InfoHub Logo

SHQO, Jarma aýdany,
Balyqtykól negizgi mektebi
KMM Balyqtykól negizgi mektebi
Abdıldınova Gúljaınat Myrzahanqyzy

Álemde talaı qyzyq bar
Dúnıetaný páni aptalyǵynyń baǵdarlamasy
14/Hİ - Oqýshylardy aptalyq baǵdarlamasymen tanystyrý
15/Hİ - Kún týraly ǵajaıyp faktiler
16/Hİ - Adamdar týraly qyzyqty derekter.
17/Hİ - Janýarlar týraly qyzyqty málimetter
18/Hİ - Ósimdikter týraly qyzyqty derekter

19/Hİ “Tabıǵat bilgirleri” saıysy

Kún týraly ǵajaıyp faktiler
Kún – Kún júıesiniń ortalyǵy. Kún - Álemdegi ózge mıllıondaǵan juldyzdar sıaqty juldyz. Bul – dúmpýden keıin artynan gaz bulttaryn qaldyrǵan eski jáne úlken juldyzdyń «týyndysy». Kúnniń ishinde – úlken qysymmen jıyrylǵan sýtegi atomdary gelııge aınalatyn ıadrolyq otyn bar. Bul ıadrolyq reaksıa kezinde orasan mol energıa bólinip shyǵady.

Kúndi ózgeshe juldyz etetin ne?
Onyń ózge juldyzdarǵa qaraǵanda bizden ne bary 150 mıllıon km jaqyn turǵany. Kún jalpy alǵanda – qatardaǵy juldyz ǵana. Ol ortasha kólemdi jáne orta jasty. Biraq Kún bolmasa, Jer túnek tartqan, sýyq jáne tirshiliksiz álem bolar edi. Kúnge eshqashan týra qaramańdar, óıtkeni onyń óte jaryq sáýleleri kózińe nuqsan keltirýi múmkin.

Kún týraly tańǵajaıyp faktiler
Kún sáýlesi bizge deıin 8 mınýtta 20 sekýndta jetedi.
Kúnge 4, 6 mıllıard jyl boldy dep esepteledi. Jerge de osy shama beriledi.

Kún týraly tańǵajaıyp faktiler
Kúnniń dıametri shamamen 1 392 000 km, Jerdiń dıametrinen júz eseden de artyq shamadan asady.
Kún júıesiniń búkil materıasynyń 98, 8 %- y Kúnde shoǵyrlanǵan.

Kún týraly tańǵajaıyp faktiler
Kún Aıǵa qaraǵanda bizden 400 ese alys.
Kúniń betki qabatynyń temperatýrasy 5 500 0 S ǵa jýyq.
Iadronyń temperatýrasy ystyǵyraq, 15 mıllıon 0 S - qa jýyq bolady.

Adam týraly qyzyqty derekter
Maqsaty: Oqýshylardy adam týraly qyzyqty derektermen tanystyrý
Kórnekiligi: sýretter
Adam DNK – sy 80000 gennen turady.
Adamdar uıyqtasa da, oıaý júrse de júregi kún saıyn 12 000 ret soǵady. Eresek adam mınýtyna shamamen 18 ret dem alady, ıaǵnı táýligine 25000 retten astam dem alady.
Adamnyń 1 jylǵy júrek soǵysynyń sany – 36 800 000 teń.
Adam ómirge kelgen kezde onyń denesinde 300 súıek bolady eken, al jasy ulǵaıǵan kezde onyń sany 260 - ǵana qalady eken.
Adam aǵzasynda ómir súretin bakterıalardyń jalpy sany – 2 kılogrammdy quraıdy. Adamdardyń tyrnaǵy 1 aptada 1 mıllımetrdeı ósedi eken. Qolǵa jabysqan mıkrobtyń 95 paıyzyna deıin tyrnaq astynda jınalady, onyń 1 gramynda 380 mıllıonǵa deıin mıkrob bolady.
Adamnyń boıynyń uzyndyǵy, tańerteń uıqydan turǵanda 2 - 3 sm uzyn bolady.
Adam aǵzasynda eń kúshti bulshyq eti - til
Adamnyń jan – janýarlardan bir aıyrmashylyǵy bar – tik syzyqty syza alatynynda eken.
Adam aǵzasy 25 jasqa deıin tolyq jetilip bitedi. Tek qana muryn fızıkalyq ólimge deıin jaılap óse beredi eken.

Adamnyń 1 jylǵy júrek soǵysynyń sany - 36 800 000 teń
Adam uıyqtasa da, oıaý júrse de júregi kún saıyn 12 000 ret soǵady.
Eresek adam mınýtyna shamamen 18 ret dem alady, ıaǵnı táýligine 25 000 retten astam dem alady.
Adam aǵzasynda eń kúshti bulshyq eti - til
Adam ómirge kelgen kezde onyń denesinde 300 súıek bolady eken, al jasy ulǵaıǵan kezde onyń sany 260 - y ǵana qalady eken.
Adam aǵzasy 25 jasqa deıin tolyq jetilip bitedi.
Tek qana muryn fızıkalyq ólimge deıin jaıylyp óse beredi.
Adamnyń boıynyń uzyndyǵy, tańerteń uıqydan turǵanda 2 - 3 sm uzyn bolady
Adam qozǵalystarynyń sheksiz múmkindikteri
Óz aǵzańdy tekserip kór
1 – esep
Eresek adamǵa 1 kg dene massasyna bir kúnde 2 g belok kerek. Óz salmaǵyńdy bile otyryp, ózińe bir táýlikte qansha belok kerek ekenin anyqta.

2 - esep
70 jyl jasaǵan adam aǵzasynda 200 ret beloktyń janarýy bolǵan, sende neshe ret jańarý boldy? Esepte.

Janýarlar týraly qyzyqty málimetter
Maqsaty: Oqýshylardy janýarlar týraly qyzyqty málimettermen tanystyrý
Kórnekiligi: sýretter, sózjumbaqtar
Qoltyraýynnyń maıy jasyl tústi bolady
Keıbir qarlyǵashtar ushyp júrip uıyqtady eken.
Tórt tizesi bar jalǵyz ań – pil
Júze alatyn biraq usha almaıtyn jalǵyz qus – pıngvın
Zebra – qara jolaqtary bar aq ań.
Ittiń shyntaǵy bar.
Kolıbrı júre almaıdy.
Jolbarystyń júni ǵana emes, terisi de jolaq.
Jylqynyń súıegi adamdikinen 18 – ge artyq.
Qumyrsqalar eshqashan uıyqtamaıdy.
Jerdegi janýarlardyń ishinde eń júregi úlken jáne qan qysymy eń joǵary ań – kerik
Túıege qaraǵanda egeýquıryq shólge tózimdirek
Jylandar qorektendeı 3 jyl uıyqtaı alady
Delfın bir kózin ashyp uıyqtaıdy.
Keriktiń tili - qap – qara.
Mysyqtyń jaqtary kóldeneń qozǵalmaıdy
Bassyz taraqan 9 kúnge deıin ómir súre alady, sodan keıin ashtan óledi.
Shegirtkeniń qany – aq tústi.
Usha alatyn jalǵyz sútqorekti - jarqanat

Pil - tórt tizesi bar jalǵyz ań
Jolbarys - júni ǵana emes, terisi de jolaq.
Pıngvın - júze alatyn, biraq usha almaıtyn qus

Mysyq – jaqtary kóldeneń qozǵalmaıdy.
Delfın - bir kózin ashyp uıyqtaıdy
Jylqy - súıegi adamdikinen 18 - ge artyq.

Sózjumbaq
1. Qaıda bolsyn baratyn,
Minseń – ushqyr qanatyń

2. Ózi úlken janýar,
Ústinde úlken taýy bar.

3. Kózin jumady,
Kózin ashady.
Sybysyn bildirmeı,
Aqyryn basady.

4. Adamǵa serik,
Kúzetke berik.

5. It sıaqty pishini,
Unatpaıdy kisini

6. Basyna ósken tarbıyp,
Japyraqsyz butaǵy.
Alady odan qan quıyp,
Emge shıpa bul daǵy.

7. Jazda surǵylt,
Qysta appaq

8. Ormanda joǵary,
Aǵashqa qonady
Tumsyǵyn balǵa etip,
Toq – toq soǵady

9. Qınalmaı kóterip,
Ózinen aýyrdy.
Jorǵalar ketedi
Júkshideı kádimgi

Ósimdikter týraly qyzyqty derekter

Maqsaty: Oqýshylardy ósimdikter týraly qyzyqty málimettermen tanystyrý
Kórnekiligi: sýretter, sózjumbaqtar

Kim uzaq jasaıdy?
Itmuryn, moıyl, qaramyq, búldirgen – 300 jyl
Arsha, qarat, shyrsha – 400 jyl
Jóke – 500 jyl
Emen - 1000 jyl ómir súredi
Ǵalymdardyń aıtýyna qaraǵanda, amerıkalyq sekvoıa men mongovanyń ósý shegi – 2500 – 4000 jylǵa, uzyndyǵy 100 metr, dıametri 10 metrge jetedi.

Emen 1000 jyl
Itmuryn, moıyl, qaramyq, búldirgen 300 jyl
Arsha, qarat, shyrsha 400 jyl

Eń úlken alma
Búginde álemdegi eń úlken alma jemisi
1, 849 kg salmaqty tartatyn kórinedi.
Ony Hırosakı /Japonıa/ qalasynyń fermeri Chısato Ivasakı óz baǵynda ósiripti.

Sózjumbaq
1. Bul ne degen kóp kıim,
Jetpis qabat kók kıim.
Jańbyr odan ótpeıdi,
Qabat - qabat tony bar,
Túımeleýge jetpeıdi

2. Ári qyzyl, ári tátti,
Tatqan jandy tańyrqatty

3. Butaqtarda balbyrap,
Turady albyrap,
Ýyljyǵan ýyzdaı.
Alma emes ol biraq.

4. Jerde jatyp jelindeıdi,
Kúz túskenshe jelinbeıdi.
Úndemesten tóldep jatyr,
Sý berińder shóldep jatyr

5. Dop - domalaq bujyr tas,
İshi tolǵan pisken as.

6. Qyrǵa kilem jaıdym

«Tabıǵat bilgirleri»
Maqsaty: Dúnıetaný páninen alǵan bilimderin tekserý, anyqtaý, qosymsha bilim berý;
Oılaý qabiletterin, tilin damytý, pánge degen qyzyǵýshylyǵyn arttyrý, shyǵarmashylyq tapsyrmalar arqyly aqyl – oıyn damytý;
Tabıǵatty aıalaı bilýge úıretý.
Túri: saıys
Kórnekilikter: sýretter, áripter.
Barysy:
Al qanekı qaralyq,
Myna jaqta janalyq.
Búgingi kesh tórinde,
Bilimniń eline.
Dúnıetaný tilinde
Tapsyrmany sheship, jarysyp
Shabyt tasyp, shalqysyp
Kóńildi kesh jasaıyq
Qurmetti balalar, ustazdar! Búgin bizde dúnıetaný páni aptalyǵynyń qorytyndy keshi «Tabıǵat bilgirleri» atty saıysymyzdy bastaımyz.
Saıys 7 kezeńnen turady. Saıys bolǵan soń mindetti túrde ádil qazylar baǵalaıdy. (Ádilqazylarmen tanystyrý)
Saıysty bastamas buryn toptaryńdy tanystyryp ótseńder.
İ top – «Alǵyrlar» «Bilimdige dúnıe jaryq., bilimsizdiń kúni kárip»
İİ top – «Tapqyrlar» - «Aqyl azbaıdy, bilim tozbaıdy.»

İ kezeń «Báıge»
İ top
Tabıǵatqa ne jatady?
Aýanyń temperatýrasyn ólsheıtin qural.
Qar jyldyń qaı mezgilinde jaýady?
Kóktemde eń birinshi jarǵanat pa, álde býnaqdeneler shyǵa ma?
Eń kishkentaı qus.
«Aq altyn» (maqta)
Ulýdyń tisi qaı jerde ornalasqan? (tilinde)
Eki botanyń aıaqtary nesheý? (8)
Jaýyn-shashynnyń túrlerin atańdar (jańbyr, burshaq, qar)
Konstıtýsıanyń 7 – babynda «QR.... (memlekettik til – qazaq tili)

İİ top
Tabıǵattyń tiri denelerin ata.
Aınaladaǵy dúnıede neshe tus bar?
Jemis – jıdek qashan pisedi?
«Qara altyn»
Neniń qulaǵy aıaǵynda ornalasqan? (shegirtkeniń)
Keriktiń aldyńǵy aıaǵy uzyn ba, álde artqy aıaǵy uzyn ba? (birdeı)
Balyqtar qaıda ómir súredi?
Tabıǵattaǵy sý neshe kúıde bolady?
Ósimdikterdiń 3 túri
Konstıtýsıanyń 27 babynda «Neke men otbasy......(ana men áke jáne bala memlekettiń qorǵaýynda bolady)

İİ kezeń «Ne? «Qandaı?»
Kózderin jumyp dorbanyń ishinen janýardy (oıynshyǵyn) alyp shyǵyp ol ne? Jáne qandaı? Suraqtaryna jaýap beredi. Alyp shyqqan janýarlar týraly qyzyqty derekter aıtý:
Pil - tórt tizesi bar jalǵyz ań,
Zebra – qara jolaqtary bar aq ań.
Ittiń shyntaǵy bar.
Jolbarystyń júni ǵana emes, terisi de jolaq.
Jylqynyń súıegi adamdikinen 18 – ge artyq.
Jerdegi janýarlardyń ishinde eń júregi úlken jáne qan qysymy eń joǵary ań – kerik
Keriktiń tili - qap – qara.
Mysyqtyń jaqtary kóldeneń qozǵalmaıdy

İİİ kezeń Polıglot

...... maıy jasyl tústi bolady (qoltyraýyn – krokodıl)
qaı qustar ushyp júrip uıyqtaıdy eken (qarlyǵash – lastochka)
.... eshqashan uıyqtamaıdy (qumyrsqa – mýraveı)
.... qorektenbeı 3 jyl uıyqtaı alady (jylan – zmeıa)
Qý ań (túlki – lısa)
Orman sanıtary (qasqyr – volk)
Qysqy uıqyǵa jatatyn iri janýar (aıý – medved)
Moıyny uzyn (kerik - jıraf)
Ań patshasy (arystan - lev)
Qorqaq janýar (qoıan - zaıas)

IV kezeń «Kim jyldam?»

Kesteni kim birinshi toltyrady sol jeńimpaz
V kezeń «Sóz qura»
DÚNIETANÝ osy sózden basqa sózder qurastyrý

Vİ kezeń «Uıqasyn tap»
Jaǵasynda bulaq, jaıylyp júr.... laq
Bata almas túlki, ústi tiken... kirpi
Almastan tanym, shabady..... qulyn
Appaq dop taýyp, shaqyrady aq..... taýyq
Damyl tappaı bir mezet, jortýmen júr sur..... kójek
Quıryǵy on qarys, bul aıbatty.... jolbarys
Ózinshe noıan, qorqaq kim... qoıan
Aıbat sheger alystan, Ań patshasy.... arystan

Vİİ kezeń «Sýretter saıysy»
Ár túrli janýarlardyń múshelerinen qurastyryp belgisiz, álemde joq janýardyń sýretin salyńdar.

Osymen saıysymyz aıaqtaldy. Ádilqazylar upaılaryn sanaǵansha qyzdarymyzdyń oryndaýynda án tyńdaımyz.
Qorytyndylaý, marapattaý.

Slaıdyn júkteý