InfoHub Logo

ءار ۇلتتىڭ ءوز ۇلتتىق قۇندىلىقتارى بار. قازاق حالقى ءسالت-داستۇر، ىرىمدار مەن جورالعىلارعا وتە باي. اتا-بابالارىمىز سوناۋ زاماننان ۇرپاقتان-ۇرپاققا مۇرا ەتكەن سالت-جورالعىلار وسى كۇنى دە ءوز قۇندىلىقتارىن جويماي ساقتالىپ كەلەدى. ءسالت-داستۇر – حالىقتىڭ كۇندەلىكتى ومىرىندە ەلەۋلى ورىن الاتىن رۋحاني جانە مادەني ازىق. سالت-داستۇرلەردىڭ جانە ىرىم-تىيىمداردىڭ قسكەلەڭ ۇرپاق تاربيەسىندەگى ءمانى زور. جالپى داستۇرلەرىمىز بالا تاربيەسىنە بايلانىستى، تۇرمىس-سالت جانە الەۋمەتتىك-مادەني سالت-داستۇرلەر بولىپ ءۇش تۇرگە بولىنەدى. بالانىڭ دۇنيەگە كەلگەن كۇنىنەن باستاپ العان تالىم-تاربيەسىنەن باستاپ ۇلكەن ازامات بولعانعا دەيىنگى كەزەڭدى بالا تاربيەسىنە بايلانىستى سالت-داستۇرگە جاتقىزامىز. وعان مىسال: شىلدەحانا، بالاعا ات قويۋ، بەسىككە بولەۋ، قىرقىنان شىعارۋ، تۇساۋىن كەسۋ، اتقا مىنگىزۋ، سۇندەت توي، ءتىل اشار سەكىلدى داستۇرلەر. ال، تۇرمىس-سالت داستۇرىنە قازاقتىڭ كيىز ءۇيى، جيھازدارى، ۇلتتىق كيىمدەر مەن تاعامدارىن جاتقىزامىز. ۇلتىمىزدىڭ ءسوز ونەرى، اسپاپتارى، قوناق كۇتۋ ءداستۇرى وزگە ەلدەردەن قاراعاندا وتە ەرەكشە. ءبىزدىڭ اتالارىمىز اۋەلدەن ءوز ۇرپاقتارىن قاسيەتتى سالت - داستۇرمەن، ونەگەلى ادەت-عۇرىپپەن، ىرىم-تىيىممەن تاربيەلەي بىلگەن. باۋىرجان مومىش ۇلىنىڭ ءبىر سوزىندە «مەن ءوزىمنىڭ ۇرىستاعى تاجىريبەمنەن جاۋىنگەرلىك قاسيەتتى تاربيلەۋدە ۇلتتىق ءداستۇردىڭ ماڭىزى زور ەكەنىن ءتۇسىندىم» دەپ جازعان ەكەن. بۇل سوزدەردەن وتان سۇيگىشتىك،، جومارتتىق، ادامگەرشىلىك قاسيەتتەردىڭ ءبارى ءسالت-داستۇر ارقىلى كەلەتىنىن جانە داميتىنىن تۇسىنە الامىز. ءسالت-داستۇر ادامدى اداستىرماي، تۋرا جولمەن جۇرۋگە، نەنىڭ دۇرىس، نەنىڭ بۇرىس ەكەنىن ءبىلىپ، ۇيرەنۋگە جانە ومىردە قولدانۋعا ۇيرەتەدى دەي الامىن. حالقىمىزدا ءسابي دۇنيەگە كەلگەننەن باستاپ توي-تومالاقتار، ءتۇرلى سالت جورالعىلار جاسالا باستايدى. وسىدان اق قازاق حالقىنىڭ رۋحاني جانە مادەني باي ەكەنىن اڭعارا الامىز. حالقىمىزدا ءوز ءمان-مازمۇنىن ءالى كۇنگە دەيىن جويماي كەلە جاتقان سالت-داستۇرلەر وتە كوپ. كەيبىرى زامان تالابىنا ساي وزگەرىستەرگە ۇشىراعان بولسا، ال كەيبىر داستۇرلەرىمىز ەش وزگەرىسسىز بۇگىنگى ۇرپاققا جەتىپ، قولدانىسقا يە بولىپ وتىر. الايدا، قازىرگى تاڭدا كەيبىر سالت-داستۇرلەرىمىزدىڭ قولدانىستان شىعىپ قالعان بارا جاتقان جايى بار. ماسەلەن: «سىيىت»، «امەڭگەرلىك»، «باسىرە»، «بوساعا مايلاۋ»، «ەنشى بەرۋ»، «سىرالعى» اتاپ ايتا بەرسەڭ جەتەرلىك. ءسالت-داستۇر مەن ادەت- عۇرىپسىز ەل ادەپسىزدىككە ۇشىراۋى مۇمكىن. «ەل بولامىن دەسەڭ بەسىگىڭدى تۇزە» دەمەكشى وسى سالت-داستۇرلەرىمىزدىڭ ماڭىزىن، شىعۋ تاريحىن جاس جەتكىنشەكتەرگە مەكتەپ جاسىنان تۇسىندىرگەن دۇرىس دەپ سانايمىن. سوندا ۇلتىمىزدىڭ ءاربىر ازاماتى ءسالت-داستۇرىن جاقسى بىلەتىن بولادى. اتا-بابالارىمىز بىزگە امانات ەتىپ قالدىرعان وسىنداي اسىل مۇرالارىمىزدى ۇمىتپاي، دارىپتەپ، كەلەشەك ۇرپاققا جەتكىزۋ ءبىزدىڭ باستى مىندەتتەرىمىزدىڭ ءبىرى.

قازاقتىڭ سالت-داستۇرلەرى:

— اس قايىرۋ

— الىق

— اۋىلدىڭ التى اۋىزى

— باتالاسۋ

— ءباجى باسۋ

— ءبىتىم

— بيلىك اقى

— ءدام تاتىرۋ

— جامبى اتۋ

— جول-جورالعى

— ءجون-جوسىق

— كەلىن قولىنان شاي ءىشۋ

— كوڭىل شاي

— كەرەگەگە كەرۋ

— كوگەنگە ءتۇسۋ

— «كىنا مەندە»

— قايىنداپ بارۋ

— ناعاشىلاپ بارۋ

— قىرىق جەتى

— قوڭسى قونۋ

— قول ۇستاتار

— قىز الىپ قاشۋ

— مىعاۋ جازاسى

— ناۋقاستى كۇزەتۋ

— وكىل كۋيەۋ

— ورتپەن تازالاۋ

— ساباق باسى

— سوزگە توقتاۋ

— تارتۋ-تارالعى

— تورەلىك

— تۇستەنۋ

— شوشاي ءتارتىبى

---