InfoHub Logo

Atqarýshy bılik organdary qyzmetindegi zańdylyq uǵymy. QR Konstıtýsıanyń 34-babyna sáıkes «Árkim QR Konstıtýsıasyn jáne zańdaryn saqtaýǵa, basqa adamdardyń quqyqtaryn, bostandyqtaryn, abyroıy men ar-namysyn qurmetteýge mindetti» delingen, ıaǵnı memlekettik bılik organdary, jergilikti memlekettik basqarý organdary, laýazymdy tulǵalar, azamattar jáne olardyń birlestikteri Konstıtýsıa men zańdardy saqtaýǵa mindetti.

QR Konstıtýsıasyn jáne zańdaryn saqtaý qajettiligi týraly talaptar, eń aldymen memlekettik turaqtylyqty qoldaýǵa, respýblıkanyń konstıtýsıalyq qurylysynyń negizderin nyǵaıtýǵa, quqyq tártibi men ár adam ómiriniń qaýipsizdigin qamtamasyz etýge baǵyttalǵan. Sonymen birge, QR qabyldanatyn (atqarýshy bılik organdary) normatıvtik aktiler elimizdiń Konstıtýsıasyna qaıshy kelmeýi tıis. Konstıtýsıanyń joǵary zańdylyq kúshi Konstıtýsıaǵa qaıshy keletin normatıvtik quqyqtyq aktilerdiń nemese olardyń jekelegen quqyqtyq normalarynyń, erejeleriniń zańdyq kúshi joq dep esepteletin jáne olardyń kúshin joıýǵa jatatyndyǵyn bildiredi.

Sondyqtan memleket pen qoǵamda qabyldanǵan normatıvtik aktiler barshaǵa birdeı mindetti. Konstıtýsıa men zańdardyń uıǵarymdaryn buzýshylyq úshin jaýaptylyqtyń qylmystyq, ákimshilik, tártiptik jaýaptylyq túri belgilenýi múmkin. Mine, osy negizgi talaptar atqarýshy bılikti júzege asyrý aıasynda zańdylyq mánin anyqtaıdy.

Memleketimizde quqyq sýbektileriniń eń kóp tobyn atqarýshy bılik organdary quraıdy. Olar tek qana zańdardy jáne odan týyndaıtyn aktilerdi qoldanyp qana qoımaı, sonymen qatar kóptegen quqyqtyq aktilerdiń jobalaryn daıyndap, olardy qabyldaýdy júzege asyrady. Qabyldanǵan normatıvtik aktiler memleket pen qoǵam qajettiligin naqty anyqtaýy qajet. Ol barlyq atqarýshy bılik organdarynyń durys jáne kelisimdi jumysyn, sonymen birge ekonomıkany, áleýmettik-mádenı jáne ákimshilik-saıası aıalardy tabysty basqarýdy júzege asyrýdyń qajetti jaǵdaıy bolyp sanalady.

QR atqarýshy bıligin júzege asyratyn organdardyń (úkimet, mınıstrlikter, vedomstvolar) negizgi mindeti -Respýblıka zańdarynyń, Prezıdent aktileriniń, ózge de normatıvtik aktilerdiń, halyqaralyq sharttarynyń oryndalýyn qamtamasyz etý. Quqyqtyq memleket qurýda, atqarýshy bılik organdarynyń elimizdiń normatıvtik quqyqtyq aktileriniń oryndalýyn qamtamasyz etý barysynda, olardy buzýlary, laýazymdy tulǵalardyń áreketsizdigi keri nuqsan keltiredi.

Sondyqtan memleket atqarýshy bılik organdary qyzmetinde zańdylyq pen tártipti tıimdi qamtamasyz etýi qajet. Bunymen birge, tek QR búkil aýmaǵynda zańdar men ózge de normatıvtik quqyqtyq aktilerdiń dál oryndalýy ǵana emes, sonymen qatar olardyń birkelki qoldanýyn qamtamasyz etý qajet. Bul talap basqarýshylyq qyzmetiniń barlyq qatysýshylaryna, ıaǵnı basqa-ratyndar men basqarylatyndarǵa qatysty.

Atqarýshy bılik organdarynyń qyzmetiniń tıimdiligi tek qana zańdylyqtyń joǵary bolýyna ǵana emes, sonymen qatar, basqarýshylyq proseske qatysýshylardyń tártiptiligine táýeldi bolady. Memlekettik tártip — bul memlekettik bılik organdarynyń, uıymdardyń, qoǵamdyq birlestikterdiń qyzmetshileri men jumyskerleri jáne azamattardyń memlekettiń mindetteri men fýnksıalaryn, memleket belgilegen erejelerdi jáne naqty uıǵarymdardy tájirıbelik turǵyda júzege asyrýda saqtaýy, durys jáne buljytpaı oryndaýy. Zańdylyq pen tártipti atqarýshy bılik organdary qyzmetin nyǵaıtý maqsatynda mynadaı jumystar júrgiziledi:

— atqarýshy bılik organdary júıesin odan ári jetildirý, ońtaılandyrý jáne olardyń quqyqtyq mártebesin naqty anyqtaý;

— memlekettik qyzmetshilerdiń jalpy jáne laýazymdyq mindetteri men quqyqtaryn belgileý, olardyń jeke jaýaptylyǵynyń shegin anyqtaý;

— azamattardyń quqyqtary men zańdy múddelerin qalpyna keltirýge baılanysty quqyqtyq aktilerdi qabyldaý;

— azamattardy zańǵa degen qurmet kórsetýge tárbıeleý, olardyń quqyqtyq mádenıetin kóterý, quqyqtyq nasıhat pen jalpy quqyqtyq oqýdy nasıhattaý jáne t.b.

Atqarýshy bılik organdary qyzmetindegi zańdylyqty qamtamasyz etý ádisteri

Atqarýshy bılik organdary qyzmetinde zańdylyq pen tártipti qalypta ustaý men nyǵaıtý mindetteri júktelgen memlekettik organdardyń erekshe júıesi qyzmet atqarady. Olar qyzmetinde qoldanatyn quqyqtyq jáne uıymdastyrýshylyq nysandar men tásilder, tájirıbelik ádister, operasıalardyń jıyntyǵy zańdylyqty qamtamasyz etýdiń ádisteri dep atalady. Olarǵa baqylaý jáne qadaǵalaý, qoǵamdyq baqylaý, sonymen birge shaǵymdaný quqyǵyn júzege asyrý jatady. Baqylaý — bul nysan qyzmetiniń prosesinde aldyna qoıylǵan mindetterden aýytqýyn ornyqtyrý maqsatynda júrgiziletin baıqaý jáne tekserý júıesi.

Atqarýshy bılik organdary qyzmetine baqylaý jasaýdyń maǵynasy mynada: ýákilettengen memlekettik organ (zań shyǵarýshy, atqarýshy jáne sot bıligi) jáne qoǵamdyq birlestikter uıymdastyrýshylyq-quqyqtyq ádister men quraldardy qoldana otyryp, baqylaýdaǵy atqarýshy bılik organdarynyń jáne olardyń laýazymdy tulǵalarynyń qyzmetinde qandaı bolmasyn zańdylyqty buzýshylyqqa jol berilgendigin anyqtaý, eger olar tabylǵan jaǵdaıda, ýaqytynda joıýǵa, buzylǵan quqyqtardy qalpyna keltirý, kinálilerdi jaýaptylyqqa tartýǵa jáne zańdylyq pen tártip buzýshylyqtardy jasaýǵa yqpal etken sebepter men jaǵdaılardy joıý úshin sharalar júrgizedi.

Zańdylyqty qamtamasyz etý ádisi retinde, baqylaýdy sıpattaıtyn birneshe belgiler bar. Birinshiden, baqylaýshy organ (laýazymdy tulǵa) jáne baqylanýshy nysannyń arasynda baǵynyshtylyq nemese vedimistik qatynas bolady. Ekinshiden, baqylaý nysany bolyp zańdylyq jáne baqylanýshynyń qyzmet maqsattylyǵy sanalady. Úshinshiden, baqylaýshy baqylanýshynyń sheshimderiniń kúshin joıady, ıaǵnı tekseris júrgizý kezinde baqylanatyn organ azamattardyń nemese zańdy tulǵalardyń zańdy múddelerin buzýǵa ákelip soǵatyn sheshimderin toqtatady. Tórtinshiden, baqylaýshy organ zańda belgilenetin tártip boıynsha baqylanýshyǵa jibergen quqyq buzýshylyqtary úshin áser etý sharalaryn qoldanýǵa quqyly.

Respýblıkamyzda basqarý qyzmetin uıymdastyrýdy jetildirýge, memlekettik organdardyń irkilissiz jumys isteýin qamtamasyz etýge, basqarýshylyq sheshimderdi jedel qabyldaýǵa, azamattardyń quqyqtary men bostandyqtaryn saqtaýǵa, memlekettik múddelerdi qorǵaýǵa, memlekettik qyzmetshilerdiń laýazymdyń ókilettikti qyzmetten tys maqsattarda paıdalanýyna jol bermeýge járdemdesetin ákimshilik rásimderdi belgileýge baǵyttalǵan, QR «Ákimshilik rásimder týraly» 2000 jylǵy 27-qarashada qabyldanǵan Zańy qamtamasyz etedi. Osy zańnyń 6-babynyń 4-tarmaǵyna sáıkes «Qabyldanǵan sheshimderdi ýaqytsha jáne tolyq oryndaý maqsatynda memlekettik organ nemese laýazymdy tulǵa olardyń oryndalýyna baqylaýdy júzege asyrýǵa tıis».

Paıdalanylǵan ádebıetter tizimi:

Qyzylov M. — Qazaqstan Respýblıkasynyń ákimshilik quqyǵy

---