InfoHub Logo

Bul Saryarqany burynǵy ýaqytta noǵaıly bılep-tóstep qonys qylyp, «on san noǵaı ormambet bı ólgende, sol Ormambettiń eli bir alasha taıdaı búlinipti» degen sóz bar. Sonan qalmaq bılep-tóstep, meken qylǵan eken. Qara qalmaq Qatysyban qońtajynyń tusynda on san oımaýyt, toǵyz san torǵaýyt «Aıýkeniń aýyr qoly» atanǵan. «Quba qalmaqtyń hany Qaldan Sherin tusynda qalmaqtyń qutyn qashyryp, Saryarqadan aýdyrǵan, basyna qara qan jaýdyrǵan Abylaı han eken» deıdi.

Abylaı zamanynda súrgen dáýrendi endi Qazaqbaıdyń balasy Abylaıdan buryn Adam atadan beri kórgen emes. «Abylaı zamanyndaǵy dáýren qazaqqa joq, túsine de kirmes munan bylaı» depti.

Ǵalamda on segiz myń jan bolypty,
Bul sózim bilgenderge tań bolypty.
Jigitler, qulaq salyp, tyńdasańyz,
Qazaqta Abylaıdaı han bolypty, —

dep óleńge shyqqan Abylaı — osy.

Qazaq jurtynda maqal bolyp qaldy: «ań almaıtyn jaman qus — at eńbegi, Abylaıdan basqa tóre — et eńbegi» dep burynǵylardyń aıtýasy: «Qaldan Sherin» hıkaıasy. [Qalda]n Sherinniń Sárý degen inisin bir joryqta kezd[esip], [A]bylaı óltirgen eken deıdi. Qalmaqtan shyqqan [Syna] batyr Qaldan Sherinnen qashyp, Abylaıǵa qorǵalaǵan eken. «Kisimdi ózime qaıyryp bersin!» degende Abylaı aıtty:

— Meni aıamasyn, — dep pármen qylǵan eken.

Bul týradan Qaldan Sherin qalmaqtyń ózinen basqa qońtajysy bolsyn, Aıýke bolsyn barshasy at shaptyryp, «Súzekiniń qoly» degen qol attandyrypty.

— Kóktiń astynda bolsyn, jerdiń ústinde bolsyn Abylaıdy taýyp alyp kel[ińder]!

Ustap alyp kelgenderge dep jarlyq berdi:

— Jaısańdaryńa, tiri ustap alyp óltirmegenge Aıýkeniń qyzynan týǵan Topysh sulýdy qalyń malsyz beremin, — deıdi.

Kókshetaýda búrkit salyp júrgeninde qalmaqtyń bir jaısańy Abylaıdy tiri ustap alyp ketipti. Janyndaǵy joldastary bilmeı qalypty. «Abylaıdy ustap alyp keledi» dep estip:

— Maǵan kórsetpeı, zyndanǵa salyńdar, as-sý bermeńder, ash saqtańdar. Segizinshi kún zyndannan shyǵaryp, aıdalaǵa bir aqboz úı tikkizińder! Sonyń ishine jalǵyz qoıyńdar da, bir aıaq qara sýǵa tobyqtaı toń maı salyńdar, qara sýǵa erimes, — deıdi, — urttap jibereıin [dese], aýzyna barmas. Qara bolsa, aıaqqa qolyn salyp jiberip, maıdy bir-aq jiberer. Eger aqsúıek bolsa, ashtan ólip bara jatsa da, maıdy
kerek kylmas, — deıdi. — Muny osylaısha synaıyq, — depti.

Hanynyń aıtqanynsha qylyp, zyndanǵa salyp, segizinshi kún degende, aqboz úıdi aıdalaǵa tigip, jalǵyz otyrǵyzyp qoıyp, bir aıaq qara sýǵa tobyqtaı maı salyp aparyp, qolyna ustata berdi.

Abylaı sýdy iship edi, maıy ne erimedi, ne aýzyna kelmedi.

— Úrsem ketpeıtuǵyn neme ediń? Ópkenimmen keletuǵyn neme emessiń ǵoı, — dep qolyndaǵy[ny] pármeninshe laqtyryp (ulaqtyryp) aspanǵa bir-aq atty da, kórip turǵan jigit-jeleńder kórgeniniń bárin aıta bardy deıdi.

— Munyń zatynda bir asyldyq bar qý eken ǵoı, — deıdi, — endi bir tórt jigit jalańash qylysh alyp baryńdar, — depti, — «hannan jarlyq boldy, qaradan jabdyq boldy. Sizdiń meımanańyz Qudaıdan sizge jazý buıryq osy boldy» dep qylyshpen shabýǵa dúrse qoıa ber[ińder] — deıdi, — bireýińniń astaryńa kirip ketse, shaýyp jiberińder. Eger sarqasqa tekeshe qasqaıyp otyrsa, shappańdar, taǵy qaıta kelińder — deıdi, — kórgen-bilgenderińdi aıtyp kelińder, — deıdi.

Qaldan Sherinniń aıtqanyn túgel ornyna keltirip, jendetter jetip barǵanda, qaperine dáneme keltirmeı, qabaǵyn qaǵyp, jasqanbastan otyra berdi deıdi.

— Júregi tas pa, múıiz be, bizden qashpady, — dep aıtyp, qaıt[a]dan Qaldan Sheringe qaıta keldi deıdi. Muny Qaldan Sherin estip, qasyna toqsan sárgerdeni alyp:

— Abylaıdyń júzin kóremin, — dep, bir úıd[iń] ishin túzettirip, patshalyq taq ornatyp, toqsan sárgerdesimen toqsan bir bolyp, patshanyń taǵynan basqa bos jer qoımaı, qataryn túzep otyrdy deıdi.

Kóp sárgerdeniń biri bolyp bulardyń arasyna otyr[yp]:

— Al Abylaıdy osy úıge shaqyryp kelińder, — deıdi, — eshqaısyń qaǵylyp, oryn bermeńder, — deıdi, — qara bolsa «bos jer ǵoı» dep bosaǵaǵa otyra keter, «jasymda otyrǵan jerim» dep. Aqsúıek bolsa, basa kóktep, joǵary órlep, meni suramaı bilip, birdeme aıtar, — deıdi.

Abylaıdy shaqyryp, úıge kirgizdi. Jan-jaǵyna jaltaqtap qaramastan taqtyń ústi bos turǵanyn kórip, tabynatyn puty bar, jan-jaǵyna kózin salmady, baryp otyra ketti de, sonda jaman qalmaqtar qaýqaýlasyp:

— Jerge otyrmaı, taqqa otyrdy, — dep kúńkil qyla bastady deıdi. Qaldan Sherin tanyp qoıǵanyn bilip:

— Ýaı, Abylaı, Sárý qaıda? — dedi.

— Jaq tartýshy kóp boldy, jamanaty bizde qaldy, — deıdi. Ekinshi surady:

— Sárý qaıda?

Sárýmin dep Sárý aıtpady, kespeımin dep qarý aıtpady.

Jáne úshinshi mártebe:

— Sárý qaıda? — dedi.

— Kórinbegen Sárýdi izdegenshe, kórinip turǵan ózińdi izde, — dedi. Qaldan Sherin sárgerdelerine:

— Bul neme degen jan? — deıdi.

— Óziń qarap otyryp taǵyńnan aırylyp qaldyń. Osy kúnde taq ústinde men otyrmyn. Osy kúnde basyńdy aldyrsam, kim meniń jarlyǵymdy buzady? — deıdi, — jabdyq sende, jarlyq bizde, — degen sózdi esitti de, Abylaıdy synaımyn dep aldyryp, ornyna shyǵaryp alǵandyǵyna pushaıman bolyp, ushyp túregelip, Abylaıdyń kelip qolyn ustady. Jarasyp, eldesip,Topysh sulýdy Abylaıǵa berip, qazaqtan ne zamannan bergi oljaǵa túsken, ósip-óngen qazaqty Abylaıǵa bosatyp jiberdi. Osy kúnde belgili ataǵy joq «kimsiń?» dese, «ataǵy, atasy joq tóleńgitimiz» deıdi. Endi solardyń tuqymy qalmaqta qalyp, Abylaıǵa oljaǵa bergen eken deıdi.

«Topysh sulýdy ózimizdiń bireýimizdiń birimizge bermeı, Abylaıǵa berdi» dep, aqyrynda araz bolyp, aqyrynda qalmaq hanyn ózderi óltirgen. Qaldan Sherinniń hanymy Qarabas hanym, onan týǵan Aıjan — jalǵyz, ákesiniń ornyna sony saılap, úsh jylǵasha jetkizbeı, eki kózinen aıyryp, soqyr qylyp, qańǵytyp qoıa bergen eken.

Aıýkeniń qyzynan týǵan Qyrǵyn, Kúsh — eki bala Abylaıdy jezde kórip, Topysh hanymdy apa kórip, birnesheýi ózderine ergen qalmaqpenen Abylaıǵa kelgen soń qalmaq bólisken. Aqyrynda Shúrshitke qaraı aýyp bara jatqanda balalary jylaǵanda, aıtady eken:

— Qý muńdar, nege jylaısyń,
Sorqara, Sortyń bar ma?
Sórelep jaıǵan etiń bar ma,
Kónek, Tolaǵaıyń bar ma,
Kónekte turǵan qymyzyń bar ma? —

desedi. «Sorqara, Sortyń» degen, «Kónek, Tolaǵaı» degen Saryarqanyń saýyrysy, shóbi shúıgin jerleri bolsa kerek deıdi.

---