InfoHub Logo

Muhańmen óksheles inileri, dárisin tyńdaǵan shákirtteri, keıin ǵylym, óner salalaryna uly ustaz batasymen attanǵandar osy mereke qarsańynda, Muhańnyń óz tilimen aıtqanda, «baryn saldy». Qudaıǵa shúkir, Muhań jaıly ǵylymı-zertteý, memýarlar aralas irili-ýaqty 50-ge tarta eńbekter jaryq kórdi. O, zaman-aı... Solardyń ishinde Muhańa ómir boıy aqyl-keńes berip, jón siltep, joba kórsetip kelgen «jansebilderdiń» de osy kúnge deıin aramyzda júrgeni qandaı ǵanıbet deseńizshi?! Jasyratyny joq, osyndaıda Muhańa da renjısiń. «Myna bir dúnıeni pálensheniń aqylymen jazyp edim» — dep, tym bolmasa ne aýyzsha, ne jazbasha iz qaldyrmaı ketkeni qandaı ókinishti dep san soǵasyń. Keıde «ıapyr-aı, anadaı aqylmen bizderge sonsha sarańdylyq jasamaı, anda-sanda qol ushyn bergende ǵoı, Muhańdaı bolmaǵanmen biraz jerge baryp qalatyn edik-aý» degen pushaıman halińe bas shaıqap, ókpeń qara qazandaı bolady. Biraq, osynyń ózi aýyr arba tartyp kele jatqan qasqa ógizdiń múıizinde otyrǵan ala kóz masa maqtanyshy emes pe eken degen kúmándi oıǵa dýshar bolasyń da, laıym solaı bolǵaı dep qazirgi kúnińdi qanaǵat tutasyń. Óıtkeni, basqany qaıdam, óz basym «Muhańdy muratyna jetkizgen» álgi aqylgóıdiń ár shyǵarmasyn oqyǵan saıyn kórshiniń jaıyp qoıǵan shulǵaýyn shaınaǵan buzaýdaı bolyp shyǵa kelemin. Keıde ońbaı júrgenim osydan ba dep jaǵamdy ustaımyn. Sóıte tura men de ózimdi Muhańnyń shákirtimin deýge haqysy bar qazaqtyń birimin dep sanaımyn. Óıtkeni qara tanyǵaly Muhań eńbekterimen tanyspyn. Latyn árpimen erterekte shyqqan «Tas túlekter» jınaǵyn 14 jasymda oqyppyn. Mendegi ol jınaq Muhań týraly eń irgeli eńbektiń avtory akademık Zeınolla Qabdolovtyń kitaphanasynda oryn teýip jatqanyna da 30 jyldaı ýaqyt boldy. Muhańdy alǵash kórýim 1949 jyly 18 mamyr, Tashkentte oqyp júrgen kezim. Álisher Naýaıdiń 500 jyldyń merekesine qazaq delegasıasyn basqaryp kelgen eken. Delegasıa quramynda S. Muqanov, Á. Tájibaev, A. Toqmaǵambetov, Ǵ. Ormanov, Ǵ. Slanovtar bar. Osy toptyń tóńiregi ylǵı qasqalar men jaısańdar: Irannyń ataqty aqyny Ǵasem Lahýtı, tájik-ózbek ádebıetiniń negizin salǵan qos tildi tiri klasık Sadraddın Aını, K. Sımonov bastaǵan Reseı jazýshylary, taǵy basqa shetelderden kelgen myqtylar. Ústimizdegi jupyny kıimnen ımendim be, álgi alyptar aldyndaǵy jasqanshaqtyq pa, sol topqa baryp sálem berýge júregim daýalamaı-aq qoıdy. Ózim jyǵa tanıtyn Asqar Toqmaǵambetovtiń kózine túsem be dep ári-beri oıqastap ótem. Qudaı jarylqap ol da boldy. Hamza atyndaǵy drama teatryna baratyn qazaqtardyń osy opera teatryndaǵy otyratyn bıletterin Asekeń toptan jyrylyp shyǵa kelip, maǵan ustata saldy. Janymdaǵy birge oqıtyn ózbek jigiti ózimizden bas artyǵyn bılet izdep sabylyp júrgenderge kózdi ashyp-jumǵansha «realızovat» etti. Jasyratyny joq, taban astynda baıyp shyǵa keldik. Ol kezdegi ózime laıyq moda gımnasterka, galıfe shalbar, soldat báteńkemen teatr parteriniń ekinshi qatarynda úlde men búldege oranǵandardyń ortasynda (Qudaı basyńa salmasyn) kirpiksheshenniń ústinde jalańash otyrǵandaı, qashan saltanatty kesh ótkenshe ábden berekem qashty. Saltanatty keshterdi ótkizýge sheber ózbek halqy ózi búgin tuńǵysh perdesin ashyp otyrǵan opera teatryn odan saıyn jaınatyp jibergen. Kıim, júris-turys jaǵynan myńdaǵan kórermenderdiń ishinde menen «sumpaıysy» boldy deý aqıqattyń aýlynan alys dúnıe.

Tórdiń birinshi qatarynda Muhań da bar. Keshti Ózbekstan Ortalyq partıa komıtetiniń I sekretary, Stalınniń súıikti dosy, abyroıy aspandap turǵan Osman Iýsýpov ashyp, sóz kezegin Muhańa bererde ázil aralas: «Keshigip kelgen qazaq delegasıasynyń basshysy Muhtar Omarhanuly Áýezovke» degen kezde, minberge shyǵa bergen Muhań: «Qazaq halqy keshikken joq», dep, osydan 100 jyl buryn Álisher Naýaıdiń dastarhanynan dám tatqanda, suhbat ústinde: «Fızýlı, Shámsı, Saıhalı, Naýaı, Saǵdı, Fırdoýsı, Hoja Hafız bý hámmásı, mádátber ıa shagırı fárıad » degen Abaıdyń on úsh jasynda Shyǵys alyptaryna minájat úlgisindegi joldaryn maqamyna keltirip jetkizgende, dý ete jónelgen qol soǵý qoshemeti jańa teatrdyń shańyraǵyn shyr aınaldyrǵandaı ǵalamat boldy. Odan keıingi on mınýt búkil zaldy siltideı tyndyrǵan Muhań sózi maǵan bárinen asyp túskendeı áser etti. Keıingi sóılegendermen salystyrǵanda da Muhań sol bıiginen túsken joq. Óz ornyna kele bergende Osman Iýsýpov ushyp turyp, álgi aıtqan áziline keshirim suraǵandaı, ári Muhańnyń sózine rıza bolǵany sonsha, aıqara qushaqtap alyp betinen qaıta-qaıta súıgeni áli kózi aldymda. Mundaı qurmet-qoshemetti sol keshtegi eshkimge tóraǵa kórsete qoıǵan joq. Sonymen, ol saparda Muhańa qol berip sálemdesýge dátim barmaı, dıdaryn kórip, sózin tyńdaǵanymdy mol dáýlet, zor qanaǵat sanap qaıtqan sol kezdegi «Sorpańbaıyń» qazirgi men bolamyn.

1953 jyldyń basynda Moskvanyń A.V.Lýnacharskıı atyndaǵy teatr óneri ınstıtýtynyń 5-kýrsynda oqyp júrgen kezim. Muhań MGÝ-diń profesory bolyp ornalasyp, ulttar ádebıetinen sabaq berip júr degendi estigenbiz. Eki-úsh qazaq jigitteri dárisin tyńdaýǵa qansha áreket jasasaq ta, Manej kóshesindegi MGÝ-diń fılologıa fakúltetiniń ǵımaratynyń tabaldyryǵynan attaı almaı, talaı betimiz qaıtqan. Bizdiń kafedra meńgerýshisi úlken ǵalym-professor, eki tomdyq armán teatrynyń avtory profesor G.N. Goıan maǵan Áýezovtiń dramatýrgıasy jaıly dıplom jumysyn jazýdy tapsyrǵan-dy. Muhań jaıynan da habardar eken. «Qazir «Moskva» qonaq úıinde bolý kerek, baryp sóıles», — dedi. Keshki ýaqyt edi, izdep bardym. Qonaq úıdiń tórtinshi qabatynda eki bólmeli nómirge jaıǵasqan eken. Imene esik qaqtym, «ruqsat» degen Muhańnyń qońyr daýsyn estiginde, búkil denem dý ete jóneldi. İshke kirdim. Jumys ústelinde bir jýrnaldyń grankasyn qarap otyr eken. Amandyq-saýlyktan keıin: «Mynaý álgi «Znamá» jýrnalynda basylyp jatqan «Abaı» romanynyń ekinshi kitaby edi», dep qaǵazdaryn sál ysyryp qoıdy da, qaıda oqyp júrgenimdi, ne sharýamen kelgenimdi surady. Alǵash kele jatqanda anany aıtsam, mynany aıtsam degen oıda edim, onyń biri de tilime oralmaı, berekem qashyp bara jatqasyn: «Sizdiń dramatýrgıańyzdan dıplom jazbaq edim», dep tótesinen biraq bastym. Muhań: «Iá, ol endi..., — dep sál ǵana oılanyp otyrdy da, elde ne bolyp jatqanynan habaryqyz bar ma?» dedi. Saýaldyń ańǵary belgili. Apta saıyn Lenın kitaphanasyna bir márte baryp, elden keletin gazet-jýrnaldardy qarap turatynymdy aıttym. Sol kezdegi «Sosıalısik Qazaqstan» gazetinde jarıalanǵan «Profesor Muhtar Áýezov eski qatelikteriniń shyrmaýynda» degen eki etek maqaladan bastap biletinmin. Qazaqstannyń baspasózderi bylaı tursyn, sol órtten úzilgen jalyndar «Pravdadan» bastap, ortalyq gazetterdiń birsypyrasynda boı kórsetip jatqan kez. Jaǵdaıdy jalpy biletindigimdi aıtqan boldym. «Shyraǵym, olaı bolsa, jas bala ekensiń, dıplom degenge kez kelgen taqyryp jaraı beredi, qazir men týraly jazyp abyroı alý qıyn, zaman jóndelse, kóre jatarsyńdar. Georg Nersesovıchke (Goıandy aıtyp otyr) menen sálem aıtyńyz, yqylasyna rahmet», — dedi...

Oqý bitirip Almatyǵa kelgen soń, Muhań sózderin Jazýshylar odaǵynda mádenı jıyndarda jıi tyńdap júrdim. Ózim de teatr synyna belsene aralasyp júrgen kezim. «Aıman-SHolpan» spektakline jazǵan maqalamdy oqyǵan Muhań: «Tiliniń oramy, teatr tanymy, qalamynyń jeli bar jigit eken», degendi Qurmanbek Jandarbekovke aıtypty. Jasyratyny joq, ony estigen soń «mende de birdeme bar eken ǵoı» degen oı týdy.

1954 jyldyń qyrkúıek aıynda Qazaqstan Jazýshylar odaǵynyń III sezinde Muhańnyń dramatýrgıa jaıynda jasalǵan baıandamasy kúni búginge deıin osy janrǵa bet burǵandardyń alǵashqy oqýlyǵyndaı sanalaryna daý joq, teorıalyq turǵydan tereń dúnıe bolyp shyqqan edi. Sıez kezinde L.Leonov, M.Sholohovtan bastap, ár respýblıkadan kelgen aıtýly jazýshylardyń barlyǵy Muhańnyń tóńireginde bolǵany bizge zor maqtanysh sezimin týdyryp júrdi. Muhańnyń shákirtimin deýime taǵy bir dálel mynaý: 1959 jyly aqpan aıynda meniń tuńǵysh shyǵarmam «Bóltirik bórik astynda» degen komedıa osy kúngi Muhań atyndaǵy akademıalyq drama teatrynda qoıyla bastaǵan kúnnen qatań synǵa ushyrady. Ol óz tilinde de, orys tilinde de jarytyp jaza da, sóıleı de bilmeıtin máńgúrtter jaıly bolatyn. Ortalyq Komıtettiń ıdeologıalyq sekretarynyń aýzynan shyqqan synaý sózder negizinde, sony qýattaǵan, keńeıte quptaǵan maqalalar gazette etek ala bastady. Biri «shyǵarmada ultshyldyq saryn basym» dese, ekinshisi «sovet jastaryna jabylǵan jala» desip jatty. Qysqasy, jan qysylǵan soń, Muhańa muń shaǵýǵa bardym. Muhań: «Ol maqalalardy oqydym, qaı kúni spektakliń bolady, aldyn ala habarlas, ózim baramyn», — dedi. Aıtqanyndaı qasyna Ortalyq Komıtettiń sol kezdegi ekinshi sekretary Fazyl Káribjanovty, árdaıym ádebıet-mádenıet qaıratkerleriniń turmys jaǵdaıyna qamqor bolyp júretin sol kezdegi qala basshysy Ahmet Ádilovti ertip keldi. Spektáklden keıin Muhań dırektor kabınetinde ózimdi de, áıelimdi de quttyqtap, qutty bolsyn aıtty. Fazyl Káribjanov: «Mynaýyń jastar týraly eken. Jaqsy shyǵypty. Biz sıaqty shaldar týraly da (sonda óziniń jasy 48-de eken) osylaı etip bireýin jaz, bala», dep arqamnan qaqqanda, Muhań turyp: «Seniń ıdeologiń synap jatyr ǵoı» dep qaldy. «Ony qoıyńyz, ózim aıtam, mundaı dúnıeni qoldaý kerek, bizdiń balalarymyz da jańaǵydaı sıaqty (spektákl keıipkerlerin aıtyp otyr). Solaı emes pe, Muha? Molodes, bala!» dep qolyn berip qoshtasty da, Muhańmen birge ketip qaldy. Eki-úsh kúnnen keıin osy spektáklge arnalǵan kórermender konferensıasynyń qorytyndysy jarıalanǵan « Lenınshil jas» gazetiniń arnaýly beti Muhańnyń «Bul kúlkige dán rızamyn» degen maqalasymen ashyldy. Dýaly aýyzdan shyqqan uly ustazdyń kıeli batasy áli kúnge deıin meniń óner jolymdaǵy qubylam bolyp keledi.

Asylynda, Muhańda bizdiń osy kúngi aqsaqaldarymyzdyń boıynda bola bermeıtin erekshe bir qasıet bar edi. Ol kisi ádebıetimizdiń qaı janry bolmasyn, jiti baǵyp, talanttyny erte kúninen tanyp qoldaı júretin. Álem ádebıetinen bastap ulttar ádebıetindegi qubylysty sergek ańǵaryp, saıatker saqshydaı ańdyp otyratyn. Áıgili Mustaı Kárim, Rasýl Ǵamzatov, Qaısyn Kúlıev, Shyńǵys Aıtmatovtardy da alǵash oqshaý shyǵaryp pikir aıtqan Muhań edi. Ony barsha jurt biledi. Álgi aty atalǵan azamattar jazyp ta, aıtyp ta júr. Al ózimizge kelsek, B.Momyshuly, Q.Qaısenov, J.Saın, Q.Bekhojın, X.Erǵalıev, Á.Sháripov, J.Moldaǵalıev, Q.Amanjolov, S.Máýlenov, A.Satybaldın, T.Álimqulov, Á.Nurpeıisov, T.Ahtanov, 3.Qabdolov, Q.Shańǵytbaev, D.Onegın, M.Sımashko, N.Tıtov, S.Adambekov, T.Berdıarov, B.Soqpaqbaev, Ǵ.Qaıyrbekov, Q.Myrzalıev, T.Moldaǵalıev, Q.Muhamedjanov, R.Syzdyqova, 3.Ahmetov, M.Bazarbaev, S.Shaımerdenov, S.Qırabaev, T.Kákishev, R.Berdibaev, A.Nurqatov, B.Saharıev, Q.Nurmahanov, M.Dúısenov, T.Smaıylov, Q.Qýandyqov, Á.Álimjanov, B.Qydyrbequly, Á.Jámishev, Á.Jumabaev, S.Jıenbaev, K.Orazalın, A.İPámkenov, S.Berdiǵulov, S.Baıjanov, 3.Shúkirov, E.Ibragım, Sh.Eleýkenovter Muhańnyń yqylas-nazarynda bolǵan ádebıetimizdiń, ǵylym salasynyń ár alýan júırikteri.

«Shyndyq kóp, aqıqat jalqy» degen shartty berik ustanǵan Muhań ónerdegi aıtylar aqıqatyn, ásirese, tarıhı taqyryptarǵa jazylǵan shyǵarmalarynda batyl baıandady. Ejelden qazaq qaýymyn jegideı jegen, zamanynda Tóle, Qazybek, Aıteke bıler laǵynet aıtqan, Abaıdy zar ıletip, zapyran tastatqan, em qonbaı kele jatqan derti lokaldy patrıotızmdi, atalyq, rýlyq, júzdik namys-múddelerdi aıanbaı áshkerelep, halyq yntymaǵyn, ulttyq uıytqyny jas kezinde kósem sózderinen bastap, «Abaı» romandaryna deıin tý etip kótergen biregeı sýretker Muhańnyń ózi boldy.

Muhań Lenındik syılyqty alǵannan keıin jańa taqyrypqa bet buramyn degendi aıtyp ta, jazyp ta júrdi. «Dos bedel dos» dramasynan bastalǵan konsepsıasy Alashorda dáýiri, kollektıvtendirý kezeńi, odan búgingi kúnge deıingi qazaq qaýymynyń osý jolyndaǵy qıyn-qystaý mashaqattaryn aıtpaqshy bolǵan. Prozadaǵy «Ósken órken» romany aıtpaq oılarynyń alǵashqysy edi. Biraq Hrýshev dáýiriniń qanjylym saıasatyna senip qalǵan Muhańa sovettik kezeńniń shyndyǵyn aıtý ońaıǵa túspedi. Sosıalıs realızmniń «túri ulttyq, mazmuny sosıalısik» deıtin myzǵymas qaǵıdasy Muhańa «óziń qarǵasyń, biraq bulbuldaı saıra» degenmen birdeı boldy. Sondyqtan zamannyń zańy, ıdeologıalyq qursaý, qanjylym saıasattyń tańǵy aıazy biline bastaǵan shaq Muhańdy erkindikke jibergen joq. Qysqasy, «Ósken órken» Muhańnyń búkil shyǵarmalarynyń ishindegi soqyr ishekteı bolyp shyǵa keldi. Osyny oılaǵanda: «Átteń, dúnıe-aı, Muhańnyń sol talaptanǵan shaǵy qazirgi bizdiń egemendik alyp, eńse kótergen kez bolar ma edi? » — dep qapalanasyń. Ne paıda, aqtalmas úmit, asý bermes armanǵa kóz tigesiń de, qańǵyryp qaıtyp, opyq pen ókinishke qalaı qul bolǵanyńdy bilmeı qalasyń. Azattyq Muhańa buıyrmady, áli de kesher ǵumyry, qudiretti qalamynyń jemisi bizge buıyrmady, ortamyzdan erte ketti...

Áý basta Muhańnyń rýhanı qazanyn qaınatyp kelgen oshaqtyń úsh buty Shyǵys, Batys, óz jurtynyń arǵy-bergi tapqan-taıanǵany edi ǵoı. Osy úsh álemniń ádebı, mádenı, ǵylymı bolmysyn óz talantyna júgindirip, báriniń birligin tabý kez kelgen sýretkerdiń mańdaıyna jazylmaǵan baq-bereke emes pe? Zeıin-zerdeni osylaı burǵanda, álemniń ádebıet tarıhynda ózinen burynǵy ótkenderdiń de, óz zamandastarynyń da birde-birine uqsamaıtyn tyń-tulǵa, syr-sıpaty bólek shyrqaý sana, dańǵaıyr dananyń beınesi kóz aldyńyzǵa keledi. Muhańdy óz dárejesinde jyǵa taný úshin joǵaryda aıtqan úsh álemniń tamyryn basyp, jiligin shaǵyp, jigit tanytar psıhologıalyq deısiz be, pálsapalyq deısiz be, áıteýir, tereń, teorıalyq tıanaqty salystyrmaly zertteý qajet-aq. Amal qansha, biz ázirshe Muhań shyǵarmalarynyń tildik, fılologıalyq, tarıhı tanymynan ári bara almaı kelemiz. Endi myna bir aqıqatqa júgineıikshi. Muhań oqyǵan muǵalimder semınarıasynyń programmasynda boldy ma, bolmady ma, bilmeımin, áıteýir, Arıstotelden bastap Lessıngke deıin qalyptasqan dramatýrgıa teorıasynyń barlyq sharttaryn saqtaı otyryp, bul janrdyń ózimizde tósegi túgili jórgegi bolmaǵan jerde kúni búginge deıin teatrymyzdyń ata qazyǵy bolyp kele jatqan «Eńlik Kebekti» 20 jasynda jazady. Al endi, arǵy úlgisi grek-rım dramatýrgıasynan bastalatyn, mektebi mol, osy janrdyń alyptary Shekspır tuńǵysh shyǵarmasy 22-sinde, Shıller 27-sinde jazǵan eken. Muhań tvorchestvosyndaǵy osy bir tylsym jumbaq, qupıaly qubylysqa ne aıtarsyz? Ol ol ma, 24 jasynda, óz tilimen aıtqanda, «tarıhy joq eldiń» ádebıet tarıhyn jazady. Onyń avtory, Lenıngrad ýnıversıtetiniń áli bitirmegen shákirti. Bul eńbektiń kúni búginge deıin teńdesi joq. Munyń bári jaı oqý, jadaǵaı elikteýden týmaǵan ǵalamat. Á degennen kósem sóz ben proza janrynda álemdik ádebıetke tán ozyq úlgini tanytady. Qysqasy, qol kúrekpen ken ashady. Saǵymnan saltanatty saraı tabady. Jylan ótpes jynystan jol salady. Qyltanaq kórmegen shaǵyl shóleıt pen tamshy kórmeı tandyry kepken taz taqyrǵa oı qurmasyn egedi. Ol ormanǵa aınalady. Meńireýdi oıatyp, mylqaýǵa til bitiredi. Árıne, aıtýly sýretkerlerdiń ishinde shyǵys, batys, óz mekenin de tamasha bilgender az boldy ma? Biraq óz basym Muhań aýdarǵan tyń, Muhań kótergen júkti jerine jetkizgenderdi qazir bilmeımin. Batysyńda da, shyǵysyńda da Muhańa mańaılasar óz ult ádebıetinde bar janrynyń bastaýshysy ǵana emes, onyń negizin salyp, úlgi ustaz bolyp qalǵan, ári barmaıyń, XX ǵasyrda kim bar?

Keıde Muhańa teńeý tappaǵandaı, «Ózimniń túk bilmeıtinimdi bilemin» degen ekennen basqa artynda óz qolymen jazǵan eki jol eńbegi qalmaǵan Sokrattyń mańdaıyn dáreje kóretinimiz bar. Oǵan tilimiz úırenip ketken. Al endi Sokratty Sokrat etken óz jerlesterinen Falles, Geraklıt, Zenon bastaǵan 25 «mańdaı» ótkenin eskermeımiz. Al Áýezovtiń aldynda da, artynda da, óz dalasynda ózimen teńdes keletin kim bar edi? Demek, Áýezovtiń mańdaıy óziniki, halqynyń, ultynyń mańdaıy. Osy mańdaı dúnıege kelýine qazaq halqynyń tarıhy uzaq tolǵatty, ol á degennen óziniń dáýirlik mısıasyn moıyndap kelgen, álemge ózin de, halqyn da tanytqan dara danyshpan.

Olaı bolsa ǵylymda kóptep qalyptasqan «samosoznanıe», « Nasıonalnoe soznanıe », «Planetarnoe soznanıe», «kosmıcheskoe soznanıe» degen uǵymdardyń baryn jaqsy bilemiz. Osy qazaqtyń óziniń «Qydyr daryǵan, arýaq qonǵan» dep júrgeni sol ǵaryshtyń sanaǵa (kosmıcheskoe soznanıege) megzeý emes pe? Iaǵnı, tabıǵattyń tylsym qudiretimen tildesý, jeke ındıvıdým bolǵandyǵy darynnyń kókirek kózi kók táńirisinen qýat alyp, ózgege óz bolmysyn tanytady degendi ótken ǵasyrda ǵumyr keshken kanadalyq áıgili psıholog R.M. Bekk óziniń «Kosmıcheskoe soznanıe» degen eńbeginde dáleldegen edi. Ol adam balasynyń arǵy-bergi tarıhyndaǵy áýlıe-ánbıe, mashaıyqtardyń ómirine sholý jasaı kele, Býdda, Musa (Moıseı), Isa (Hrıstos), Muhammed paıǵambarlardy álgi aıtyp otyrǵan ǵaryshtyq sananyń ókilderi deıdi. Meniń tanymymsha, Muhań tvorchestvosynyń tylsym qupıasy da osy deńgeıde jatyr. Qudaı qalasa bolashaqta Muhań murasyn zertteýge sapar shekken ǵalymdar osy bıikten kórinedi degen senimim mol. Oǵan óz shyǵarmalaryna ǵaryshtyq sananyń sáýlesi túsken sýretkerdiń adamı psıhologıasynan beri qaraı zerttegende ǵana kózimiz jetýi yqtımal. Óıtkeni Muhań áli álemdik rýhanı tarıhta óz ornyn almaǵan qupıa tulǵa.

1997

---