InfoHub Logo

Balqash qalasy jalpy bilim beretin
№16 lıngvısıkalyq baǵyttaǵy orta mektebiniń
qazaq tili men ádebıeti pán muǵalimi
Skakova Aızat Boranbaevna

Qazaq tili 5 synyp
Sabaqtyń taqyryby: Abaı Qunanbaev «Qys» óleńi
Sabaqtyń maqsaty: Uly aqynnyń ómiri men shyǵarmashylyǵy týraly alǵan bilimderin naqtylaý, keńeıtý jáne qazaq poezıasynyń asqar bıigi Abaıdyń shyǵarmashylyǵyn qurmetteý.
Bilimdilik: Abaı óleńderiniń mazmunyn meńgertý, adam men tabıǵat arasyndaǵy baılanys týraly túsinik berý, óleńniń taqyryby men ıdeıasyn ashý.
Damytýshylyǵy: Oqýshylardyń baılanystyryp sóıleý daǵdysyn jetildirý, elesteý, este saqtaý, óz betinshe jumys jasaý qabiletterin, sózdik qoryn, tilin, mánerlep oqý daǵdysyn damytý.
Tárbıeligi: Abaı óleńderi arqyly tabıǵatty súıýge, aıalaýǵa, sulýlyqty baǵalaı bilýge tárbıeleý. Kórnekiligi: Abaı Qunanbaev sýreti, ınterbelsendi taqta.
Ádis - tásilderi: suraq - jaýap, toppen jumys, taldaý, oı qozǵaý. toptastyrý, satylaı keshendi taldaý. juppen jumys
Túri: jańa bilim berý sabaǵy.

Sabaqtyń barysy
1. Uıymdastyrý.
- Amandasý, oqýshylardy túgendeý, sabaqtyń maqsatymen tanystyrý.
2. Úı tapsyrmasyn suraý.
1. «Shilde» óleńin jalpy synypqa jatqa oqý.
1 - top. «Týǵan jer» taqyrybynda shaǵyn áńgime
2 - top. «Týǵan jer» taqyrybyna óleń shyǵarý.
3 - top. «S. Toraıǵyrovqa hat»
2. «Shilde» óleńi jyldyń qaı mezgiline arnalǵan?
Qandaı jyl mezgilderin bilesińder? Jyl mezgilderine arnap qandaı aqyndarymyz óleń jazdy? Endeshe, balalar, búgingi ótetin sabaǵymyzdyń taqyryby da osy jyl mezgiline baılanysty bolmaq. Ol Abaı atamyzdyń «Qys» óleńi.

3. Jańa sabaq
Abaı atamyz týraly ne bilemiz? Oqýshylar birtindep shyǵyp jazady.
Abaı
↓
Aqyn, aýdarmashy, oıshyl, sazger, ustaz, kemeńger, qarasóz sheberi, synshy, qoǵam qaıratkeri, tabıǵat, jyrshysy

Qazaqtyń uly aqyny Abaı Qunanbaev 1845 jyly burynǵy Semeı oblysy, Abaı aýdany, Shyńǵystaý bókterinde dúnıege kelgen. Abaı jas kezinde - aq erekshelenip, aýyz ádebıetin ertegi - ańyzdardy, eski áńgimelerdi, jyr - qıssalardy erekshe den qoıyp tyńdaıtyn bolǵan. Ájesi Zere men anasy Uljan - jas Abaıdyń ádebıetke qumarlyǵyn oıatqan jandar.
Aýyl moldasynan saýat ashqan Abaı 10 jasynda Semeıge oqýǵa keledi. Basynda Ǵabýl - Jappar, keıin Ahmet - Rızanyń medresesinde bilim alǵan Abaı óte úzdik oqıdy. Ol osynda din sabaqtarymen birge arab, parsy tilderin úırenip, múmkindiginshe mol bilim alýǵa umtylyp, Shyǵystyń uly aqyndary Nızamı, Saǵdı, Ferdoýsı, Hafız, Fızýlı shyǵarmalarymen tanysady.
Búgin biz Abaıdyń tabıǵat lırıkasy jaıynda sóz etpekpiz. Eń aldymen «lırıka»degen sózge túsinikteme berip alaıyq. Lırıka - adamnyń kóńil - kúıin, qýanysh - renish sezimin bildiretin poezıa. Lırıkanyń 4 túri bar.
Lırıka
↓
Fılosofıalyq
Saıası
Mahabbat
Tabıǵat

Óleńniń shyǵý tarıhynan. - 1884 jyly Semeı óńirinde qys qatty bolyp el jutaǵan, mal qyrylǵan kez eken. Qysta jaýǵan qar sáýir aıynda bir - aq erigen. Abaı atamyz bul óleńdi sol kezeńde jazǵan.
Sondyqtan aqyn qysty «Aq kıimdi, deneli, aq saqaldy” zor tulǵaly adam retinde sıpattaǵan.
1884 - 1890 jyldardaǵy tabıǵattyń tórt mezgiline arnalǵan «Qys», «Jaz», «Kúz», «Jazǵyturym» óleńderin jazady.
Abaıdyń 45 qara sózderi bar. Abaıdyń ánderiniń bári - qazir notaǵa túsken, oryndalyp júrgen klasıkalyq týyndylar.

4. Poezıa mınýty.
Balalarǵa qys óleńin ınterbelsendi taqtadan tyńdatamyn. 1 oqýshy «qys» óleńin mánerlep oqıdy. Óleńdi tyńdap bolǵan soń, oqýshylarǵa mynandaı suraq qoıylady.

5. Zerdeli suraq - dáleldi jaýap
1. Óleńde aqyn qysty kimge teńegen?
2. Shaldyń kıimderi qandaı?
3. Aqyn sýrettep otyrǵan shaldy kimge uqsatýǵa bolady?
4. Túsi sýyq,
basqan jeri syqyrlap kelip qaldy óleń joldaryndaǵy túsi sýyq degendi qalaı túsinesińder?
5. Óleńdegi shaldyń minezi qandaı? (Ol qatal, soqyr - mylqaý adam sıaqty)
6. Óleńdegi kári qudany qalaı sıpattaıdy?
7. Aqyn qysty qalaı sýrettegen? Óleńnen taýyp oqy.
8. Óleń joldarynan keıipteýdi taýyp oqy

Mine, osyndaı suraqtarǵa jaýap alǵannan keıin aqynnyń qysty qalaı sýrettegeni jáne osy óleńinde neni aıtpaq bolǵandyǵy anyqtalady.«Ústi - basy - aq qyraý, túsi sýyq, dem alysy - úskirik, aıaz ben qar» balama maǵynasynda qoldanylyp turǵan sózder. «Dem alysy - úskirik, aıaz ben qar» degen sózder qystyń qytymyr aıazyn sýrettep tur. Bul jerde Abaı qysty «Kári quda» keıpinde sýretteı otyryp, óli tabıǵatty jandandyra, qımyl - áreket ústinde kórsetý arqyly jańasha obraz jasap otyr. Qystyń jańa obrazy -«Kári quda».

6. Oqýshylardy úsh topqa bólip olarǵa tapsyrma beremin. Oqýshylar óz tapsyrmalaryn qorǵaıdy jáne toptaryna at qoıady.
1 - top. Qys týraly óleń shyǵarady.
2 - top. «Qys kelbeti» taqyrybynda sýret salady.
3 - top. Qys týraly shaǵyn áńgime jazý.

7. Sergitý sáti: qara jorǵa

8. Taldaý - tabys kilti
İ top. Satylaı keshendi taldaý
1. Avtory - A. Qunanbaev - qazaq halqynyń uly aqyny, oıshyl - fılosofy, kompozıtor ári aýdarmashy
2. Taqyryby - Tabıǵat qubylysy
3. Janr túri - óleń. Bul óleń tabıǵat lırıkasyna jatady. Sebebi, aqyn tabıǵattyń qytymyr qataldyǵyna qarsy turýyn óz kóńili, sezimi arqyly bildiredi.
4. Ideıasy degenimiz - aqynnyń aıtar oıy men maqsaty. Óleńniń ıdeıasy - qys mezgiliniń ereksheligi.
5. Sózdikpen jumys. Ushpa - bult (jeke, shoq bult), býradaı — túıeniń doldanyp, ashýlanýy

İİ top. Óleń qurylysyna taldaý
Aq kıimdi deneli, aq saqaldy, a
Soqyr, mylqaý, tanymas tiri jandy. a
Ústi - basty - aq qyraý, túsi sýyq. b
Basqan jeri syqyrlap kelip qaldy. a
Biz óleńniń 1shýmaǵyn taldap otyrmyz. 4 tarmaqty, 3 býnaq, 11 býyndy. Qara óleń uıqasy.