InfoHub Logo

Sopbek Araılym Abdýllaqyzy
Silkway Halyqaralyq ýnıversıteti

«Asyl sózdi izdeseń, Abaıdy oqy, erinbe», - dep Sultanmahmut aıtqandaı, hakim Abaıdyń shyǵarmashylyq murasy – halqymyzdyń ǵasyrlar boıy mańyzyn joımaıtyn rýhanı qazynasy. Abaıdyń aqyndyq álemi maǵynalyq aýqymy óte keń. Abaı poezıasy – óz zamanyndaǵy qoǵamdyq ómirdiń eń kókeıkesti, eń kúrdeli jáne mańyzdy máselelerin qozǵaǵan, tolǵaǵan poezıa. Ol ómiriniń sońyna deıin qazaq halqynyń jarqyn bolashaǵy úshin kúresti. Onyń óleńderinde, qara sózderinde sol zamandaǵy qazaq halqynyń ómiriniń kórkem beınelengen shyndyǵy jatyr. Artyna qaldyryp ketken asa qundy muralarynda Abaı adam boıynda kezdesetin jaman minez-qulyqtardy synady, adamdyqty, aqyl men bilimdi alǵa qoıdy jáne jastarǵa aqylǵa, eńbekke súıenip ómir súrýdi, jamandyq jasamaýdy, adamgershilikti saqtaýdy ósıet etti.

Abaı shyǵarmalaryna arqaý bolǵan taqyryptyń biri – masyldyqpen kúres. Aqyn únemi ýaıymsyz, salǵyrttyqqa, oıyn-kúlkige  salynbaı, sergek bolýǵa úndeıdi. Ony udaıy eńbek arqyly shyńdap otyrýdy qup kóredi.  Sonymen qatar oryndy árekettiń ýaıym-qaıǵyny jeńetinin dáleldep, masyldyqpen kúrestiń psıhologıalyq qyrlaryna tereń boılaıdy. Maqtan men masyldyq psıhologıadan arylyp, qaırattanyp eńbek etýdi, talaptanyp bilim izdeýdi nasıhattaǵan. «Ózińe sen, ózińdi alyp shyǵar, eńbegiń men aqylyń eki jaqtap» - degen qazynaly oılar bárimizge jaqsy tanys. Ár adam osy túıindi tujyrymdardy sanasyna berik toqyp, óziniń tynymsyz adal eńbegimen aınalasyna úlgi bolýy kerek.

Abaıdy óz zamanyndyǵy iskerliktiń uıytqysy, eńbekqorlyqtyń motıvatory deýge bolady. Ol bastamashyldyqty, kásiptegi adaldyqty joǵary qoıady.  Onyń oıynsha, tabys tabý úshin qolóner úırený kerek. Sebebi «mal jutaıdy, óner jutamaıdy» (otyz  úshinshi qara sóz). Aqynnyń bul oılary búgin de Qazaqstan qoǵamy úshin de ózekti dep sanaımyz.

Ǵulama Abaı – qazaq topyraǵynan shyqqan álemdik deńgeıdegi kemeńger. Ol kúlli adamzat balasyna aqyl-oıdyń jemisin syılady.  Abaıdyń aqyndyq qýatynyń tereń tamyryna úńilgen zertteýshilerimiz onyń qazaq fólklorynanan, Shyǵys pen Batys sóz ónerinen, orys ádebıetinen jáne tarıhı eńbekterden sarqylmas nár alǵanyn aıtady.  Abaıdyń  rýhanı óresine baǵa bergen dintanýshy fılosof ǵalymdar onyń kámil musylman uǵymy tek qazaqqa ǵana emes, búkil musylman álemine qatysty aıtylsa kerek. Mine, bizdiń oıshyl Abaı, hakim Abaı – álemdik deńgeıde osy dinı kózqarasy arqyly da bıikteı beretin tulǵa. Onyń ǵıbratty ǵumyry men shynaıy shyǵarmashylyǵy - qazaq halqyna ǵana emes jahan jurtyna da úlgi-ónege. Abaıdyń adam men qoǵam, bilim men ǵylym, din men dástúr, tabıǵat pen qorshaǵan orta, memleket pen bılik, til men qarym-qatynas týraly aıtqan oı-tujyrymdary ǵasyrlar ótse de mańyzyn joǵaltpaıdy. Óıtkeni aqynnyń murasy – búkil adamzat balasynyń rýhanı azyǵy. Qazaq eli barda Abaı esimi asqaqtaı beredi. Eń aldymen Abaıdy ultymyzdyń mádenı kapıtaly retinde nasıhattaýymyz kerek. Oıshyl aqynnyń aǵartýshylyq turǵydaǵy pedagogıkalyq tujyrymdary negizinen jastardy halqyna qyzmet etetin naǵyz azamat – «Tolyq adam» etip tárbıeleý maqsatynan týyndaǵan. «Adamnyń bilimi, óneri  - adamshylyqtyń tarazysy dep sanaǵan Abaı bilimdi barlyq ataq, qurmet pen bedel, baılyqtan joǵary qoıady. Aqyn adamnyń eń qymbat kezi jastyq shaqty oqýǵa, ǵylymǵa jumsaý dep esepteıdi. Oıyn-saýyqty keıin qoıa turyp, aldymen ǵylym jolynda eńbek et, izden, bilimdiden úlgi al, solardaı bolýǵa tyrys deı kele:

«Dúnıe de ózi mal da ózi

Ǵylymǵa kóńil berseńiz...» - degen tujyrym usynady.

Adam bolýdyń bir sharty – uıat degen uǵymdy boıǵa sińdirý. Uıat degenimiz -adam boıyndaǵy adamgershilikke jat, jaman qylyqty isti óz moınyna alyp ózińdi-óziń durys, ádil, adal jolǵa salý. Ar, uıatpen qatar sanaly qazaqtyń tabıǵatyna sińgen bir uǵym – namys. Abaıdyń adamgershilik týraly, adam degen atqa laıyq siltegen baǵyttary, kórsetken joldary  aqyndy bizge jaqyndata túsedi. Abaı ótkenniń ǵana Abaı emes, bizdiń qasymyzda júrgen, qazaq halqynyń basyna qıynshylyq túskende dem berýshi, rýh berýshi paıǵambarymyz, rýhanı kósemimiz.  Abaı IHH ǵasyrdyń ortasynda dúnıege kelip, HH ǵasyrda bul dúnıeden ketip qalǵan joq. Ol zattyń adamy emes, rýhtyń adamy. Onyń adamgershilik týraly etıkalyq oılary, pikirleri óz halqynyń urpaqtaryna árqashan qýat bermek. Poezıada, mýzykada, qoǵamdyq azattyq oı-pikir salasynda ólmes-óshpes shyǵarmalar qaldyrǵan Abaı qazaq halqynyń ótken zamandaǵy ómirin zertteýshi bizdiń urpaqqa tańǵajaıyp tulǵa bolyp kórinedi. Abaı shyǵarmalarynyń bıik muraty - mahabbatpen súıý, adamdy súıý, Allany súıý. Kemeńger aqynnyń jaqut jyrlary men ǵıbratqa toly týyndylary jas urpaqtyń sanasynda máńgi jańǵyrady.

---