InfoHub Logo

Pende shirkinge jol degeniń qaıda túspeıdi! Óz mekememizdiń sharýasymen keshe ǵana Qazaqstannyń soltústiginen kelip edim, mine, endi Qıyr Shyǵysqa bet alyp baramyn.

Jol bolsa uzaq. Osyndaı alys sapar ústinde eki qolyńnyń aldyna syımaı qalatyn ádeti emes pe.

Zerige bastaısyń. Sodan ba, jańa bir tanystyqtardy izdeısiń. Sóıtse de sonyń bir qısyny kele qoımaıtyn da kezi bolady eken ǵoı. Ony myna qasymda jatqan jolaýshyǵa qarap aıtamyn. Ekeýmiz qarama-qarsy otyryp tamaq jeımiz. Ne bolmasa, tereze aldynda qatarlasa uzaq turyp syrtqa qaraımyz. Odan jalyqsaq, tósegimizge kelip, shalqamyzdan túsip jatamyz da kitap, gazet oqımyz. Sonda da áli bir tildesken joqpyz. Shynymdy aıtsam, tanyssam eken, sóılessem eken dep yntyǵatyn da sıaqtymyn. Biraq ıneni men sabaqtaǵym kelmeıdi. Onyma sebep te joq emes.

...Poezd bir stansıaǵa kelip toqtaǵan edi. Men dalaǵa shyǵyp olaı-bulaı júrip boı jazyp, qaıtyp kelsem, kýpemde jýantyq bir sary otyr. Ústinde makıntosh. Qolynda belbeýli jýan portfel. Eń aldymen, meniń kózim onyń keıpine tústi. Joǵary qaraı ántek kóterilgen dóńgelek ıegi, maı basqan úlken buǵaǵynan múlde kórinbeıdi. Eki tanaý kishi-girim eki apan sıaqty, keńsirikke tik túsip, tańyraıyp qalypty. Muryn degenniń bar belgisi osy ǵana. Al qabaq bolsa, erneýsiz kóldiń jaǵasy sekildi, jylmaǵaılanyp baryp, jalpaq mańdaıymen astasyp jatyr. Osy bir keıpine áýendesip, seldir shashy da shalqasynan jatqyza taralǵan. Sonysyna qaramaıdy, keýdesin de tik ustap, shalqaqtaı beredi. «Shalqaqtasań shalqaqtaı ber, — dep qoıamyn ishimnen. — Oǵan meniń nem ketedi». Mine, sodan beri úsh kún ótti. Tanystyǵymyz álgi.

Ómir degen qyzyq qoı. Uly oqıǵalardyń taǵdyryn keıde bolmashy bir sebepterdiń sheship ketetini bar emes pe! Aıtalyq, Napoleonnyń Vaterlooda jeńilýine sebep bolǵan - keıinde qalǵan áskeriniń úlgirip jetpeýi eken.

Egerde ol ásker úlgirip jetse ǵoı... Árıne, dúnıe tarıhynyń talaı betteri basqasha jazylǵan bolar edi-aý... Spartaktyń da taǵdyryn at sheshken. Arhımed te solaı. Eger ol baryp monshaǵa túspese, «Evrıka - taptym!» dep aıqaılap, tyr jalańash júgirip shyqpas edi dalaǵa. Al dalaǵa júgirip shyqpaǵan bolsa, bálkim Sırakýz patshasy Geronnyń tájindegi altyn-kúmis sanaýsyz qalar ma edi, álde qaıtetin edi?! Mine, dostym, solaı, báriniń de tetigi eleýsiz de bolmashy bir sebepterde jatyr.

Dáp sol sıaqty bir kishkene kilgıpan bolmaǵanda, myna jýantyq sary ekeýmiz de renjisken adamdarsha qońtorǵaı qalpymyzda jón - jónimizge kete baratynymyz haq edi. Kiltıpan dep otyrǵanym kádýilgi saǵat. Qudaıdyń des berisinde dál ýaqytymen aramyzǵa kılikti de, manaǵy eshqaısymyz sabaqtaǵymyz kelmegen ıneni sabaqtap jibergen!

Jigittiń aty Barjaqsy bolyp shyqty. Habarovsk ólkesinde kóptep kórispegen aǵaıyndary bolady eken. Kádýilgi kezekti demalysyn paıdalanyp, solardy izdep kele jatqan beti.

Árıne, Barjaqsy ekeýmizdiń tanysýymyz anaý aıtqan eleýli oqıǵa da bola bermes. Sonda da ekeýden ekeý otyryp alyp, úndemes oınaý degeniń sondaı qıyn-aq eken. Mine, tanysqannan keıingi jaǵdaı basqa. Kýpeniń ishi nurlanyp sala berdi. Onyń ústine Barjaqsy aıtqan áńgimeni tyńdaımyn dep ýaqyttyń qalaı ótkenin de ańdamaı qalyppyn. Al asyqqan, ala kóńil bolǵan jolaýshyǵa ýaqyttyń tez ótýi - myń da birden tabylmas shıpaly em sıaqty bolatyny aıtpasa da túsinikti ǵoı.

Bári de saǵattan bastaldy dedim ǵoı. Men tósegimde jatqanmyn. Ne ister eken deımin be, qaıdam, áıteýir jýantyq saryǵa aýyq-aýyq urlana qarap qoıamyn. Al anaý bolsa, menimen sharýasy joq, gazetke úńilip otyrǵan bolatyn. Bir mezet áldene oqys oıyna kelgen adamsha qaýyrt qımyldap, belbeýli jýan portfelin ashty. Álgi «býdılnık» dep atalatyn saǵat bar ǵoı, sondaı bir qońyraýly kishkene saǵatty alyp shyqty. Áýeli qulaǵyna apardy. Sodan keıin burap, olaı bir, bylaı bir silkilep, biraz otyrdy. Basyn shaıqady. Aqyry maǵan buryldy da:

— Aıtyp jibermes pe ekensiz, ýaqytyńyz qansha boldy? — dep surady.

Jýantyq saryny mundaı sypaıy dep kim oılaǵan. Ushyp tura keldim de, shalbarymnyń kishkene qaltasyna qolymdy sala berdim. Qol salatyn sebebim, meniń saǵatym «Pavel Býre» dep atalatyn, altyn jalatqan ashpaly qaqpaǵy bar repeteısiz, tym úlken, atam zamanǵy bir qalta saǵaty bolatyn.

«Pavel Býreniń» meniń qolyma qalaı túskeni de tipti jadymda joq. Áıteýir beri salǵanda, sońǵy bir jıyrma jylda senimdi serigim bolyp kele jatqany anyq. Soǵystan keıin saǵat degenniń nebir keremetteri shyqty ǵoı. Sonda da «Pavel Býre» keıde birer mınýt ilgeri ketip, keıde birer mınýt keıindep qalyp júrgenimen, sonshama uzaq merzimniń ishinde bir sát aldap, jumystan keshiktirip kórgen emes ózimdi. Kóksaý shaldyń keýdesinshe syryldap soǵady da turady ámánda. Sodan ba, álde jasym bolsa kelip, jyltyraqqa júgirgim kelmeıtininen be, nemese, kem-ketik, oı-shuqyrynyń bárin de túsinip, toqtap qalar bolsa túrtip qalyp, nuqyp qalyp degendeı júrgizip alyp júre berer daǵdym bolǵan soń qımaımyn ba, tipti qaıtse de joǵalyp qalmaı qaltamda saldyrlap júre bergendiginen be, kim bilsin, áıteýir ózgerteıinshi osyny bir, jańa da jaqsy saǵat alaıynshy bir degen oı kelip kórgen emes maǵan. Jańa kostúm kıgen saıyn, shalbarymnyń myqyn qaltasyn úıdegi jeńgelerińe keńeıttirtemin de, dobaldaı «Pavel Býremdi» salyp alyp, tarta beremin qashanda.

Mine, qolaqpandaı etip sol «Pavel Býremdi» shyǵardym ǵoı taǵy da. Baǵzy bir ertegilerde: «Bir sandyqtyń ishinde bir sandyq, onyń ishinde taǵy bir sandyq. Sol sandyqtyń ishinde qara dáýdiń jany», - dep keledi ǵoı. Dál sol sıaqty. Tyrs etkizip, kúńgirt tarta bastaǵan altyn qaqpaǵyn ashtym saǵattyń. Onyń ishindegi kishkene qaqpaqty jáne ashtym. Sosyn baryp ýaqytty aıttym.

Baıqaımyn, jýantyq sarynyń kózi saǵatta. İzdegen joǵy tabylǵandaı iship-jep barady. «Bálen ýaqyt boldy» degenim óz jaıyna qaldy. Senbeı tursyń ba degendeı, men saǵatty shynjyrynan aǵytyp aldym da, ilgeri usyndym:

— Minekı, kórińiz.

Jýantyq sary sonda ǵana esin jıǵandaı:

— Á, rahmet, rahmet sizge. Myna «býdılnıgi» qurǵyrdy burap qoıýdy umytyp ketippin. Toqtap qalypty. Jaqsy boldy endi, - dep bastyrmalata sóılep, saǵat tilin jóndeı bastady.

«Túrine qarasań, bir saǵatqa shamasy jetetin-aq jigit sıaqty, — qońyraýly saǵat alyp júrgeni nesi eken? Mende «Býre», onda býdılnık, kezdesken ekenbiz mezgilimen», — dep oıladym men.

Jańaǵy áńgimeden keıin, tanystyǵymyz bógeýin alǵan aǵyn sýdaı jyljyp júre berdi. Júre-bara birimizdi birimiz shaıǵa shaqyrystyq. Ótken-ketkenimizdi aıtystyq. Nege ekenin qaıdam, ol endi qońyraýly saǵatty portfeline salyp tastady da, álsin-áli maǵan kelip: «Ýaqyt qansha?» — dep suraı beretin boldy.

Qaltama qol salyp, «Pavel Býreni» shyǵarsam bitti, tesile qarap turyp qalady. «Bul ne tamasha?» — dep men de ań-tań bolamyn.

«Munyńyzdyń mánisi ne?» - degim kelip talaı-talaı oqtalyp ta qalǵan sátterim boldy. Sonda da sypaıylyq tarazysy basyp kete berdi me, suraı almadym.

Birde Barjaqsy otyryp:

— Restoranǵa barmaımyz ba, ýaqyt qansha boldy eken? — dep surady. Sodan keıin, - Bere turyńyzshy... — dep «Pavel Býreni» qolyna aldy. Aınaldyra qarap sál otyrdy. — Quddy sol sıaqty aýmaıdy.

— Neni aýmaıdy deısiz? — dedim men.

— Myna saǵatty aıtamyn.

— Iá?..

— Tipti aıtýdyń ózi qıyn. Sodan beri on alty jyl ýaqyt ótti.

Biraq esime tússe áli kúnge júregim titirkenedi. Qan maıdanda ólimniń nebir keremetterin kórip, en ortasynda júrdik qoı. Sonda da bul bir aıryqsha hıkaıa, - dep Barjaqsy sál toqtady.

Men shydamsyzdanyn qaldym.

— Al hosh?.. Qulaǵym sizde.

Barjaqsy saǵatty ózime qaıyrdy. Jaıdary júzine kirbeń júgirdi. Qaltasynan temekisin alyp, sirińke tartyp edi, etjeńdi, myrtyq saýsaqtarynyń dirildep ketkenin baıqadym. Mazasyzdanyp otyr.

— Aıtyńyzshy, bir adamǵa neshe saǵat kerek? - Barjaqsynyń daýsy dirildep shyqty.

— Qyzyq suraq eken. Lev Tolstoıdyń «Adamǵa qansha jer kerek?» degeni sıaqty boldy-aý munyńyz, - dep men kúlgen boldym.

— Tolstoı adamǵa bir jarym - aq arshyn jer kerek ekenin aıdaı álemge aıtyp berdi ǵoı. Al men bolsam... al jaraıdy, jaqsy, áńgime saǵat jaıynda edi ǵoı. Tyńdaı berińiz. Keshegi uly Otan soǵysynda júrgen kezimde men bir aǵattyq jasadym. Aǵattyq bolǵanda munyń ózi...- dep Barjaqsy múdirip qaldy. Sodan keıin shylymyn borpyldata bir-eki sordy da, terezeden syrtqa laqtyrdy. - Joq, bulaı aıtsam, kelte bolýy múmkin. Túsinbeı qalasyz. Men odan da áńgimeni basynan bastaıyn.

«Apyr-aı, aıtýynan baptanýy kóp boldy-aý munyń.

Ne bultalań munysy?» - dep oıladym tózimim taýsylǵan soń. Biraq syr bildirmeı, sabyrly qalpymda otyrmyn.

— Azamat soǵysy jyldarynda ákem aqtardyń qolynan ólipti, - dep bastady Barjaqsy áńgimesin. - Men onda anamnyń qursaǵynda qalǵan ekenmin. Jetim-jesirdiń kórgen kúniniń qandaı ekenin bilesiz ǵoı ózińiz de. Ómir taýqymetin erte bastan tartýyma týra keldi. «Bar» men «joqtyń» ne ekenin biz bilgeli qashan. Óstip júrip óstik qoı, áıteýir. On jyldyqty da bitirer mezgil jetti. Joq - jitikti kóp kórgendikten ǵoı deımin, sabaqqa zerdesiz bolmaǵan edim. Soǵan razy boldy ma, kim bilsin, jas tileýden tyıylyp, meniń bolashaǵymdy oılap, otyryp qalǵan anam baıǵus qarmanyp, qamdanyp toı jasady. Aýyl-úıdiń shal-kempirleri men óz qurbylarym jınalǵan-dy. Qadarynsha syı-sıapat kórsetildi. Úlkender batasyn beristi. Sol mezette sheshem baryp buryshta turatyn kóne ábdireni ashty. İshindegi qoqystardy aýdarystyryp — tóńkeristirip júrip shúberekke túıýli birdemeni alyp shyqty. Kózimdi almaı baǵyp otyrmyn. Anam beri taıandy. Sodan keıin maǵan qarap:

— Ákeńnen qalǵan amanat edi bul. «Ul bolsa, esin jınap, etegin japqan soń qaltasyna sal», - dep edi marqum. Ákeń ósıetin oryndadym, mine. Kózindeı kórip ustap júr, — dedi.

Túıinshekti jazsam, dál myna sizdikindeı altyn saǵat eken. Qarasań, kóz toqtata almaısyń, jaltyrap tur. Tipti sıferblatyndaǵy «Pavel Býresine» deıin ap-aıqyn. Ómirdiń qaıbir erkeligin kórip ósken bala edim men. Bardyń ne ekenin, joqtyń ne ekenin bilemin ǵoı. Sodan ba, saǵat maǵan sondaı ystyq kórinip ketti. Qýanǵandyǵym bolsa kerek, sekire berippin.

Sol kúnniń erteńine-aq kórshi derevnádaǵy saǵat zergerine shapqylap bardym da, tazalattyryp, maılattyryp altyn baýyn salbyratyp tós qaltaǵa bastym ǵoı kelip.

Tyńdaı berińiz, qyzyqtyń keremeti osydan keıin boldy ǵoı. Altyn saǵatty tós qaltama basýym muń eken, sap-salmaqty, baısaldy bir adam sıaqtandym da qaldym. Bala minez óz jaıyna ketti. Úlkendershe sóılep, úlkendershe júrgim keledi. Jurt jınalǵan jer bolsa, asyqpaı basyp baryp sózge aralasatyn sıaqtymyn. Qaltamnan saǵatymdy alyp, ana bir shegeni tyrs etkizip basamyn.

Adam mıy jetip bolmas áldebir tylsym kúsh ámir etkendeı-aq altyn qaqpaq jarq etip ashylady sonda. Al men bolsam, «bálen saǵat, bálen mınót, bálen sekónt bolyp qapty ǵoı», - deımin daýysymdy ádeıi jýandatyńqyrap.

Bir qyzyǵy, buryn: «Óı, quıysqanǵa qystyrylyp saǵan ne joq, bar jáıińe» — degendi jıi estisem, endi myna minezimdi eshkim de ersi demeıtinge uqsaıdy.

Áıteýir, tórt-bes kúnniń ishinde ózgerdim de kettim. Endi qalaı dep oılaısyz, qaltańda altyn saǵatyń bolsa, onyń ózi oryndalmas armandaı alys ketse de, sondaı jarqyn, ǵumyryńda tildesip te, júzdesip te kórmegenińmen qaraǵashtaı panań - qudaı taǵalanyń ózinen de zoryraq sıaqty bolyp kórinetin jumbaq bir adamnan qalǵan amanat bolsa, qaıtip sekeńdersiń! Sát saıyn tós qaltamdy basamyn. Tyrs-tyrs etip damylsyz soqqan daýsyn estımin. Sonda men ómir-baqı kórmegen, biraq ómir-baqı ańsaǵan, «qalqam» degen daýsyna zar bolǵan «áke» degen qudiretti sózdiń ıesi — sol bir uly adamnyń dem -tynysyn, júrek dúrsilin sezingendeı bolamyn. Qýanamyn soǵan.

Biraq bul qýanyshym uzaqqa barmady. Men qaıbir saǵat salyp mashyqtanǵan jan edim. Arada on kún de ótken joq, altyn saǵattan aıyryldym da qaldym.

Bir ystyq kúni sýǵa túseıik dep kólge bara jatqanymda qaltamda bar sıaqty edi. Qaıtar bette úshti-kúıli joq boldy da shyqty... Kór izde, jer izde kep, taptyrsyn ba, shynymen joǵalǵan soń. Amal joq, salym sýǵa ketip úıge oraldym.

— Iá, sosyn? — dedim men asyǵyp.

— Sosyn ba, sosyn saǵat qaıǵysy da sap boldy. «Balapan basyna, turymtaı tusyna», -degendeı, soǵys degen lap etti ǵoı. Men óz zamandastarymmen maıdanǵa attandym. Talaı ret jaraly da boldym. Talaı ret ólim degenińmen betpe-bet kelip qalǵan da sátterim bar. Armıada bolsańyz, ondaı jáıdi ózińiz de bilesiz ǵoı. Bul bir jóni bólek, taýsylmas tarıhy bar, basqa áńgime. Aıtaıyn degenim saǵat jáıi edi ǵoı, endi sonyma oralaıyn.

— Iá, sonyńyz durys! — dep qoıdym men.

— Bárine de tıek bolyp jatqan Túıemoıyn ǵoı, — dep Barjaqsy bir kúrsinip aldy da, áńgimesin jalǵaı berdi. — Túıemoıyn shyn aty emes edi onyń. Aty-jónin umytyp qalsam kerek, esime oralmaı otyr tipti. Keńirdegi salaqulash, soraıyp turatyn. Sodan ba, bárimiz de osylaı atap ketkenbiz. Manaǵy «aıyryqsha hıkaıa» dep otyrǵanym da, «aǵattyq jasadym» degenim de osy Túıemoıynǵa baılanysty.

— Bir qyzyǵy, Túıemoıyn ekeýmiz jaqyn júrdik. Munyń ózi bir kúlkili jáı edi. Ol bolsa, erbıgen, aryq jıren. Al men alasa kelgen, tolyqsha sarymyn. Keskinimdi, mine, kórip te otyrsyz ǵoı. Tańyraıyp, shal qalap jatqan joqpyn ba? Al Túıemoıyn eńkelekteı qalǵan birdeme edi. Jıren shashy tikireıip turatyn. Sarǵysh kózi túksıgen jarlaýyt qabaǵynyń astynan urlana qaraıdy. Soǵan oraı úlken muryny da qustyń tumsyǵyna uqsas up-uzyn, ip - istik. Úshkildenip bitken ıegi de tamaǵyna qaraı ımıip, kishkene bir shoqsha saqal sıaqtanyp turatyn.

Tamaq ishken nemese temeki shekken kezimizde soldattar arasynda «kontrast» degen sóz qaıtalana berse, bitti, áńgime Túıemoıyn ekeýmiz jaıynda dep bile berińiz. Soǵan qaramastan biz jaqyn júrdik bir-birimizge. Áıteýir qaısybir sátte bolmasyn, qatarlasyp qala beretinbiz. Ol ózi kóp sóılemeıtin, syryn eshkimge aıtpaıtyn tuıyqtaý jigit, tipti minez jaǵynan da uqsastyǵymyz shamaly. Men eptep syrnaı tartyp, ol eptep án sala biletin óneri bar edi. Tegi, túý basynda jaqyndasyp ketýimiz sodan bolar. Áıtpese qandy kóılek joldas sıaqty sheshile sóılesip, ótkenimizdi aıtyp, bolashaǵymyz jaıly armanymyzdy ortaǵa salyp jatatyn biz emespiz. Sóıte tura, onyń áldebir aǵat minezin de kórgen emen. Biraq: «Mal alasy syrtynda, adam alasy ishinde» dep halyq beker aıtpaǵan ǵoı. Túıemoıynnyń sondaı alasy baryn júre bara bildim.

Biz bir derevnáda turǵanbyz. Eki jaq ta tynysh, maıdannyń tolas alǵan bir shaǵy. Kóńilimiz kóterińki. Óıtkeni jeńistiń beti aıqyn beri qaraǵan kez bolatyn bul. Sonda da soǵystyń aty soǵys qoı. Oıda joqta maǵan jaýyngerlik bir tapsyrma berildi. Sol sapardan tym sharshap keldim de, qısaıyp jata kettim. Jata ketisimen qor ete tússem kerek, ulyǵan sıaqty ma, álde myń qubylyp móńiregendeı bola ma, áıteýir azan-qazan shý keledi qulaǵyma. Eń áýeli dúrsildegen bir dybys sıaqty bolyp estiledi de, jamyraı kelip jóneledi, sodan baıaǵy qalpyna baratyndaı. Shoshyp oıandym, tym-tyrys sekildi. Qulaǵymdy tosamyn. Shynynda da birdeme tyrs-tyrs etip, sál turady da, ár qıly yrǵaqqa salyp ala jóneledi. Baqsam, ondaǵan saǵat daýsy.

Basymdy julyp aldym. Ańdasam, jastanǵanym Túıemoıynnyń dorbasy eken. «Bul ne keremet?» — deımin ishimnen. Bilmekke qumarlyq jeńdi me, men dorbany ashtym. Ashsam, sizge ótirik, maǵan shyn, qaptaǵan qol saǵat. Keminde bir elý-alpys bar shyǵar. Bári de altyn shetinen. Bári de shet eldiki. Shveısarlyq deısiń be, amerıkandyq pa keregi, nemis pen aǵylshyndardikin qalaısyń ba, bári de tabylady. Tipti myna qyzyqty qarańyz, meniń «Pavel Býrem» de júr solardyń ishinde.

Men qaıran qaldym. Qasyńdaǵy joldasyń ol, al ne istep júrgenin sezdirmegen. «Qaıtedi eken osynshama kóp saǵatty?» — dep oılaımyn. Biraq: «Ne isteıtininde seniń ne sharýań bar?» - deıdi taǵy bir oı taıtalasyp. Sóıtip otyryp «Pavel Býrege» taǵy kózim tústi. Quddy men joǵaltqan saǵat sıaqty. Kózge ystyq sondaı. «Qalap kórsem qaıtedi ózin?» -degen taǵy bir oı sap etti. «Joq, qalaıtyndaı Túıemoıyn meniń eki týyp, bir qalǵanym emes qoı. Sat deıin».

Men osy bir toqtamǵa keldim. Sodan keıin ústel ústinde jaıyp tastaǵan saǵattardy jınastyra berip edim, Túıemoıyn kirip keldi, áýeli ańyryp qaldy da, jıren óńi kúreńitip júre berdi. Jaı basyp meniń qasyma keldi, nárselerin býyp-túıip dorbasyna tyqty. Menen bir qaǵys sóz estip qalam ba dep qaımyqty ma, qaıdam, sózdi ózi bastady.

— Seniń qaraqan basyń, Barjaqsy, al mende balalar bar, qatyn bar. Olardyń qamyn oılamasqa bolmaıdy. Bireýler ár túrli qomaqty trofeıge júgiredi. Bilmeıdi. Mine, saǵattyń reti basqa. Oryn almaıdy, qunyn da joımaıdy. Elge oralǵan soń tamasha etip úı salamyn, - dep ashyla, aqtaryla sóıledi.

Men oǵan «Pavel Býreniń» tarıhyn baıandap, óz oıymdaǵyny aıttym.

— Joq, sat degendi atama, eger sonshalyqty qyzyqqan bolsań, ornyna basqa marqaly bir altyn saǵat sal da, ala ǵoı, — dedi Túıemoıyn.

Eń áýeli men tiksinip qalyp edim, keıin kele oı tústi, ana Túıemoıyn sekildi obyrlyq kórsetsem, dúnıe qońyzdyq tanytsam bir sári. Maǵan keregi bir-aq saǵat emes pe? Ol da azamat soǵysynda opat bolǵan ákemniń amanatyn joǵaltpaıyn degen nıetten týyp jatyr, — deımin óz qabyrǵammen aqyldasa kelip. Áı, adam degen qyzyq qoı. Mine, qazir tirimin deýge aýzyń barmaıtyn ottyń ishinde júrsiń. Bul sát tiri bolsań, keler sátte bir shuqanaqta jan tapsyrmasqa kepildigiń joq. Sóıte tura oılaǵanyń anadaı. Qyzyq emes deńizshi.

Barjaqsy maǵan tesile qarady.

— «Tústik ómiriń bolsa, keshtik mal jına» degen bar ǵoı, — dep men ony kóńildendire sóıledim.

Barjaqsy kúldi.

— Iá, ıe tap sonyń ózi.

Sóıtip, men qaıtsem de bir altyn saǵat tabýǵa belimdi bekem býdym.

Arada birneshe kún ótti. Biz derevnáǵa shabýyl jasadyq. Nemister bolsa, bekinip alǵan, beriler emes. Qatty shaıqas boldy. Bizdiń jaqtyń dáýirlep, jaýdyń bereketi kete bastaǵan kez ǵoı. Shydatpadyq. Tús aýa derevnány alyp tyndyq. Qıraǵan úıler, qyrylǵan soldattar. Solardyń ara - arasymen júrip kelemin. Oıym - bir altyn saǵat. Júre-júre derevnányń shetine de shyqtym. Kenet anadaı jerde jatqan ólikke kózim tústi. On jambasyn ala qulaǵan eken. Túrilip qalǵan sol qolynan saǵat jyltyraıdy. Qýansam kerek. Jedeldete bastym aıaǵymdy. Ana sorly jan tásilimin qylarda tirlik dúnıesiniń ystyq ekeninen basqa ne oılady deısiń. Al sen bir kún bolsa da artyq ǵumyr súrgenińdi paıdalanyp, saǵat degendi oılaısyń. Qandaı haıýandyq! Biraq bul endi ǵana aıtylyp otyrǵan sóz ǵoı. Ana Túıemoıyn sıaqty erteńin oılap, esep-qısabyn júrgizip júrgen neken-saıaq bireýler bolmasa, ólim ne, ómir ne, kim eseptesti deısiń ol jerde. «Otan úshin jan pıda!» — dep baıladyq qoı basty ajalǵa. Osyndaı eki dúnıe birdeılerge búgin tirimin dep qýanyp, erteń ólemin dep qaıǵyrmaıtyn da qasıet bola ma deımin. İlgeri attaǵan saıyn joldastaryń setinep, kelmes saparǵa attanyp jatady. Al sen bolsań, tamaq ishesiń, temeki shegesiń, uıyqtaısyń. Kezdesip qalsa, sanıtar qyzdarǵa qyryndap, ázil aıtasyń. Áıtpese arystaı bireý sulap túsip ólip jatsa, saǵatyn alaıyn dep bararmysyń ǵumyryńda.

— Ie, men sóıtip, ólgen soldattyń qasyna kelip saǵatyn sheshe bastadym. Qalaı deseń de, týmysymda birinshi ret jasaǵan sharýam ǵoı bul, qolym qaltyrap ketti. Myna ólgen soldat ólmegen sıaqty. Meni kórgen soń oıymdy bilip, qaıter eken dep qasaqana jata qalǵandaı, qazir ushyp tura keledi de jaǵalasa túsedi menimen, áne, kózin kórmeısiń be kúlimdep jatqan.

Men eriksiz soldatqa qaradym.Joq, kózi kúlimdemepti. Túksıgen jarlaýyt qabaǵynyń eń túbinde jumyla berip tunyp qalǵan. Al qus tumsyǵy japyrylyp, shoqsha saqal sıaqty bolyp kelgen súıir ıegi ilgeri qaraı ántek kóterilip, sostıyńqyrap tur. Taǵdyrdyń myna saıqymazaǵyn kórmeısiz be, ózińiz de túsingen bolarsyz, meniń aldymda Túıemoıyn jatyr.

— Túıemoıyn? - dep qaldym men.

— Ie, ıe, Túıemoıynnyń tap ózi. Arqasynda baıaǵy saǵat salǵan dorbasy. - Barjaqsy maǵan qarady. - Endi ne istedi dep oılaısyz meni?

Men kúmiljińkireı berdim.

— Joq, saǵatyn alǵan joqpyn men onyń. Bir okopqa aparyp betin jasyrdym da, dorbasyn molasynyń ústine qoıyp kettim. Mine, sizge aıtpaq bolǵan saǵat tarıhy osy, - dep toqtady Barjaqsy. - Sodan beri on alty jyl. Sonda da sol bir qan keship júrgen aýyr kúnde órttiń tabyndaı bolyp ózekke basylyp qalǵandyqtan ba, osy bir oqıǵa áste esimnen ketpeıdi. Altyn saǵat kórsem - aq júregim titirkenedi. Myna portfeldi alyp, býdılnık ustap júrgenim de sodan.

Bul kezde ymyrt úıirilip qalǵan eken. Sham áli jana qoımapty. Kýpe ishi ala kóleńke. Terezeden alystaǵy bir taýdyń nobaıy kórinedi. Birde ilgeri shyǵyp, birde keıin ketip jarysady poezben.

Men sol terezege qarap otyryp qaldym. «İzdegeni osy «Pavel Býre» emes pe edi, bere salsam qaıtedi?» — degen oı sap etti. Osy oıdyń oralýy - aq muń eken, jıyrma jyl serik bolǵan saǵatymdy sheship aldym da:

— Men mynany syılyq bolsyn dep sizge usyndym. Alyńyz. Ári myna Qıyr Shyǵysqa bara jatqanda tanys bolǵan meni eske túsiresiz, ári ákeńizdiń amanaty dep baǵalarsyz, -dedim.

— Ataı kórmeńiz, altyn saǵat salmasqa ant ishkenmin. Talaı ret baǵaly syılyqtar da alyp júrmin ǵoı adal eńbegim úshin. Sonyń ishinde altyn saǵattar da bolǵan. Biraq men birin de baılaǵan emen. Dos-jar, joldastarǵa tartý eter daǵdyǵa aınalyp bara jatqan ádetim, — dep Barjaqsy mańaıyna otyrǵyzbady.

— Olar jáı saǵat qoı. Al bul bolsa, «Pavel Býre». Amanat... — dep kele jatyr edim, Barjaqsy kıip ketti.

— Amanat degen ne, jáı sóz, jubanysh ol. Men saǵatqa qyzyqtym. Sol úshin anadaı ersi pıǵylǵa bardym. Oń is emes munym. Ony ózim bildim be? Bildim. Al bilgen soń: «Ákeden qalǵan amanat edi, bálen edi, túgen edi», — dep ózimdi ózim jubatyp, arymnyń aldynda aqtalmaǵanda ne istemekpin?!

Men múdire berdim. Soza, soza qolym talǵan soń, saǵatymdy qaltama saldym.

Al poezd bolsa, maqpal túnniń qushaǵynda Shyǵysty betke ustap siltep keledi.

---