InfoHub Logo

Ózimniń ádebıetpen aınalysatyn jaı-kúıimdi oılaǵanda men jıi-jıi ózimnen: Osy qashan bastalyp edi? Jalpy, bunyń ózi qalaı bastalady? Qalamyn ǵumyrynyń aqyryna deıin qolynan túsirmeýi úshin, adamdy tuńǵysh ret qalam alýǵa umtyldyratyn ne nárse? — dep suraımyn.

Bárinen de buryn qalaı bastalǵanyn eske túsirý qıyn. Teginde, jazýshylyq adam janynyń jaǵdaıyn bildiretin qasıet retinde, ol býma-býma qaǵazdy jazyp tastaıtyn kezinen áldeqaıda buryn bastalsa kerek. Ol kisiniń jasóspirim kezinde, bálkim, tipti bala kúninde-aq paıda bolatyn shyǵar.

Adamnyń balalyq jáne jasóspirim shaǵynda, álem biz úshin, tolysyp pisken shaqtan, múlde basqa jaǵdaıda bolady. Balalyq shaqta kún ystyǵyraq, shóp qalyńyraq, jańbyr da mol aspan da ashyǵyraq, árbir adam da áldeqaıda qyzyǵyraq bolady.

Balalarǵa árbir eresek adam — ol bir quty aspaptary bar, tula boıynan aǵash úgindisiniń ıisi ańqyp turatyn ismer me, álde shóptiń túri nege jasyl bolatynyn biletin ǵalym ba — báribir, olar balaǵa tylsym syry bar bireý bolyp elesteıdi.

Ómir-tirshilik jáne ózimizdi qorshaǵan barsha álem bizge balalyq shaqtan qolymyzda qalǵan uly syı.

Eger adam osynaý syıdy eresek kezinde uzaq jyldar boıy joǵaltpaıtyn bolsa, onda ol — aqyn nemese jazýshy. Qoryta kelsek, ekeýiniń arasyndaǵy aıyrmashylyq onsha úlken de emes.

Ómirdi úzilmeıtin jańalyq retinde túısinip-seziný — qazirgi zaman eneri gúldenip baryp pisetin qunarly topyraq, mine osyndaı.

— Men gımnazıashy bolǵan shaqta, árıne, óleń jazdym, jáne ony burqyratyp kóp jazǵanym sondaı, bir aıda qap-qalyń dápterdi shımaılap taýysatyn edim.

Óleńderim nashar bolatyn — ásem de sándi etip jazǵanym sol kezderi ózime sulý uıqasty bolyp kórinetin.

Qazir ol óleńderdi umytyp qaldym. Tek keıbir joldary ǵana esimde saqtalypty.

Gúlsheshekti sabaǵynan úzińder!

Jańbyr túzde sirkireıdi baıaýlap.

Kúzdiń alaýlap, tútindep batqan qyzyl kúndi ólkesine

Sary japyraqtar ushyp barady jamyrap...

Árirek barǵan saıyn, men óleńderimde alýan túrli, tipti eshbir máni joq sulýlyqty qabattap tyqpalaı berippin.

Súıikti Saǵdı jónindegi qaıǵyń

Áınek tastaı jyltyraıdy baıaý kúnder betterinde...

Nege qaıǵy "áınektas tárizdi jyltyraýǵa" tıis — ony men sol kezde de, qazir de túsindirip bere almaımyn. Meni tek sózdiń áýezdiligi eliktirgen bolýǵa tıis. Onyń mánisi týraly men tipti oılamappyn da.

Men bárinen de teńiz týraly óleńdi kóbirek jazdym. Ol kezderi men teńizdiń ne ekenin de bilmedim desem de bolady.

Ol jáne qandaı da bolmasyn belgili bir teńiz — Qara teńiz be, Baltyq teńizi me, ne Jerorta teńizi me — bolmaıtyn, áıteýir tek "jalpy merekeli teńiz" bolatyn. Sol bir uǵym alýan túrli boıaýlardyń bárin, naǵyz ómirden, ýaqyttan jáne shynaıy jaǵrafıalyq keńistikten aýlaq jatqan asqaq romantıkanyń bárin bir basyna biriktiretin. Sol kezde osynaý romantıka, meniń kóz aldyma, jer sharyn tyǵyz atmosfera sıaqty, qorshap turǵandaı bolyp kórinetin. Ol ózi kóbigi burqyrap jatqan kóńildi teńiz — qanatty kemeler men erjúrek teńizshilerdiń otany bolatyn. Onyń jaǵalaýlarynda ızýmrýdtaı bolyp shamshyraqtar janyp turatyn. Porttarynda qam-qareketsiz beıqam tirshilik býyrqanyp jatatyn. El esitip, kóz kórmegen qaratory ásem áıelder meniń avtorlyq erik-jigerimmen qatygez qumarlyqtyń qazanynda súıip-kúıýmen kúnderin ótkizetin.

Ras, jyl ótken saıyn meniń óleńderim ásem sánqoılyǵynan aryla berdi. Birte-birte jel qaǵyp, olardyń ekzotıkasy da joǵala bastady.

Biraq, adalyn aıtsaq, balalyq jáne jasóspirimdik jyldarynda eshqashan da ekzotıkasyz eshteńe de bolmaıdy, ol jyly úıek elderiniń ekzotıkasy ma, álde azamat soǵysynyń ekzotıkasy ma — bári bir.

Balalyq shaǵynda kim kóne qamal-saraılardy qorshap, urys salǵysy kelmedi deısiń, kim jelkenderi byt-shyt jyrtydǵan kemeler ústinde Magellan buǵazynyń ne Jańa Jerdiń jaǵalaýlarynda qaza tappady, kim Chapaevpen birge tachankaǵa otyryp, Oral syrtyńdaǵy saıyn dalamen zaýlamady, kim Stıvensonnyń syrly aralda sumdyq ádis-aılamen jasyrǵan qazynasyn izdemedi, kim Borodıno shaıqasynda jaýyngerlik jalaýlar shýyn estimedi ne Úndistannyń ıt tumsyǵy batpaıtyn ný toǵaıynda Maýglıge járdemdespedi deısiń?

Ekzotıka ómir-tirshilikke, ásershil jasóspirimderge tótenshe ǵajaıyptardyń qajetti úlesin úzbeı berip otyrady.

Dıdro, óner degenimiz úırenshikti jaıttan tótenshe jaıtty, Tótensheden úırenshikti jaıttardy tabý dep ábden durys aıtqan.

Qansha aıtsaq ta, meniń ózim balalyq shaǵymda ekzotıkamen aınalysqanyma áste ókinbeımin.

Meniń bul áýestigim birden joǵalyp ketken joq. Baýlardyń, jupargúldiń ıisi kópke deıin qalaı saqtalatyn bolsa, ol da uzaq ýaqyt saqtaldy. Ol maǵan kópten tanys, tipti az da bolsa, ózimdi zeriktirgen Kıevti kóz aldymda qaıtadan kórkeıtti. Batar kúnniń altyn shapaǵy onyń baýlarynda lapyldap mazdap turady. Dneprdiń ar jaǵyndaǵy túpsiz túnekte naızaǵaılar jypylyqtap jatady. Maǵan so jaqta múlde beımálim, kúni kúrkirep, japyraqtary jamyrap shýlaǵan dymqyl bir el erkin kósilip jatqan sıaqty bolyp elesteıdi.

Kóktem qala ústine talshynnyń (kashtan) kúltelerinde qyzyl daqtary bar sarǵylt gúlin migirsiz seýip jatty. Olardyń kóptigi sondaı, jańbyr jaýǵan kezderi shashylǵan gúlder bógeti jaýyn sýynyń aǵysyn toqtatyp tastaıdy da, keıbir kósheler kishkene-kishkene kólderge aınalatyn.

Jańbyrdan soń Kıev ústindegi aspan aı sáýleli aqyq tastan salynǵan kúmbezdeı bolyp jarqyrap turar edi.

Qupıa kúshi kóktemniń bılik qurdy

Juldyzdary mańdaıynda jarqyrap, —

Sen, aıaýlym! Maǵan baqyt bermekshi eń

Ábigeri, myna, mol jerde.

Meniń birinshi ret ǵashyq bolýym tap sol kezdermen baılanysyp jatty — bul bir barsha qyzdar ǵajaıyp sulý bolyp kórinetin, adam ataýlynyń tańǵalarlyq jaı-kúıi ǵoı.

Qylyqty qyz dáýreniniń kóshede, baý-baqshada, tramvaıda jalt etip kóringen bir belgisi-uıala qaraǵan baıypty janary, shashynyń ıisi, jartylaı ashylǵan erinderi arasyndaǵy aq monshaq tisteri, jel jalańashtaǵan kishkentaı tizesi, sýyq saýsaqtardyń sál ǵana sıpaǵany — mine, bul pánıde osylardyń bári erte me, kesh pe, áıteýir bir kezde, mahabbatyń meni de tabatynyn esime túsirip otyrdy. Men oǵan kámil senetin edim. Ózimniń de dáp osylaı oılaǵym keldi, tap solaı oıladym da.

Osyndaı árbir kezdesý men úshin túsiniksiz toryǵýdyń bastaýyna aınaldy.

Meniń suryqsyz, shyn máninde, óte kúıinishti jastyq shaǵymnyń tutas bir úlken bóligi óleń jazýmen jáne buldyr oı tolqýymen ótip te ketti.

Birazdan keıin óleń jazýdy qoıdym. Onyń jyltyr qabaq, boıalǵan aǵash úgindilerinen jasalǵan gúl ekenin, syrtqa jalatylǵan altyn ekenin túsindim.

Óleńniń ornyna eń birinshi áńgimemdi jazdym. Onyń óz tarıhy bar. Kelesi taraýda men sony aıtpaqshymyn.

Aýdarǵan Ábilmijin Jumabaev

---