InfoHub Logo

Ataǵy men shataǵy jarysa shyqqan aqyn Toqash Berdıarovtaı-aq bolar. Óleńin oqymaı jatyp, biz onyń syrtynan "óıtedi eken, búıtedi eken" degen laqap tarap, daqpyrttan dańǵazaǵa aınalyp ketkenin estip júrýshi ek.

Eń alǵash kórgende álgi áńgimelerdiń bári jalǵan eken-aý dep qaldym. Muntazdaı taza kıingen, tanaý astyn qaraıtyp barmaq basyńdaı murt qoıǵan, sol murtyn bir dirildetip alyp, oqys myrs ete túsetin jigit atasy asa sypaıylyǵymen de este qalypty.

Alpysynshy jyldardyń basynda shubyryp sońyna erdik. Toqań kóbine Tóleýjan Ismaıylovpen birge júretin. Men sol jyldary gazet betterinde jıi kórinip, biraz belgili bola bastadym da, áldene sebeppen biraz jylǵa ádebıetten qol úzip, elge ketip qalyp em. Birde meni ózbek jazýshysy Násir Fazylovpen tanystyryp turyp:

— Otstavkadaǵy talantty aqyn, — dep minezdeme bergeni bar.

Taǵy birde keshtete kóshe kezip kele jatyr edik, aldymyzdan Qapan Satybaldın ushyrasa ketti. Ol kisi "Qazaq ádebıeti" gazetiniń redaktory bolatyn. Toqash amandasyp, meni tanystyryp turdy da: "Qapeke, aıtyńyzshy, osy marksızmniń de tony tozyp, kóılegi kónere bastaǵan joq pa?" — dep surady oqystan.

Kapekeń ot basqandaı yrshyp tústi. "Qoı, Toqash, ondaıdy aıtpa maǵan!" — dep jan-jaǵyna qarap alyp, qoshtaspastan zytyp berdi.

— "Áı, qatyrdym-aý ózin!" — dep kúledi Toqań.

Bul áńgime maǵan da tosań, qulaǵama túrpideı tıdi. Biraq úndegen joqpyn.

Berirekte taǵy bir kúni Toqań ekeýmiz syrlasyp kele jatyr edik, sovet armıasynyń eki-úsh ofıseri shyǵa keldi aldymyzdan. Orys jigitteri eken. Toqań solardyń aldyna táltıip qalt tura qaldy da, bir saýsaǵyn shoshaıtyp:

— Ofısery okkýpasıonnyh voısk, nenavıjý ıa vas! — degeni.

— My znaem, znaem! — dedi shataq izdep shyqpaǵan orystyń jas ofıserleri.

Men Toqańdy súıreı jóneldim.

Bul Toqańnyń "shataq" minezderiniń kórinisteri. "İshkish" edi, "buzyq" edi degende, jurt osyndaı qylyqtary úshin aıtatyn bolar.

Áıtpese elge uqsamaıtyn oqshaý qylyǵy bar azamat edi ol.

1974 jyly Almatyǵa birjolata aýysyp kelip, Jazýshylar odaǵynda keńesshi bolyp qyzmet istep jattym. Bir kúni aıaq asty 100 som aqsha kerek bolyp qaldy da, zárýlik shirkin ári-sári oıǵa jeteledi. Kimnen surarymdy bilmeı, biraz daǵdardym. "Jyǵylsań — nardan jyǵyl" degen bar, óleńderin jaqsy kórip oqıtyn aqyndarymyzdyń biri Syrbaı Máýlenov edi. Júrisi de, kúlisi de jomart jaratylǵan adamǵa uqsaıtyn. "Qazaq ádebıeti" gazetiniń bas redaktory. Sálemimiz túzý. Salyp uryp kabınetine kirip, az qıpaqtap turdym da, "sút suraı kelip, shelegimdi jasyrǵandaı bolmaıyn" dep, biraz kúnge bolmashy qaryz aqsha suraı kelgenimdi aıttym.

— Apyr-aı, Sáken-aı, — dedi Syraǵań, — buryn buıymtaı surap kórmegen ediń, qıyn boldy-aý, biraq joqqa júırik jete me, amal ne, aqsham bolmaı tur!

Tóbege urǵandaı eseńgirep shyqtym da, sol dálizdiń boıyndaǵy Ǵafý Qaıyrbekovtiń kabınetine kirdim. Óleńderinde: "Úıde de, túzde de aldym keń, alaqanym ashyq", — dep jatatyn edi, bir berse so kisi berip qalar dep oılaǵam.

— Sákenjan, sadaǵań keteıin, qaltamda kók tıyn bolmaı tur, qınama, — dep shyǵaryp saldy ol aǵam da.

Óz qatarlastarym Qadyr, Qastek, Qaırattardy jaǵalaı sıpaqtatyp edim, aıaqtaryna da otyrǵyzar bolmady.

Bárinen túńilip, endi ne istesem eken dep, esik aldyna shyǵyp tur edim, anadaı jerde Toqash Berdıarov kele jatyr eken. O kisiden qaryz suraıyn degen oı túsime de kirmes edi. Kóbine úısiz-kúısiz qalpynda, onyń ústine, eptep iship júretinin biletin edim.

— Iá, túriń órt sóndirgendeı bolyp ketipti ǵoı, jaı ma? — dep jón surady Toqań.

— Toqa, men munda Taldyqorǵan obkomynan kelip edim. Ol jaqta bir-birimizden qaryz ala berýshi edik. Myna jazýshylaryńyz qysty kúni qar tatyrmastyń ózderi eken ǵoı. Túńildim, túge! — dedim.

— Qansha kerek edi? — dedi Toqań.

— 100 som.

Ol qolymen kóshe jaqty nusqap:

— Usta taksı! — dep buıyrdy.

Qudaıshylyǵymdy aıtaıyn, bul kisiden aqsha tabyla qoıady dep úsh uıyqtasam túsime kirmeıtin. Sondyqtan da bolar, kóp elpildeı qoımaı, enjarlaý baryp taksı ustadym.

Qaı jerge barǵanymyz esimde joq, taksıspen kelisip, avtokólikti esiginiń aldyna qańtara saldy da, meni úıine alyp kirdi "Dám tat!" — dep aldyma bes-alty qurt qoıyp, áldebir sharap shólmeginiń tyǵynyn ashpaq bolǵanyn da bilem. Asyǵys edim dep, azar da bezer bolyp, Toqandy úıden alyp shyqtym.

Sol kezdegi Komýnıstik dańǵyly men Gogol kóshesiniń qıylysqan jerindegi jınaq kasasynan aqsha alyp, maǵan suraǵanymdy berdi de, qoıar da qoımaı súırep Jazýshylar odaǵynyń baryna alyp bardy.

— Qansha ishetin ediń? — dep surady Toqań.

— 150 gramnan jeter, — dedim men "Varsıha" konágin nusqap.

Maǵan ózim aıtqan mólsherde konák pen kofe alyp berip, pulyn tóledi de:

— Óziń ishe ber, sen qyzmettegi adamsyń ǵoı, jurt kórse, Toqashpen iship otyr dep júrer, men kete bereıin, — dep meniń qarsylasqanyma qaramaı, shyǵyp júre berdi kókem.

Qaryzymdy qaıtaram dep bergen ýádeli kúni Toqash telefon soqty:

— Sáken, búgin aıdyń pálenshesi ǵoı, — dep esime salyp jatyr.

Aqshamdy qolyma ustap kútip otyr edim:

— O, Toqa, kele qoıyńyz! — dedim qýanyp.

Mine, bul da "Asharshylyqta jegen quıqanyń aýyzdan dámi ketpes" degen sózge myqty dálel bola alar edi. Onyń ústine, kóbine ózimen ózi ǵana bolyp buıyǵy tirlik keshken aqynnyń boıynda buǵyp jatqan márttiktiń de bir kórinisi edi bul. Kóbimizge sol minez jetpeı jatady. Syrt kózge myrza kórine turyp, jeme-jemge kelgende, kim ekenimizdi tez bildirip alatynymyz da bar-aý.

Búkil tirligin óleńge ǵana, ádebıetke ǵana arnap, sol jolǵa qalǵan qyzyqtyń barlyǵyn qurban etken márt aqyn Toqash Berdıarovtyń bir qyry osyndaı edi.

---