InfoHub Logo

Qaldan Sherinniń Sárý degen inisin joryqta kez bolyp, Abylaı óltirgen eken. Qalmaqtan shyqqan Syna batyr Qaldan Sherinnen qashyp, Abylaıǵa kelip qorǵalaǵan eken.

— Kisimdi ózime qaıyryp bersin, — degende, Abylaı:

— Qolynan kelgenin menen aıamasyn, — dep bermeı qalǵan eken.

Bul týraly Qaldan Sherin qalmaqtyń ózinen basqa qońtajysy bolsyn, Aıýke bolsyn barshasyna at shaptyryp, «Súzekiniń qoly» degen qol attandyrypty.

— Kóktiń astynda, jerdiń ústinde Abylaı bar bolsa qoımasyn, ustap alyńdar, — dep jáne qalmaqtyń jaısańdaryna jarlyq beripti — Abylaıdy tiri ustap alyp kelgenderińe Aıýkeniń qyzynan týǵan Topysh sulýdy qalyń malsyz beremin! — dep.

Kókshetaýda búrkit salyp júrgeninde, qalmaqtyń bir jaısańy Abylaıdy ustap alyp ketipti, janyndaǵy joldastary bilmeı qalypty. «Abylaıdy tiri ustap, alyp kele jatyr!» degen soń, Qaldan Sherin jarlyq qylypty:

— Abylaıdy maǵan kórsetpeı, jeti kún, jeti tún zyndanǵa salyńdar, as-sý bermeńder, ash saqtańdar. Segizinshi kún zyndannan shyǵaryp, aıdalaǵa bir aqboz úı tigip, sonyń ishine jalǵyz qoıyńdar da, bir aıaq qara sýǵa tobyqtaı toń maı salyp, alyp baryp, qolyna ustata qoıyńdar. Tobyqtaı toń maı qara sýǵa erimes. Urttap jibereıin dese, aýzyna barmas. Qara bolsa, aıaqtaǵy sýǵa qolyn salyp jiberip, maıdy aýzyna bir-aq qaǵyp qoıar. Eger aqsúıek bolsa, ashtan ólip bara jatsa da, maıdy kerek qylmas. Muny osylaısha synaıyq, — deıdi.

Hanynyń aıtqan jarlyǵyn aıtqanynsha qylyp, zyndanǵa salyp, segizinshi kún degende, aqboz úıdiń ishine japadan-jalǵyz otyrǵyzyp qoıyp, bir aıaq qara sýdy ishine tobyqtaı toń maı salyp, aparyp qolyna ustatty.

Abylaı sýdy iship edi, maı ne erimedi, ne aýzyna barmady.

— Úrsem, ketpeıtuǵyn neme ediń, ópkenmen, keletuǵyn emessiń ǵoı! — dep, qolyńdaǵy aıaqty, — Bar, endeshe!

Kórip turǵan jigit-jeleńder Qaldan Sheringe bir-aq aıtty deıdi.

— Munyń zatynda bir asyldyq bar qý eken ǵoı!

— Endi bir tórt jendet jalańash qylysh alyp: «hannan jarlyq boldy, qaradan jabdyq boldy, sizdiń meımanyńyz toldy. Qudaıdyń sizge buıryqty jazýy osy boldy» dep, qylyshpen shabýǵa dúrse qoıa berińder. Bireýińniń astyńa tyǵylyp, basyn qorttasa, shaýyp, óltirip tastańdar. Eger sar qasqa tekeshe qasqaıǵannan qasqaıyp otyryp qalsa, shappańdar. Taǵy qaıtyp kelińder, ne kórgenderińdi aıtyp kelińder! — deıdi.

Qaldan Sherinniń aıtqanyn túgel ornyna keltirip, jendetter jetip barǵanda, qaperine dáneme keltirmesten, qabaǵyn qaǵyp, jasqanbastan otyra berdi deıdi.

— Júregi tas pa, múıiz be, túsi de qashpady, — desip, aıtysyp keldi deıdi. Qaldan Sherin toqsan sarkardasyn jıyp, bárin ózinen artyq jasap kıindirip, bir úıdiń ishi lyq tola qatar túzep otyryp, ózi ornynda otyrmaı, kóp sarkardanyń biri esepti bolyp, bulardyń arasyna kirip otyrdy da:

— Abylaıdy osy úıge shaqyryp kelińder, eshqaısyń qaǵylyp, oryn bermeńder! Qara bolsa, «bos jer — bosaǵa ǵoı» dep bosaǵanyń qasyna, ottyń basyna, bala kúndegi otyryp ósken jerine otyra keter. Aqsúıek bolsa, basa kókteı joǵary ótip, tórden otyryp, meni aıtpaı tanyp, suramaı biler, — deıdi.

Bular munda retin túzep otyrysyp, Abylaıdy shaqyryp kelip, úıge kirgizgende, jan-jaǵyna jaltaqtap qaramastan, taqtyń ústi bos turǵanyn kórip, tupa-týra baryp, taqqa minip, Qaldan Sherinniń otyratuǵyn ornyna otyrdy.

Ol taqtyń ústinde qalmaqtyń tabynatuǵyn tasy, handarynyń Qudaı dep syıynatuǵyn qýy bolady eken de, onyń qaq qasynda Qaldan Sherinniń orny bolady eken. Qalmaqtar Qudaı bolmysynyń qasyna otyrǵanyn aýyrlap:

— Ol jerge nege otyrasyń? — dep qaýqyldasty.

— Bul oryn Qaldan Sherindiki edi. onyń quty qashty da, meniń árýaǵym basty da, óz ornynda ózi otyra almaı, bosyp ketti. Endi bul jerge men otyrmaǵanda, shaıtan otyra ma?! — deıdi.

Qalmaqtar birine-biri qarasyp:

— Bul sózge ne aıtamyz? «Sóz tapqanǵa qolqa joq» degen osy eken-aý! — desti.

Sonda Qaldan Sherin ózin tanyp qoıǵanyn bilip:

— Ýa, Abylaı, Sárý qaıda? — deıdi.

— Jaq tartýshy kóp boldy, jaman aty bizde qaldy, — deıdi.

Ekinshi qabat Qaldan Sherin jáne surady:

— Sárý qaıda? — dep.

— Sárýmin dep Sárý aıtpady, kespeımin dep qarý aıtpady, — deıdi.

Úshinshi márte jáne surady:

— Sárý qaıda? — deıdi.

— Kórinbegen Sárýdi izdegenshe, kórinip turǵan ózińdi izde! — dedi.

Qaldan Sherin sarkardalaryna:

— Bul ne degeni? — deıdi.

— Óziń qarap otyryp, taǵyńnan aırylyp qaldyń. Osy kúnde taq ústinde men otyrmyn da, kóp qara buqaranyń biri esepti sen otyrsyń. Osy saǵatyńda basyńdy aldyrsam, kim meniń aldyma shyǵady? «Jarlyq mende, jabdyq sende boldy» degen sózi desti, — deıdi.

Sonda Qaldan Sherin Abylaıdy pende qylyp aldyrǵanyna, synaımyn dep ornyna shyǵaryp alǵandyǵyna pushaıman bolyp, ushyp túregelip, Abylaıdyń kelip qolyn ustap, jarasyp, eldesip, Topysh sulýdy Abylaıǵa berip, qazaqtan ne zamanda oljaǵa túsken, ósip-óngen birtalaı jandy azat esepti qylyp, Abylaıǵa qosyp, rýly el qylyp, kóshirip qaıtarǵan eken. osy kúnde belgili ata joq, «kimsiń» dese, «tóleńgitpiz» deıtuǵyndar solardyń tuqymy.

Qalmaq jurty Qaldan Sherinniń bul qylyǵyn unatpaı, «Topysh sulýdy ózimizdiń bireýimizge bermeı, Abylaıǵa berdi» dep araz bolysyp, aqyrynda qalmaq Qaldan Sherindeı hanyn ózderi óltirgen.

Qaldan Sherinniń hanymy Qarabas hanym, onan týǵan Aıjan — jalǵyz. Ákesiniń ornyna sony saılap, úsh jylǵa jetkizbeı, eki kózinen aıyryp, soqyr qylyp, qańǵytyp qoıa bergen. Aıýkeniń Abylaıdy jezde kórip, Topysh hanymdy apa kórip, birneshe úı ózderine ergen qalmaqpen Abylaıǵa kelgen. Sonan soń qalmaq búlingen, aqyrynda shúrshitke qaraı aýyp ketip bara jatqanda, balalary jylaǵanda aıtady deıdi:

— Qý mundar, nege jylaısyń,
Sorqara, Sortyń bar ma?
Sórelep jaıǵan etiń bar ma,
Kónek, Dolaǵaıyń bar ma,
Kónekte turǵan qymyzyń bar ma, —

desedi deıdi. «Sarqara, Sorty» degen, «Kónek, Dolaǵaı» degen Saryarqanyń saýyrysy, shóbi shúıgin jerleri bolsa kerek.

---