InfoHub Logo

Qalmaq eli etek-jeńin jınaǵannan keıin, Sharysh syndy batyrdy óltirip, elin úlken kúızeliske ushyratqan Abylaıdy izdedi. Uzaq ýaqyt izdep, aqyrynda Ulytaý qobylary arasynda qapylysta, uıqyda jatqan kezinde Abylaıdy ustap, Ǵaldan hanǵa tapsyrdy.

Qazaq eli qalmaqqa birneshe ret ıgi jaqsylaryn jiberip, Abylaıdy bosatyp ala almaıdy. Rossıa patshasy Ekaterınaǵa aıtyp, kómektesýin ótinedi. Ol qalmaqqa general Nefeldıev bastaǵan ókilder tobyn jiberedi. Jolshybaı olarǵa qazaqtyń toqsan jaqsysy qosylyp, Ǵaldannyń ordasyna baryp túsedi. Qalmaqtar olardan jón suramaıdy, qurmetti qonaq retinde kúte beredi. Sonymen úsh aı ótedi.

Kúnderde bir kún qalmaq hany orys, qazaq meımandaryn, óziniń bıleri men batyrlaryn, basqa da ıgi jaqsylaryn han maıdanǵa jınaıdy. Ǵaldan Seren tutqyndaǵy Abylaıdy óz quzyryna aldyryp, jınalǵan jurtqa ony jazalaǵaly otyrǵanyn jarıalaıdy.

— Men seni úsh eldiń myna jaqsylary aldynda jazalaýǵa ámir ettim, — dedi ol Abylaıǵa, — jalǵyz aıaýly jıenim, bas ýázirimniń balasy, búkil qalmaq eliniń ardaqty batyry Sharyshtyń ornyna ólesiń. Armanyń ne?

Han sózin aıaqtasymen Abylaı aqyrǵy sóz surady. Ruqsat etildi.

— Úsh armanym bar, taqsyr, — dep bastady ol, — birinshi armanym: men Sharysh batyrdy qalmaq pen qazaqtyń han maıdanynda óltirdim. Al siz meni uıqyda jatqan jerimde ustap alyp, óltirgeli otyrsyz. Han maıdanda alysyp, kúshi basym adamnyń qolynan ólmegenime ókinishtimin. Ekinshi: qazaq eli bytyrańqy, kóship-qonyp júrgen el edi. Joǵary ataqqa ıe bolǵan kúnderimde sol eldi otyryqshylandyryp, ortasyna mádenıet uryǵyn ósirýdi arman etip edim. Sol armanyma jete almadym. úshinshi armanym: Abylaı batyrdyń juraǵatymyn. Sol áýletten jalǵyzbyn, áli úılengenim joq. «Eger qazir ólip ketsem, Abylaıdan bergi tórt ata dúnıege kelmegendeı bolady-aý!» dep ýaıymdaımyn.

Ǵaldan janyndaǵy ýázirlerine:

— Mynanyń aıtqandary durys, bári de oryndy sózder. Ásirese, úshinshi armany meniń júregimdi qobaljytty. Men de tórt atadan jalǵyzbyn. Ámir Sanam olaı-bulaı bolyp ketse, meniń de tórt atam dúnıege kelmegendeı bolady ǵoı.

Bul sózdi estidi de, Abylaı ornynan atyp turyp:

— Aldıar, taqsyr, — dedi.

— Nege aldıarlaısyń, men seni jazadan qutqarǵanym joq, — dedi Ǵaldan han.

— Jalǵyz balańyz Ámir Sanaǵa teńegenińiz, bosatqanyńyz emes pe, taqsyr! — dep basyn ıdi Abylaı.

Áńgime osymen aıaqtaldy. Ǵaldan han Abylaıdyń kúnásin keshirip, Ámir Sanamen ekeýin dos qyldy da, han tuqymynan bir qyz berdi, ony «kúndebaý» (úzilmes dostyq) dep atady. Osy qyzdan Qasym týdy. Abylaıdy suraǵaly kelgen orys, qazaq ókilderine úlken syılyq berip qaıtardy.

* * *

Qalmaqtardyń qolynda tutqynda bolǵan kúnderiniń birinde Abylaıdy Ǵaldan Seren óz quzyryna shaqyryp alyp áńgimelesti, kóbinese qazaq eliniń sharýashylyq, turmystyq jaıyn surady.

— Elińde qoı kóp bola ma? — degen suraqqa Abylaı:

— Kóp bolady, taqsyr! — dese:

— Olaı bolsa «qoı — ury, qoıshy — ótirikshi» deıtin edi, elińniń usaq urlyq, janjaly jýyrda tıyla qoımas, — depti Ǵaldan.

— Elińde qara mal kóp bola ma? — degen suraqqa da:

— Kóp bolady, taqsyr! — dep jaýap beripti Abylaı.

— Qara mal kóp bolsa, eńbeksiz et jep, sút ishken eldiń balasy aqymaq týady deseńshi! — degen eken han.

— Qazaq eli egin sharýashylyǵymen aınalysa ma? — dep suraq qoıady Ǵaldan. Abylaı bul suraqqa da burmalamaı, týra jaýap qaıtarady:

— Elimiz kóshpeli el, soǵan baılanysty eginshilik kásibimen shuǵyldanbaıdy, — deıdi.

— Endeshe, jer emshegin embegen el áli de talaı aýdarylyp, tóńkeriler, — dep qorytady Ǵaldan.

---