InfoHub Logo

Dúnıe júzindegi qazirgi bolyp jatqan oqıǵalarǵa qarasaq, dúnıe júzindegi árbir memlekettiń basyndaǵy úkimetterdiń handaryna qarasaq, dúnıe júzindegi árbir halyqtyń baılary men tóreleri biryńǵaı bolyp, eńbekshil jumysker, qara buqaralar biryńǵaı bolyp, turmystyń qojalyǵyna talasyp, kúresip, arbasyp, ańdysyp jatqanyna qarasaq, qazir Eýropadaǵy baılar men tóreler taby bılep otyrǵan memleketter úlken qaýipti, zor qaterli halde. Bular beıne jazǵyturǵy astynan kóterilip, túbinen qozǵalyp, aqyryndap kúsheıip, tasýǵa syqyrlap kele jatqan darıanyń jolynda otyrǵan qalyń el tárizdi.

Darıa sheńgeldegen zil diń tasyndaı yzǵarly qalyń muz kúni bitýge taıanǵan soń, jarqyrap jaz keletin ýaqyt taıanǵan soń kúnnen-kúnge sheńgeli bosap, yzǵary kaıtpaq, kúnnen-kúnge sheńgeli bosap, darıa aqyryndap astynan qozǵala bermek. Kúnnen-kúnge aqyryndap astynan qozǵalǵan darıa syqyrlap, kernep kóterile bermek, darıanyń arnasynda otyrǵan qalyń el, tasýǵa taıanyp, kernep kele jatqan darıany kórip, tasyǵanda eshbir bógetke qaramaı darıa jolyndaǵy sansyz bógetti buzyp, jaryp, qıratyp, jaıpap ketetinin sezip, alasuryp saspaq. Darıanyń tasqynyn arnasynan asyrmasqa, arnadaǵy elder alasuryp túrli aıla, túrli bóget jasamaq. Mal-múlikterin, mal-jandaryn aman alyp qalýǵa túrli plan qurmaq, biraq ýaqyttysy jetip, yzǵarly qys ótip, jarqyraǵan kúshti, qýatty jaz taıanǵan soń darıa kernep, astynan qozǵalyp, qoparylyp, syqyrlap, birte-birte kóterilip kelip, bir kúnde tas-talqan bolmaq. Sheńgeldep, tutasyp basqan zil muzdy byt-shyt qylmaq, gúrildep, tolyqsyp, shaıqalyp tası jónelmek.

Arnadaǵy alasuryp bekitken qalyń eldiń sansyz bógeti, sansyz aılasy qańbaqtaı ushyp talqan bolmaq. Tasyǵan darıa jolyndaǵy bógettiń bárin qıratyp, jaıpap, burqyrap, arnadan shyǵyp jaıylmaq, sóıtip baratyn jerine tasyǵan darıa baryp jetpek.

Qazirgi Eýropadaǵy jyljyp birte-birte bir betpen kele jatqan revolúsıa — birte-birte kele jatqan kúshti, qýatty, jarqyraǵan jaz mysalyndaǵy, birte-birte astynan qozǵalyp kóterilip syqyrlap, kernep kele jatqan darıa qazirgi Eýropadaǵy jumysker — eńbekshil tap mysalynda. Jaz kelmeı qoımaıdy, darıa tasymaı qoımaıdy. Bul tabıǵattyń qubylysy, tabıǵat dóńgeleginiń barysy.

Sondaı-aq revolúsıa bolmaı qoımaıdy, revolúsıaǵa qarsy túrli bóget jasap, túrli aıla jasap otyrǵan jer-dúnıedegideı baılar men tóreler tabyn byt-shyt qylyp, patshalarynyń, úkimetteriniń taj-taqyttaryn talqan qylyp, qıratyp, basyp, janshyp, eńbekshil tap turmys qojalyǵyn, úkimet tizginin óz qolyna almaı qoımaıdy.

Bul tarıh dóńgeleginiń barysy, bul turmys qaǵıdasy.

Eýropada revolúsıa tasqyny bastalýǵa taıanyp kele jatyr. Baılar men tóreler taby qorqýda, alasuryp mal-múlikterin, qojalyqtaryn qorǵaýǵa túrli aıla, túrli páleler jasaýda.

Biraq turmystyń negizin qoparyp, kóterip kele jatqan jańa, kúshti turmys revolúsıasyn baılar, patshalar, tóreler toqtatýǵa múmkin emes.

Revolúsıa bolashaq. Revolúsıa kún saıyn birte-birte kúsheıip, aqyryndap, salmaqpen alǵa qaraı jyljýda, aqyryndap, syqyrlap, kernep kóterilýde.

Aqyrǵy ýaqytta Eýropanyń eń ortalyǵyndaǵy zor memleket Germanıada baılar, tóreler taby men eńbekshil-jumyskerler taby ábden ańdysyp, shekisip kelip kóterilip tiresýde. Qazir eki jaǵy birdeı alasuryp kúshterin jınap, toptaryn jasap zor maıdanǵa daıarlanýda. Bul eki taptyń shyndap beldesetin kúni taıaý. Qazirgi ýaqytta Germanıanyń ár qalasynda eki jaǵynyń jasalǵan toptary soqtyǵysyp qalyp ta jatyr. Ár jerde azdap qan tógis te bolyp jatyr. Qazirgi ýaqytta úkimet basynda otyrǵan baılar-tóreler taby ár jerde eńbekshil-jumysker tabynyń bastyqtaryn ustap qamap, atyp óltirip te jatyr.

Biraq munymen qozǵalyp kele jatqan kúsh — revolúsıa toqtamaıdy, revolúsıany toqtata da almaıdy. Ol múmkin emes. Baılar tabyn jeńip, úkimetti turmystyń shyn qojasy eńbekshil tabyna bermeı, taǵy biraz ýaqyt sozýǵa múmkin. Biraq túbinde eńbekshil tap revolúsıa jasap, turmys tutqasyn óz qolyna almaı qoımaıdy, bul Germanıada.

Ekinshi — Bolgarıada bul eki tap kópten ańdysyp, arbasyp kelip, qazir ashyq maıdanǵa qoldaryna qural alyp shyǵyp soǵysyp jatyr. Munda da baılar men tóreler taby jeńse, ánsheıin ýaqytsha ǵana úkimetke ıe bolyp otyra alady. Túbinde qoparylyp, kóterilgen eńbekshil-jumyskerler taby jeńbeı, úkimet tizginin, turmys qojalyǵyn qoldaryna almaı qoımaıdy.

Al bul eki memlekette, Germanıa men Bolgarıada, tez arada eńbekshil-jumyskerler taby jeńip, úkimet tizginin qoldaryna alsa, Eýropadaǵy ózge memleketter de tynysh qarap otyra almaıdy. Eýropanyń árbir memleketteriniń de baılar, tóreler taby men jumysker-eńbekshil taby kópten ańdysyp, kópten arbasýda. Ózge memleketterdiń de eńbekshil-jumyskerler taby kezekti kezderin kútip qana otyr. Jalpy eńbekshil taptyń ár jerde ekpinderi kúsheıe bastasa ár memlekette-aq qoldaryna qural alyp ashyq maıdanǵa shyǵý bolar. Úkimetti qolyna burynyraq alyp qalǵan Rossıanyń eńbekshil-jumysker taby egerde Eýropada bul baılar men eńbekshilder taby ashyq maıdanǵa shyǵa qalsa, salqyn qanmen qarap otyryp qala almas. Oǵan daıar bolyp otyrý kerek.

Qazir Eýropada eki taptyń ańdysyp, arbasý tolǵaǵy taıanǵan halde tur. Germanıa men Bolgarıada eńbekshil tap úkimetti qolyna tezirek alsa, kúlli Eýropa baılary men tóreleriniń saýdasy bitti deýge bolady. Ol kún taıaý.

1923 jyl

---