InfoHub Logo

Zár júıesiniń juqpasy (ZJJ) — búırektegi jáne zár joldaryndaǵy mıkrobty-qabyný aýrýy. Balalarda jıi kezdesedi, al taralymy jaǵynan respıratorly juqpadan keıin ekinshi orynda.

«ZJJ» termıni jalpy zár júıesinde juqpa bar ekendigin sıpattaıdy, biraq naqty qandaı zár shyǵarý aǵzasy zaqymdanǵany (búırek, qýyq t.b.) anyq emes. Juqpanyń bar-joǵyn zárdi sebý arqyly anyqtaý — emge dereý kirisýge kerekti másele.

Dúnıejúzilik ádebıette bylaısha jikteledi:

Eger juqpa ishten týa bitken aqaýlary bar zár júıesinde damysa, asqynǵan ZJJ dep, kerisinshe, ishten bitken aqaýlar bolmasa, asqynbaǵan ZJJ dep atalady.

Klınıkalyq belgilerine qaraı febrıldi, ıaǵnı sımptomdy jáne afebrıldi, ıaǵnı sımptomsyz dep jikteledi. Eger dene qyzýy 38°S-den joǵary bolsa — febrıldi. Sımptomsyz bolǵanda em qysqa merzimdi. Juqpa anyqtalǵannan keıin onyń pıelonefrıt, sıstıt, reflúks ekenin ajyratady.

Sıstıt — qýyqtyń  kilegeı qabaty men et qabatynyń qabynýy.

Reflúks-nefropatıa — qýyq-nesepaǵar reflúksi bar balalardaǵy búırektiń búrisýi.

Pıelonefrıt (PN) — búırektiń qabynyp aýyrýy. Eger PN 1-2 aıdan keıin tolyq jazylsa, «jedel aǵymdy PN» dep, al aýrý belgileri kóp bolyp, aýrý 6 aıǵa sozylsa, sozylmaly PN dep atalady. Sozylmaly PN túrinde anatomıalyq aýytqýlar, ne obstrýksıa áserinen bolatyn búırektegi fıbroz, astaýsha-tostaǵansha júıesinde deformasıa bolady.

Bir jasqa deıingi balalarda 7:1000 jıiligimen kezdesedi. Náreste kezinde er balalarda ZJJ jıi bolsa, keıin bul uldar men qyzdarda teńesedi. Qyzdar eseıgende syrqat jıileıdi.

ZJJ sebepshisi — ishek taıaqshasy (E.soli). Onyń zárden de, nájisten de tabylǵan shtamdary birdeı. Basqa flora — klebsıella, proteı, enterokoktar, stafılokokk, streptokok (V), kókirińdi taıaqsha sırek kezdesedi. Olardyń jıiligi balada ishten bitken zár júıesi aýytqýy bolǵanda, ZJJ uzaq ýaqyt qaıtalanǵanda arta túsedi.

Juqpa búırek tinine úsh jolmen túsýi múmkin. Eń jıi kezdesetini — zár joly. Juqpa tómennen joǵary qaraı zár joldarymen kóteriledi. Gematogendik jolmen juqpa alǵashqy aılardaǵy nárestelerde damıdy. Úshinshi jol — lımfogendik jol sırek kezdesedi.

Juqpanyń damýy myna qaýipti faktorlarǵa baılanysty: aýrýdyń anatomıalyq-fızıologıalyq erekshelikteri jáne qozdyrǵyshtardyń vırýlenttigi. İshten bitken nesep joldarynyń obstrýksıasy, aqaýlar (neırogendik qýyq qyzmetiniń buzylýy) juqpaǵa jaqsy jaǵdaı týdyrady. Búırektiń zaqymdanýynda qýyq-nesepaǵardyń orny erekshe.

Zár aǵýy buzylyp, irkilis jaǵdaı (obstrýksıa) týsa, zárde mıkrobtar óse bastaıdy. Zárdiń keri júrýi (reflúks) juqpanyń zármen joǵary qaraı taralýyn jeńildetedi. Bakterıalardyń vırýlenttik qasıetterine jatatyndar: bakterıalardyń ýroepıtelııge jabysý (adgezıa) qabileti, bakterıa kapsýlasyndaǵy K-antıgen, gemolızın, keıbir mıkrobtardyń (proteı, klebsıela) mochevınany ydyratatyn qasıetteri t.b. faktorlar. İshek taıaqshasynyń R-fımbrıasy (adgezıa) pıelonefrıt damýy úshin kerekti qasıet. Sebebi ol mıkrobtardań adgezıasyn arttyryp, zár jolymen kóterilýin jaqsartady. Osylarmen qatar, makroorganızmniń qorǵanys qabiletiniń róli erekshe. Juqpa zárge ishekten túsedi. Qyz balalarda výlvıt, výlvovagınıt, balalarda ish qatý ZJJ damýyna áser etedi.

Juqpa búırektiń mıly qabatynda erte damıdy, oǵan bul jerdegi qan aǵymynyń baıaýlyǵy, ıntersııdiń gıperosmolárlyq túrde bolýy tıimdi.

Intersııde isiný, ınfıltrasıa oshaqtary, destrýksıa bolady. Ózeksheler epıtelııinde atrofıa damıdy. Jedel (irińdi-qabyný) pıelonefrıt der kezinde emdelgende bul ózgerister qaıtady. Bul mıkrobtyń qasıetterine, patogenez erekshelikterine jáne balanyń jasyna, ımýnıtetine baılanysty. Erte jastaǵy balalarda búırek jaqsy damymaǵandyqtan, skleroz oshaqtarynyń damý qaýpi joǵary. Búırek zaqymdanýy úshin qýyq-nesepaǵar reflúksiniń orny erekshe. Pıelonefrıttik búırek búrisýi zár juqpasymen aýyrǵan balanyń 25%-da damıdy.

Náresteler men náresteniń alǵashqy aılarynda birden pıelonefrıt dıagnozy qoıylady. Klınıkasy sepsıske uqsas — menıngızm, ýlaný, qusý, dıspepsıa, qyzýdyń kóterilýi. Bala embeıdi, sýsyzdaný belgileri, keıde sarǵaıý, baýyrdyń ulǵaıýy baıqalady, bala qatty mazasyzdanady. Qanda gemolıtıkalyq qanazdyq, asıdoz, azotemıa damıdy. Leıkosıtoz, neıtrofılez paıda bolyp, ETJ artady. Bala qataıa bastaǵan saıyn aýrý belgileri azaıady, biraq negizgi ózgeris zárde bolady. Balalardyń ishi, beli aýyrady. Sábılerde dáret kezinde mazasyzdaný, aýyrsyný, beti qyzaryp, kúshený, zárdiń syzdyqtap, az bólinip shyǵýy baıqalady. Zárdiń túsi aqshyl tartyp, móldirligi, ıisi buzylady. Zárden bakterıýrıa, leıkosıtýrıa tabylady. Biraq leıkosıtýrıa náresteler men sábılerde tabylmaýy múmkin. Sondyqtan zárdi dári belgilegenge deıin tekserý kerek. Negizgi belgileri — ETJ ulǵaıýy, leıkosıtterdiń artýy.

Jedel aǵymdy pıelonefrıt asqynsa, balada apostematozdyq nefrıt (búırektergi absess), paranefrıt ne pıonefroz anyqtalyp, keıde búırekterde karbýnkýl paıda bolýy múmkin. Nárestelerde pıelonefrıt sepsıspen, búırek qyzmetiniń jedel aǵymdy jetkiliksizdigimen asqynýy múmkin.

Emi

ZJJ bar 2 jasqa deıingi sábıler de aýrýhanada emdeledi. Jedel aǵymdy pıelonefrıt balanyń tósekte jatyp emdelýin qajet etedi. Alǵashqy kúnderi tuzy az, sút pen ósimdik taǵamdary basym emdámdi, keıinirek jalpy mázir qoldaný kerek. Buryshtalǵan, qýyrylǵan taǵamdardy berilmeıdi. Suıyqtyq kóbirek ishkiziledi, sımptomatıkalyq em taǵaıyndalady. Jas balalarǵa eritindiler ishkiziledi ne dıýrezdi teksere otyryp, ınfýzıa qoldaný usynylady. Dáretke jıi otyrǵyzý kerek.

Bakterıalarǵa qarsy em ishý arqyly jáne kóktamyr ishine engizý arqyly júrgiziledi. Em uzaqtyǵy, erekshelikteri balanyń jasyna, aýrýdyń klınıkasyna baılanysty. Nesepti tekserýge kidirmesten kirisken jón. Alǵashqy kúnderi zárdegi bakterıalyq tekserýdiń nátıjesin kútpeı-aq, ishek taıaqshasyna áser etetin negizgi antıbıotıkti taǵaıyndaıdy. Eger zerthanalyq taldama taǵaıyndalǵan antıbıotıkke tózimdilik kórsetse jáne balada klınıkalyq belgiler údeı tússe, antıbıotıkti eki kún ishinde ózgertý kerek. Negizgi pıelonefrıtke, ZJJ-ge áser etetin antıbıotıkter — amınopenısıllınder (klavýlon qyshqyly, sýlbaktam qosylǵan ampısıllın), sefalosporınniń II býyny (sefýroksım, sefaklor), aýyr túrlerinde, ıaǵnı III býyny (sefotaksım, seftazıdım, seftrıakson, sefaperazon), qosymsha — amınoglıkozıdter (gentamısın, netılmısın). Jaqsy áser etetin, jıi qoldanylatyn antıbıotıkter — amınopenısıllın + gentamısın. Amınoglıkozıdtik nefroýytty áseri bar ekenin eskerip, ony uzaq jáne qaıta-qaıta bermeýge tyrysqan jón.

Eger febrıldi ZJJ bolsa, antıbıotık berý parenteraldi jolmen bastalady (qyzý basylǵansha), sosyn ishý arqyly beriletin dárilerge kóshedi. Uzaqtyǵy — 14 kún. Úsh jastan asqan balalarǵa ortasha jaǵdaıda basynan túgel kýrsqa tek ishiletin dáriler ǵana beriledi. Sepsıs túrinde ótetin pıelonefrıtte (kóbine 3 jasqa deıin) eki antıbıotık beriledi. Negizgi antıbıotık kýrsynan keıin aldyn alý úshin antıbakterıalyq kýrs az dozada beriledi, oǵan amoksısıllın, nıtrofýrandar, kotrımaksozol qoldanylady. Bular sıstrografıaǵa deıin berilgeni jón.

Sıstrografıa eki jasqa deıingi febrıldi ZJJ bolǵan balanyń bárinde aýrý qaıtqannan keıin eki aıdan keıin mindetti túrde jasalýy tıis. Al eki jastan asqan balalarǵa sıstografıa, eger ÝDT kezinde pıelektaza belgisi tabylsa, jasalady.

Afebrıldi ZJJ emi

Bakterıalarǵa qarsy em dárilerdi 7-10 kún ishý arqyly júrgiziledi.

Qaıtalanatyn ZJJ emi

Ol qaıtalaný klınıkasyna qaraı júrgiziledi, shamamen 10-14 kún. Eger qaıtalaný jylyna úsh ne odan kóp bolsa, sıstografıa, mıkrobqa qarsy aldyn alý emi qoldanylady. Sebebi jıi qaıtalanatyn ZJJ balalarda kóbinese qýyq-nesepaǵar reflúksine (QNR) baılanysty. Bakterıaǵa qarsy aldyn alý emi zárdegi bakterıa joǵalǵansha jáne QNR qaıtqansha uzaǵyraq, ıaǵnı 5-6 aı nemese birneshe jyl júrgiziledi. Reflúkstiń İV-V dárejesinde ota jasalady. Neırogendik qyzmet buzylsa, keshendi em júrgiziledi. Dárilermen birge fıtoem, fızıoem (qýyq tusyna) qoldanylady. Juqpadan tez jazylý úshin qýyqty zárden jıi bosatyp turý paıdaly.

Fıtoemde emdik antıseptıkalyq áseri bar shópter qoldanylady. Balaǵa dárýmender jáne ımýnıtetti kóteretin dáriler beriledi. Balalarǵa arnaıy emdik jattyǵýlar jasatý kerek.

Aldyn alý

Balalarǵa, ásirese qyz balalarǵa, gıgıenalyq kútim kerek. Jedel aǵymdy juqpany, ish qatýdy, qurt ınvazıasyn, výlvovagınıtterdi der kezinde emdetý kerek. Imýnıtetti kóterýdiń mańyzy zor. Respıratorlyq juqpalardyń aldyn alý, jedel agymdy zár juqpasyn erte anyqtaý, bolǵan jaǵdaıda muqıat emdetý kerek. Jedel aǵymdy pıelonefrıti bar balalar dıspanserlik baqylaýǵa alynýy tıis. Sozylmaly pıelonefrıtpen aýyrǵan balalar terapevt dárigerdiń baqylaýynda bolýy kerek.

A. Qanatbaeva bala dárigeri

---