reseı úkimetine syn aıtqany úshin túrmege birneshe ret tartyldy. Bılikpen kelisken durys ekenin túsingen Isataı 1829 jyly Astrahan ólkesiniń sol kezdegi general-gýbernatory Vasılıı Perovskııge júginedi. Isataı hatta bylaı dep jazady: "Bizdiń ótinishterimiz ben shaǵymdarymyzdy eshkim qabyldamaıdy, múlik bizden alynady jáne biz, sheteldikter, egemendik ımperatoryna adal bolýǵa ant qabyldaǵanymyzǵa qaramastan, bárinen qorqamyz. Biraq Joǵary Mártebeli munda basshy bet-beınesin bildiretindikten, Men sizdiń nazaryńyzǵa jetkizip, bizdiń jaǵdaıymyzǵa enip, bizdiń shaǵymdarymyz boıynsha búkilhalyqtyq zertteý júrgizetin shynaıy sheneýnikterdi bizge issaparǵa jiberýdi suraımyn. Ásirese, bizdiń shaǵymdarymyzdy podpolkovnık Dal myrza qarastyrǵanyn qalaımyz", - delingen Taımanovtyń Perovskııdiń atyna jazǵan hatynda. Alaıda, kedeılerdiń ótinishterin bılik elemedi. Óz otbasylaryn asyraýǵa jáne jerdi neǵurlym ádil bólýge qol jetkizýden úmit úzgender sharýa sultan jáne han malyn ashyq tonaı bastady.

1836 jyldyń aqpan aıynan bastap stıhıalyq kóterilister ashyq soǵysqa aınaldy. Bul kóterilis Isataı Taımanuly pen Mahambet Ótemisulynyń basshylyǵymen ótti. Kóteriliske starshyndar bastaǵan birneshe rýlar qosyldy.

İri oqıǵalar 1837 jyly oryn aldy, kóterilisshiler Jáńgir hannyń ordasyn qorshaýǵa aldy. Kóterilisshiler sany 2000-nan astam adamǵa jetti.  Jáńgir han men jergilikti ákimshilik osyndaı qoldy kórip, úreılenip, kóterilisti basýǵakómek surady. Ony basý úshin myńnan astam adamnan turatyn iri kúshter jiberildi. Bekinister men forpostardan jazalaý otrádtaryna Astrahan jáne Oral kazaktary jáne han otrády kirdi. Jazalaýshy ekspedısıany podpolkovnık Geke basqardy.

Kóterilisshiler men jazalaýshylar arasyndaǵy úlken shaıqas 1837 jyly 15 qarashada tańerteń Tastóbe shatqalynda ótti. Bul qysqa jáne qandy shaıqas boldy. Kóterilisshiler úlken shyǵyndarǵa ushyrady, alaıda kóterilis basshylary aman qaldy. 13 jeltoqsanǵa qaraǵan túni Isataı otrády Jamanqala forposyna jaqyn Jaıyqtan ótip, Zaýral dalasyna keldi. Munda Isataı men Mahambet bytyrańqy kóterilis jasaqtaryn biriktire bastady jáne 1838 jyldyń kóktemine qaraı aıtarlyqtaı kúsh jınady. Gókeniń basshylyǵymen jazalaýshylar taǵy da olardy basýǵa jiberildi. 1838 jyly 12 shildede Aqbulaq degen jerde Qıyl ózeniniń boıynda shaıqas boldy. Kóterilisshiler erlik kórsetti, biraq jeńiliske ushyrady. Isataı Taımanuly qaza tapty. Osylaısha bul úlken kóterilis aıaqtaldy.

---