InfoHub Logo

HH ǵasyrdyń basynda ımperator İİ Nıkolaıdyń  «Sóz, jeke tulǵanyń bostandyǵy, jıyndar men qoǵamdyq uıymdardyń bostandyǵy» degen Manıfesindegi jazýymen orys revolúsıasy qazaq dalasyna ózgeris ákelip, el qamyn jep otarshylarǵa qarsy saıası kózqarasy qalyptasa bastaǵan qazaq zıalylary endi eldiń basyn qosyp, ımperıanyń ozbyrlyǵyna birigip kúresýdi osy ýaqytta bastaǵan edi. Dál osy tarıhı kezeńde Á.Bókeıhanov, A. Baıtursynov, M. Dýlatov, J. Aqbaevtarmen birge Ahmet Birimjanov ta Alash qozǵalysynyń ortasynda júrip, esimi tanyla bastady.

Birimjanov Ahmet Qorǵanbekuly – Alash partıasynyń kórnekti qaıratkeri, Alashorda úkimetiniń múshesi. 1871 jyly 7 jeltoqsanda Torǵaı ýeziniń Tosyn bolysynyń № 1 aýylynda dúnıege kelgen. Arǵy atalary ataqty Arǵyn-SHaqshaq Qoshqaruly Jánibek batyr jáne Shegen bı. Jastaıynan zerek bolǵan Ahmet Orynbor erler gımnazıasyn 1891 jyly kúmis medalmen bitirse, Qazan ýnıversıtetiniń zań fakúltetin 1895 jyly altyn medalmen bitirgen. JOO bitirisimen Orynbor okrýgtyq sotynyń kandıdaty, onan keıin Torǵaı ýeziniń bitimshi soty bolyp istep júrgende, 1906–1907 jyldary Reseıdiń İ jáne İİ Memlekettik Dýmasynyń músheligine qatarynan eki ret Torǵaı oblysy qazaqtary atynan saılanady. Dýmada ol musylman fraksıasynyń belsendi múshesi bolǵan. Fraksıa tóraǵasynyń orynbasary qyzmetin atqarǵan ol ult aımaqtary men qazaq halqynyń múddesin qorǵady.

1906 jyly 2 shildede Dýma otyrysynda sóz sóılep, agrarlyq komısıaǵa qazaq depýtattaryn engizýdi usynǵan bolatyn. Depýtat A.Qalmenev ekeýi qazaq jerinde qonys aýdarýshylardy jerge ornalastyrý komısıalarynyń zańsyzdyqtary týraly joǵarǵy úkimet bıligine suraý salady. A.Birimjanov İİ Dýmada áskerı dala sottaryn joıý týraly zań jobasyn jasaý komısıasynyń quramyna enedi.

1917 jylǵy Aqpan tóńkerisinen soń alǵashynda Ýaqytsha ókimettiń Torǵaı ýeziniń komısary, onan keıin Qostanaı ýeziniń komısary bolǵan. Sol jyldary elde beleń alǵan qoǵamdyq-saıası jáne Alash qozǵalysyna Ahmet belsene aralasa bastaıdy. 1917 jyly 21-26 aralyǵynda Orynborda ótken birinshi jalpyqazaq sezinde Torǵaı oblysy qazaqtarynyń atynan Búkilreseılik quryltaıǵa depýtat bolyp saılandy. 1917 jyly jeltoqsanda ótken Ekinshi jalpyqazaq sezinde A.Birimjanov Alashorda úkimeti – Ult Keńesiniń quramyna saılandy. Alashorda úkimeti músheleriniń Ýfada ótken keńesine qatysyp, Alashorda ádilet mınıstri bolǵan.

Alash partıasynyń jáne úkimetiniń saılanbaly múshesi boldy.  1919 jyly Keńes ókimeti Alashorda qaıratkerlerine  resmı keshirim jasalǵannan keıin, Ahmet Birimjanov Qazaq avtonomıasy Joǵarǵy sotynyń múshesi, odan keıin de Joǵarǵy sot salasynda jaýapty qyzmetter atqardy. Qyzylorda respýblıkanyń astanasy bolǵanda qazaqtyń zıaly tulǵalary A.Baıtursynovpen, Á.Bókeıhanovpen, M.Dýlatovpen, olardyń otbasymen aralasyp, syılasyp turǵan. Ahmet Birimjanov 55 jasynda qaýipti keselge ushyrap, sodan Lenıngradta (qazirgi Sankt-Peterbýrgte) 1928 jyly qaıtys bolyp, sol qalada jerlengen. Sońǵy saparǵa Á.Bókeıhanov, M.Áýezov, Á.Marǵulan shyǵaryp salypty.

Tarıhymyzda aıtatynymyz, Alash-Orda qozǵalysyna belsene qatysqan eki Ahmet bolǵany tarıhtan belgili. Olardyń birinshisi – ult ustazy, aǵartýshy Ahmet Baıtursynov, ekinshisi - zańger Ahmet Birimjanov. Osy Ahmet Birimjanovtyń týǵanyna bıyl 150 jyl tolyp otyr. Ahmetteı atamyzdyń qazaq dalasy úshin orny bólek ekeni anyq. Keńes úkimeti kezinde zań oryndarynda jaýapty qyzmet atqaryp, qoǵamǵa belsene aralasqan tulǵa retinde tanylǵan.

Álıa Maratova,

Tarıh, arheologıa jáne etnologıa fakúltetiniń 4-kýrs stýdenti

 Ǵylymı jetekshisi - Sabyrhan Smaǵulov,

ál-Farabı atyndaǵy Qazaq ulttyq ýnıversıteti

Qazaqstan tarıhy kafedrasynyń oqytýshysy

---