InfoHub Logo

Gınnestiń rekordtar kitabyna álemdegi eń kóne ýnıversıtet retinde kirgen Ál-Qaraýındy kópshilik bile bermeıdi. Ál-Qaraýın ýnıversıteti Marokkonyń Fes qalasynda ornalasqan.

Ál-Qaraýın ýnıversıtiniń negizin 859 jyly Qaırýan qalasynda turatyn kópestiń Fatıma men Mırıam ál-Fıhrı esimdi qyzdary qalaǵan.

Apaly-sińili qyzdarǵa ákesinen kóp mura qalǵan. Olar bul aqshaǵa meshit salyp, onyń janynan medrese ashady. Aıta keteıik, bul álemdegi kóne qurylystardyń biri. Meshit jergilikti halyq baratyn negizgi oryndardyń biri bolǵannan keıin, onyń ústine Marokko sultandarynyń qoldaýyna ıe bolǵan Ál-Qaraýın ýnıversıteti jyldam damı bastady.

Sondaı-aq, bul jerde stýdentterge gramatıka negizderi, sheshendik óner, logıka, medısına, matematıka, astronomıa, hımıa, tarıh jáne geografıa sıaqty pánder boıynsha ilim úıretildi. Al onyń kitaphanasynda qundy qoljazbalar saqtaldy. Qundy jazbalardyń arasynda ataqty ımam Málık bın Anastyń Ál-Mýattasy, Sırat ıbn Isqaqtyń pergamentte jazylǵan ǵazaldary, sultan Ahmed Ál-Mansurdyń syıǵa tartqan Quran kóshirmesi jáne Muhammed Ibn Haldýnnyń kitabynyń óte erekshe kóshirmesi bar.

Bilim men ǵylymnyń ordasyna aınalǵan Ál-Qaraýın kóne musylman áleminiń rýhanı jáne bilim berý ordasyna aınaldy. Oqý ornynan musylman áleminiń, jalpy mádenıetiniń damýyna úles qosqan kóptegen yqpaldy ǵalymdar men dindarlar túlep ushty. Olar arasynda ıslam zań ǵylymdarynyń negizin qalaýshy Ábý Imran ál-Farsı, tanymal arab geografy jáne jıhangezi Iýhanna Lıýn ál-Ifrıqı ( Joannes Leo Africanus ) bar. Budan bólek ýnıversıtette hrıstıan dinin ustanatyn ǵalymdar, atap aıtsaq flamand fılology, jıhangez Nıkolá Klenard, goland shyǵystanýshysy, matematık Iakov vann Gol, Rım papasy Sılvestr II bilim aldy.

Jyldar ótken saıyn Ál-Qaraýın ýnıversıteti keńeıip, birneshe márte qaıta salyndy. Bir mezette 22 myń adam syıyp ketettin oryn Afrıkadaǵy eń úlken dinı mekeme bolyp tabylady. Ystanbuldaǵy Aııa Sofıa nemese Isfahandaǵy meshitpen salystyrǵanda munda ózindik biregeılik qarapaıym sáýlettik kórinis saqtalǵan. Qarapaıym ǵana aq baǵandar men arkalar, edenge jarqyraǵan kilemderdiń ornyna shı toqymalar tóselgen. Duǵa oqý zaldary adamdardyń jan tynyshtyǵyn qalpyna keltirý úshin kóptegen arkalarmen bólingen. Qatar-qatar qoıylǵan arkalar sheksizdikti elestetedi.

Zaldyń qarapaıym sáýlettik kórinisin buryshtarǵa ilingen áshekeı buıymdar, kafedaralar men ishki aýlalar edenine tóselgen zertas plıtalar, aq baǵandarǵa salynǵan bederler, aǵash burandalar men óner týyndylary asha túsedi. Aýlada turǵan jabyq ásem dúńgirshekterge sýburqaq ornatylǵan, ol orynǵa táý etýshilerdiń jan tynyshtyǵy men erkin oılaýyna jol ashady.

Ál-Qaraýın tek kóne oqý orny ǵana emes, ol XII ǵasyrdaǵy Maǵrıbtyń sýretshilik óneriniń qoltańbasy. Ál-Qaraýındy salǵan kezde qoldanylǵan sáýlettik óner qaıtalanbaıdy jáne ondaǵy óner týyndylary basqa ǵımarattarda qoldanylmaǵan. Mundaǵy barlyq dekor túpnusqa bolyp tabylady. Qurylys salýshylar sol kezde álem arhıtektýrasynda tanylmaǵan qurylys materıaldary men qurylys salý ádisterin qoldanǵan.

---