InfoHub Logo

Baǵyty: Qazaqstannyń tarıhı eskertkishteri jáne bolashaq damýy bar saıahat marshrýttary
Seksıasy: Til bilimi

Anotasıa
Bul ǵylymı jobada, ıdıomalardyń qazaq jáne aǵylshyn tilinde qoldanýdaǵy uqsastyqtary men aıyrmashylyqtaryna jan - jaqty taldaý jasalǵan. Oqýshy kórkem shyǵarmalardan úzindi keltire otyryp, naqty dáleldermen dáıekter arqyly taqyryp ózektiligin asha bilgen.
Taqyrypty zertteýdegi oqýshynyń izdenimpazdyǵy, qyzyǵýshylyǵy ańǵarylady.
Bul ǵylymı jobany jazý barysynda salystyrý, analızdeý, taldaý, qorytý, jınaqtaý, tujyrymdaý syndy ádis - tásilder keńinen qoldanǵan.
Taqyryp aýdarý úrdisi aıasyndaǵy ereksheligi onyń mańyzdylyǵy men mazmuny, emosıonaldyq - ekspresıvti turǵysynan qoldanylýdaǵy praktıkalyq qundylyǵy, stıldik varıasıalary jaǵynan tolyqtaı dáleldengen.

Jospar.
İ. Kirispe
İİ. Negizgi bólim
1. Aǵylshyn jáne qazaq tilindegi ıdıomalardyń
etnolıngvıstıkalyq sıpaty
1. 1. Idıomanyń etnolıngvıstıkalyq sıpaty
1. 2. Idıomanyń leksıka – semantıkalyq erekshelikteri

2. Aǵylshyn ıdıomasyn aýdarýdaǵy tildik erekshelikteri
2. 1. Idıomany aýdarý úrdisi
2. 2. Idıomalar men frazeologızmderdiń mańyzdylyǵy
2. 3. Idıomanyń stıldik varıasıalary

3. Idıomalardyń qoldaný aıasy
3. 1. Emosıonaldyq - ekspresıvti turǵyda qoldanylýy
3. 2. Kórkem ádebıet aıasynda qoldanylýy

İİİ. Qorytyndy
İV. Paıdalanylǵan ádebıetter tizimi

İ. Kirispe
Taqyryptyń ózektiligi
Shet tilin úırenýdiń bir maqsaty sol eldiń sóıleý mánerin oqyp úırený. Iaǵnı, ádebı mádenıeti jaǵynan frazeologızmderdi jáne ıdıomalardy úırený arqyly sol eldiń ereksheligin bilemiz. N. Á. Nazarbaev: «Biz aldaǵy ýaqytta osy alǵan baǵytymyzdan taımaı, álemdik bıikterdi baǵyndyra beremiz. Ol maqsatqa jetý úshin, eń aldymen, árbir qazaqstandyq básekege qabiletti bolýy kerek» degen bolatyn. Til máselesinde sózge tıek ete otyryp, elbasymyz qazaqstandyqtardyń jańa urpaǵy 3 tildi meńgerý qajet, sonymen qatar aǵylshyn tilin keńinen bilmeıinshe ulttyq básekege qabilettiligi týraly aıtý qıyn bolatyndyǵyn eskerte otyryp, barlyq ata - analardy, balalardy tildi úırenýge shaqyrady.
Taqyryptyń zerttelý deńgeıi
Bul jumysta aǵylshyn tilindegi ıdıomalardyń maǵynalaryn, qoldanylýyn jáne leksıkalyq quramyn talqyladym. Idıomalardy aýdarýǵa Oxford túsindirme sózdigin paıdalandym. Bul sózdikti paılanǵan sebebim, bul kitap osyndaı kitaptardyń arasyndaǵy eń bedeldisi bolyp sanalady. Oxford sózdigi Oxford ýnıversıtetinen 1948 jyldan bastap shyǵarylady.
Zertteý jumysynyń maqsaty men mindetteri
Taqyryptyń maqsaty anyqtalǵan ózektiligi negizinde qurylady. Meniń osy ǵylymı zertteý jumysyn jazýdaǵy aldyma qoıǵan maqsatym aǵylshyn tilindegi, qazaq tilindegi ıdıomalardyń qurylymdyq jáne maǵynalyq erekshelikteri men uqsastyqtaryn anyqtaý, olardy toptastyrý. Idıomalardy aýdarýdaǵy qıynshylyqtar týǵyzatyn sebepterdi izdeý, sonymen qatar olardy jeńýdegi joldardy izdestirý.
Zertteý jumysynyń qurylymy
Zertteý jumysynyń qurylymy kirispe, negizgi bólim, qorytyndy jáne qoldanylǵan ádebıetter tiziminen turady.

Zertteý jumysynyń ádistemesi
Taqyrypty jazý barysynda jınaqtaý, salystyrý, analızdeý, taldaý, tujyrymdaý, qorytyndylaý syndy ádis - tásilderdi qoldandym.
Zertteý jumysynyń praktıkalyq mańyzy
Bul jumys tek qana aǵylshyn tili sabaǵynda emes, qazaq tili sabaqtarynda ıdıomalardy úırenýde kómekshi qural retinde paıdalaný usynylady.
Zertteý jumysynyń jańalyǵy
Aǵylshyn tilindegi jáne qazaq tilindegi ıdıomalardyń uqsastyqtary. Idıomalardy aǵylshyn tilinen qazaq tiline aýdarǵanda sózbe - sóz dál aýdarylmaýy. Qazaq tilinde turaqty sóz tirkesteri frazeologızmder dep atalsa, aǵylshyn elderinde ıdıoma dep atalady.
Idıoma – tolyq maǵynaly sózderdiń mazmunyna ortaqtasyp, ekspresıvti, emosıaly boıaýlarmen sóıleý tilinde de, ádebı tilde de jıi qoldanylady. Bul tásildi kóbine aqyn - jazýshylar kórkem ádebıette, ásirese, poezıada olarǵa erekshe stıldik óń berý úshin, uıqas, yrǵaq talaptaryna laıyq olardyń orny aýysyp ta, arasynda basqa sózder enip te, tulǵasy ózgertilip te jumsala beredi. Halqymyzdyń uly oıshyly, poezıany qanattandyrǵan aqyn Abaı Qunanbaevta sóz tirkesterin qoldanǵany men úshin jańalyq bolyp tabylady.
Halyq arasynda da, kógildir ekranda da kórsetiletin jarnamalarda, satylymdaǵy taýarlarda ıdıomalardy kóptep qoldanylǵany men úshin ózekti jańalyq.
İİ. Negizgi bólim
Aǵylshyn tiliniń qoldanylý aıasy kúnnen - kúnge artqan saıyn oǵan degen ǵylymı qajettilik te ósip keledi. Aǵylshyn tilin qoǵamdyq jáne ǵylymı salada qoldaný men órkendetýge barynsha jaǵdaı jasalyp, onyń jan - jaqty áleýmettik - kommýnıkatıvtik rólin arttyrý ómir talabyna aınalyp otyr. Qazirgi kezeńde aǵylshyn tilin damytýda ǵylymı - lıngvısıkalyq zertteýler júrgizý men olardyń nátıjelerin naqty iske asyrý arqyly qazirgi aǵylshyn ádebı, ǵylymı, salalyq tiliniń normalaryn biryńǵaılaýdy qamtamasyz etý de negizgi mindetter bolyp tabylady. Aǵylshyn tiliniń ádebı, leksıka - frazeologıalyq, termındik, sınonımdik, aımaqtyq tildik normalary jan - jaqty ári baı. Sondyqtan da ony qoldanýda kóp jaǵdaıda durys maǵynasyn túsinbeı ústirt ketip jatatyn jaǵdaılar az bolmaı jatady. Idıoma tildiń barlyq deńgeılermen tyǵyz qarym - qatynasta ómr súretin, óziniń komparatıvtik maǵynasy men komparatıvtik fýnksıasyn sol deńgeılerdiń kómegimen júzege asyratyn kópdeńgeıli, kúrdeli tildik qubylys bolyp tabylady. Idıoma – bul sóz tártibin qatań saqtaıtyn bútin retinde bolatyn sóz tirkesi. Mysaly, kózdiń qarashyǵy – týra maǵynada «kózdiń qarashyǵy» emes, aýyspaly maǵynada óte qadirleıtin, qurmetteıtin zatty ne adamdy aıtady. Ár tilde óz ıdıomalary bar. Sondyqtan da solardyń maǵynalaryn bilýimiz qajet. Sebebi, olardy sózbe - sóz aýdarǵanda túsinispeýshilikke ákep soqtyrady. Mysaly, aǵylshyn tilinde de kóp mólsherde qyzyqty ıdıomalar kóptep kezdesedi. Sózdik qordy damytýda turaqty sóz tirkesteriniń ıaǵnı, ıdıomalardyń alatyn orny erekshe. Sizderge kóp qoldanylatyn aǵylshyn tilindegi turaqty sóz tirkesterin usynamyn.
Idioms: 1) To live high on the hog – muqtaj kórmeı ómir súrý, rahatta ómir súrý. Example: When he gets his fortune from his uncle, we will live high on the hog. (Ol atasynyń murasyn alǵannan keıin, biz muqtaj kórmeı ómir súremiz.) Example Dialogue: A: He’s got a new house and a new car, and he just joined the golf club. (Ol jaqynda jańa úı, jańak kólik jáne de gólf alańyn satyp aldy.) B: He’s really living high on the hog, isn’t he? (Iá, ol shynymende rahat ómir súrýde, solaı emes pe?) 2) Sitting pretty - oljaly bolý, joly bolǵysh bolý. Example: Sam got the raise last week, now he sure is sitting pretty. (Sem ótken aptada jumysynan joǵarylady, oljaly boldy.) Example Dialogue: A: Have you talked to Randy lately? He just got a new job and a raise. (Sen jaqynda Rendımen sóılestiń be? Ol birazda ǵana jumysynan oljaly boldy.) B: Yes, I've heard. He sure is sitting pretty. (Iá, men estidim. Onyń kóńil - kúıi tamasha bolar).

Jobanyń avtory: Oralhan Móldir
Ǵylymı jetekshi: Túsipova Gaýhar Jetpisbekqyzy
Qaraýyl gımnazıasynyń aǵylshyn tili pániniń muǵalimi
Aǵylshyn jáne qazaq tilindegi ıdıomalardyń uqsastyqtary men aıyrmashylyqtary júkteý