InfoHub Logo

1-Mamyr — jer-dúnıedegi eńbekshil tabynyń uly kúni, uly meıramy.

1-Mamyr — jer-dúnıedegi eńbekshil taby baılardyń, kapıtalıserdiń istep júrgen jumystaryn tastap, top jasap, qatar túzep, kóshe maıdanyna shyǵyp, neshe ǵasyrlardan beri eńbekshil tabyn jumysqa salyp, olardyń taban et, mańdaı terlerimen tapqandarynyń bárin jep, óziniki qylyp kele jatqan baılar, kapıtalıser tabyna qyr kórsetip, olardan ám olardyń joǵarǵy basqarmasy — úkimetterinen tolyq aqylaryn suraıtyn kún, adamgershilik, teńdik huqyqtaryn suraıtyn kún.

1-Mamyr — jer-dúnıedegi kúlli jumysker, eńbekshil taby ultyna, qanyna qaramaı ám qaı memlekettiki ekendigine qaramaı barlyǵynyń hal-jaıy birdeı, turmysy, tilegi, túpki maqsattary birdeı ekendikterin bildirip, barlyq jumysker eńbekshil tabynyń jalpy jaýy jer-dúnıedegi baılar, kapıtalıser ekenin bildirip, olarǵa ereýil jasaıtyn kún. Bul uly kúnde jer- dúnıedegi eńbekshil-jumysker taby jer-kókti jańǵyrtyp, bir- birine jar salyp, «Jer-dúnıe eńbekshilderi birigińder!» degen jalpy urandaryn salatyn kún.

Jer júzinde jaldaýshy men jalshylar bola bastaǵannan beri tiresip kele jatqan bul eki kúsh (bireýi jaldaýshylar — baılar, bireýi jalshylar — eńbekshiler) 1-Mamyrǵa ekeýi de daıarlanyp, bireýiniń maqsaty óziniń tolyq aqysyn alyp, óziniń qol kúshimen tapqandaryn ózi paıdalaný bolyp, bireýiniń maqsaty ózi is qylmaı qarap otyryp, jany tynysh júrip bireýdiń taban et, mańdaı terimen tapqanyn paıdalana berý bolyp, ekeýi de 1-Mamyr kúni bir-birine qarsy, barlyq kúshterin kórsetip qalatyn kún.

Bul talaı zamandardan beri tiresip, ańdysyp, jaǵalasyp kele jatqan eki jaý 1-Mamyr kúni barlyq kúshterin maıdanǵa shyǵaryp, bir-birine qarsy ereýil jasap, qyza-qyza ekeýi soqtyǵysyp talaı qandar tógiletin kún.

Tógilgen qan, árıne, kóbinese jumysker-eńbekshil tabyniki bolatyn. Óıtkeni baılar, kapıtalıser tabynyń eń joǵarǵy basqarmalary — úkimetteri bolady. Ol úkimetterdiń ámirlerinde — barlyq áskerler qarý-jaraq, myltyq, pýlemet, zeńbirek, aeroplan, kemeler bolady. Mine, osylardyń kúshimen baılar, kapıtalıser tabynyń sandary az bolsa da, baıaǵydan beri jumyskerler-eńbekshilder tabyn shynjyrlap ustap kele jatyr, al egerde top jasap aqysyn surap, teńdigin surap, qatar turyp maıdanǵa shyǵyp soqtyǵa bastaǵannan beri álgi áskerleriniń myltyq, zeńbirekteriniń kúshterimen qanǵa boıap, eńbekshiler tabyn ezip kele jatyr. Biraq nahaqtan tógilgen sansyz uldarynyń sansyz azamattarynyń qandaryna qaramaı jer júziniń jalpy jumysker-eńbekshil taby ózderiniń birlik kúshin jyldan-jylǵa arttyryp, kúsh-qaıratyn, birigý kúshin jyldan-jylǵa ósirip, jalpy tarıhı jaýlar — baılar, kapıtalıser tabymen jyldan-jylǵa basymyraq tiresip keledi.

Eńbekshil tabynyń 1-Mamyrdy jalpy meıramdaýy neden shyqqan. Qaıdan shyqqan?

Endi sony qysqasha aıtyp ótelik.

1888jyly 1-Mamyrda Amerıkanyń úkimeti Chıkago qalasynda baılardan ám olardyń úkimetinen jumysker tabynyń aqysyn suraǵan, teńdik huqyqtaryn suraǵan jumyskerlerdi atqan.

Kelesi 1889 jyly 1-Mamyrda, kún buryn qaýly qylyp qoıyp baılardyń fabrık-zaýyttarynda jumys istep júrgen Amerıkanyń uıymdasqan jumyskerleri jalpy tilek úshin atylǵan joldastarynyń ólgenine naq bir jyl tolǵanda, solardyń qurmetine jumystaryn tastap top jasap, kóshe maıdanyna shyǵyp, qatar túzep Amerıkanyń jalpy kapıtalıserine, úkimetine qyr kórsetip, ereýil jasaǵan. Sol 1889 jyly Fransıanyń Parıj degen qalasynda bolǵan 2- Internasıonaldyń 1-jıylysynda sol Amerıkanyń jalpy jumyskerler-eńbekshiler tabynyń baqyty úshin jumyskerlerdiń atylǵan kúnin, 1-Mamyrdy, jer- dúnıeniń jalpy jumyskerler-eńbekshilder taby úshin uly kún bolsyn, uly meıram bolsyn dep qaýly qylǵan.

Sodan beri sol kúndi kúlli jer-dúnıedegi kózi ashyq jumysker-eńbekshilder óziniń uly kúni sanap, uly meıramy sanap, bul kúndi óziniń ám baılardyń kúshterin synaý kúni qylyp kele jatyr.

Bul kúndi jer-dúnıedegi eńbekshil jumyskerler tabynyń ár jerdegisi, ár shettegisi, ár memlekettegisi biri-birine týysqandyǵyn, birligin bildirip, jer-dúnıeni jańǵyrtyp, bir-birine sálem jiberip, jer-dúnıeni kúńirentip, jalpy eńbekshil tabynyń uranyn salatyn kúni qylyp kele jatyr. 1-Mamyrdy uly kún dep sanap, 1-Mamyrdy meıramdap, baılardyń jumystaryn tastap kóshe maıdanyna shyǵyp, kapıtalıserge ám olardyń úkimetterine qyr kórsetip, ereýil jasaýdy jer-dúnıeniń jalpy jumyskerler-eńbekshil taby tegisimen bir-aq jylda qabyl ala qoıǵan joq.

1-Mamyrdy óıtip meıramdaý jer júzinde lezde tutasynan jaıylǵan joq. Óıtkeni jumyskerler-eńbekshilder taby nadan. Olardy bılep, iske jegip otyrǵan kapıtalıser ám olardyń úkimetteri bul 1-Mamyrdyń mánisin ám jalpy jumyskerler tabynyń maqsattarynyń bir bolýy kerek ekendikterin bilgen adamdarǵa jarıalap aıtqyzbaıdy, jumyskerler-eńbekshilder arasyna jaıǵyzbaıdy. Jalpy eńbekshil tabynyń týyn kótergen adamdarǵa bul týraly jarıalap eshbir sóz sóıletkizbeıdi.

Eńbekshil-jumysker tabynyń maqsatynyń birligin ám kapıtalısermen qalaı kúresýge kerek ekendigin aıqyn kórse de, muny jarıalap aıtqyzbaıtyn bolǵan soń, buǵan belsenip kirgen adamdar eńbekshil tabynyń arasynda bul sózderdi jasyryn sóılep, jasyryn eńbekshil tabynyń uıymdaryn biriktirip, bul tarıhı kúrestiń túrli óner-bilim, tájirıbe-tásil, jol-jobalaryn qupıa taratatyn.

Eýropanyń ám Amerıkanyń barlyq elderinde sol neshe jylǵy talas-tartystyń arqasynda jumysker-eńbekshil taby óziniń kapıtalızmmen kúresý isterin, uıymdasý isterin qupıalamaıtyn bolǵan.

Óziniń muń-muqtajyn, tilegin, jol-jobasyn jarıalap maıdanǵa salatyn bolǵannan beri jumyskerler-eńbekshilder taby jyldan-jylǵa birligin zoraıtyp, jyldan-jylǵa kúsheıip, jyldan-jylǵa tobyn kóbeıtip, jyldan-jylǵa jer-dúnıeni qaltyratyp, daýysyn, uranyn kúńirentip qattyraq salyp keledi.

Sol uzaq kúrespen kelip Rossıanyń jumyskerler-eńbekshilder taby kapıtalıserdi jeńip, olardyń úkimetin qulatyp, barlyq baılyqty ám úkimetti óz qoldaryna alǵanyna 5 jyl toldy.

Rossıada eńbekshilder taby úkimetti ám barlyq baılyqty óz qoldaryna alǵannan keıin Eýropa kapıtalıseri úreılenip, saqtanýda, Eýropanyń jumysker-eńbekshil taby kúnbe-kún ereýil jasap, kapıtalısermen kúnbe-kún soqtyǵýda, kúnbe-kún jumysker-eńbekshil tabynyń nahaq qany tógilýde ám oǵan qaramaı jumysker-eńbekshil tabynyń kúshi kúnbe-kún artýda.

Kapıtalıser barlyq kúshterin áldeqashan jınap bolǵan. Endi olardyń jınaıtyn kúshteri joq. Olardyń kúshteri kúnnen- kúnge azaımasa, artpaıdy. Al jumysker-eńbekshil taby barlyq kúshin áli biriktirip bolǵan joq. Barlyq kúshin áli jınap bolǵan joq. Eńbekshil-jumysker tabynyń kúshteri kúnnen-kúnge artpasa, kemimeıdi. Al kúshi kúnnen-kúnge artatyn bolǵan soń jaýyn jeńbeı qoımaıdy. Ol kún taıandy. Qazirde dúnıedegi eń aılaly jaýyz Eýropanyń kapıtalıseri qaltyrap qana otyr. Eńbekshil-jumysker taby endi bir qattyraq suǵyp jiberse byt-shyt bolyp qulamaq.

1-Mamyr kúngi jalpy eńbekshil tabynyń arystandaı aqyrǵany kapıtalızm dúnıesin álek qylmaı qoımaıdy.

Jasasyn 1-Mamyr!

Jasasyn jer-dúnıe eńbekshil tabynyń uly kúni, uly meıramy.

Jasasyn jer-dúnıe eńbekshil tabynyń tiregi İİİ komýnıser ınternasıonaly! Qazaqstan eńbekshilderiniń atynan jer-dúnıeniń jalpy eńbekshilerine týysqandyq sálem!

Jasasyn jalpy týysqandyq!

1923 jyl

---