InfoHub Logo

Ámire Qashaýbaev — qazaqtyń ataqty ánshisi, akter, ári mýzykanty. Týǵan jeri Shyǵys Qazaqstan oblysynyń Abyraly aýdanyna qarasty Degeleń týynyń alaby. Almaty qalasynan topyraq buıyrǵan. Shyqqan tegi Orta júz ishindegi Taraqty rýy. Kedeı sharýa otbasynda týyp ósken.   

Ámire 12 jasqa tolǵanda ákesi Semeı qalasyna kóship keledi. Jas Ámire Isabek degen baıdyń at aıdaýshysy bolyp, eńbekke erte aralasady. Isabek jas ánshisi janyna ertip júrip, toı-jıyndarynda án salǵyzady. Kóp uzamaı Ámireniń ataq-dańqy búkil Semeı óńirine jaıylady. Ataqty Qoıanda jármeńkesine baryp, el aralap án salyp, qaraótkeldik Sátmaǵambet, Ǵazız Aıtbaev, baıanýyldyq Jaıaý Musa, Qalı Baıjanov, kerekýlik Maıra Ýálıqyzy, qarqaralyq Mádı Bápıuly sıaqty arqaly ánshilermen tanysyp, ónerin odan ári shyńdaı túsedi. ámire 1921-24 jyldary Semeıde qurylǵan qazaq jastarynyń aǵartý uıymy «Esaımaqqa» múshe bolyp, ánshilik ónerin shyńdaı túsedi. 1924 jyly Semeıde ótken ónerpazdar baıqaýynda Qalı Baıjanovpen birge bas júldege ıe bolady. 1925 jyly Qyzylordada ótken Qazaqstan Keńesteriniń V sezi men 1927 jyly Máskeýde bolǵan Keńesterdiń İV sezine delegat retinde qatysyp, delegattar úshin uıymdastyrylǵan konsertte óner kórsetken. 1925 jyldyń 26 maýsymynda osy konsert jaıynda «Pravda» gazeti «Keremet konsert. Maýsymnyń shyńy. Kerek bolsa bashqurt qýraıshysy Isenbaev, qazaq ánshisi Ámire Qashaýbaev, ózbek bıshi-ánshisi Tamara Haným... shyn mánisindegi halyq artıseri» dep jazdy. 1925 jyly Parıjde ótken Dúnıejúzilik sán óneri kórmesindegi etnografıalyq konsertte «Aǵash aıaq», «Qanapıa», «Úsh dos», «Jalǵyz arsha», «Qos balapan» t.b. ánderi oryndap, ekinshi oryn alyp, kúmis medal ıemdenedi. «Parıj aptalyǵy» gazeti men «Le múzıkl» jýrnaly Ámire Qashaýbaevtyń sırek kezdesetin talant ekenin jazsa, Sarbonna ýnıversıtetiniń profesory Perno fenografqa Ámireniń oryndaýynda birneshe án jazyp alǵan. Osylaısha Ámire Qashaýbaev shet elde óner kórsetip, qazaq elin tanytqan tuńǵysh ánshi boldy. 1927 jyly Máskeý konservatorıasynda qazaq ánderin tamyljyta shyrqady. Germanıanyń Maındaǵy Frankfýrt qalasyndaǵy konsertke qatysyp, qazaqtyń halyq ánderin taǵy da álemge pash etti. Ámire Qashaýbaevtyń ánderi dúnıe júzi mádenıetiniń iri ókilderi Romen Rollan, Anrı Barbús t.b. tarapynanjoǵary baǵa alǵan. A.V. Zataevıch Ámireniń ánshilik ónerine tánti bolyp, odan «Balqadısha», «Dýdaraı», «Bes qarager», «Kók kóbelek» taǵy da basqa ánderin jazyp alǵan. Onyń ánshilik ónerin, ónerdiń parqyn tereń túsinetin mamandar A.V. Lýnacharskıı, G.Lúbımovtar jáne qazaq ádebıeti men óneriniń kórnekti ókilderi M. Áýezov, S. Seıfýllın, I. Baızaqov, Á. Marǵulan, J. Elebekov, A. Jubanov pen Q. Jandarbekovtar joǵary baǵalaǵan. 1925 jyly Ámireniń oryndaýyndaǵy fonografqa jazylyp alǵan «Jalǵyz arsha», «Úsh dos», «Aǵash aıaq», «Smet», «Dýdaraı», «Bes Qarager» ánderin 1974 jyly mýzyka zertteýshisi J. Shákárimov taýyp alyp, olar tehnıkalyq óńdeýden ótkennen keıin qaıtadan kúıtabaqqa túsirildi.

Ámire oryndaǵan qazaqtyń klasıkalyq ánderi ol aıtqan úlgi ónegimen ornyǵyp, keıingi ánshilerdiń repertýarlarynda jalǵasyn tapty. Bul rette J. Elebekov, M. Erjanov, J. Kármenov, Q. Baıbosynov, M. Eshekeev, B. Tileýhanov sıaqty jez tańdaı ánshilerdiń Ámire ónerin jalǵastyrýshy laıyqty izbasarlar bolǵanyn atap aıtqan jón.

Á. Qashaýbaev 1926 jyly Qyzylordada ashylǵan jańa teatr trýppasyna qabyldanady. M. Áýezovtiń «Qarakóz», «Báıbishe-toqal», «Aıman-SHolpan» spektáklderinde Qoskeldi, Qoıshy, Jaras, Aqyn obrazdaryn somdaǵan. Ómiriniń sońyna deıin teatrda ánshi-ártis bolǵan. 1934 jyly qazirgi Abaı atyndaǵy Qazaq opera jáne balet teatryna aýysady.

Aýyr syrqatqa ushyraǵan ánshi qystan qaıǵyly qazaǵa ushyrady. Ámire Qashaýbaev jóninde jazylǵan birneshe zertteýler, kórkem shyǵarmalar jaryqqa shyqty. Á.Qashaýbaev atyndaǵy respýblıkalyq jasánshiler baıqaýy ótip turady. Semeı qalasyndaǵy oblystyq fılarmonıa Á. Qashaýbaev atymen atalady.

Ámire Qashaýbaev 1888 jyldyń shilde aıynda týylǵan. Týǵan jeri — Shyǵys Qazaqstan, qazirgi Semeı oblysy, Abaı aýdany, Qaınar  selosynda turǵan. Kedeı sharýa januıasynda týyp ósken. Qazaqstan ulttyq teatr óneriniń negizin salýshylardyń biri. Óner jolyn 1917 jyly bastady. 1921-1924 jyldary Semeıde qurylǵan Qazaq Sovet jastarynyń aǵartý uıymy (Es-aımaqqa) múshe bolyp, ánshilik ónerin shyńdaı tústi. 1924 jyly osy qalada uıymdastyrylǵan halyq  ónerpazdarynyń baıqaýyna (ánshiler saıysyna) qatysyp, bas báıgege Baıjanovpen birge ıe boldy. 1925 jyly Qyzylordada ótken Qazaqstan Sovetteriniń besinshi sezi men 1927 jyly Moskvada bolǵan Sovetterdiń tórtinshi sezine delegat bolyp, ári delegattar úshin uıymdastyrylǵan konsertke qatysty. 1925 jyly Parıj qalasynda ótken Búkil dúnıe júzine sán  óneri kórmesinde «Aǵash aıaq», taǵy basqa ánderdi oryndap, eki báıgemen qosa, kúmis medaldy ıelendi. Sóıtip, Ámire Qashaýbaev shet elde óner kórsetken tuńǵysh qazaq  ánshisi boldy. 1927 jyly sáýir aıynda Ámire Qashaýbaev Moskva konservatorıasynda qazaq ánderin astana kórermenderi aldynda tamyljyta shyqady. Sol jyly Germanıanyń Maındaǵy Frankfýrt qalasynda ótken halyqaralyq mýzykalyq  kórmede óner kórsetip, taǵy da qazaqtyń halyq ánderin álemge pash etti. Onyń oryndaýyndaǵy ánder sándi yrǵaǵymen, názik naqyshymen,  sazdy áýenimen erekshelenedi.

A.V.Zataevıch Ámire Qashaýbaevtyń ánshilik ónerin óte joǵary baǵalap, odan kóptegen ánderdi jazyp aldy. Ámire Qashaýbaevtyń oryndaýynda 1925 jyly Moskvada fonografqa jazylyp alynǵan «Jalǵyz arsha», «Úsh dos», «Aǵash aıaq», «Dýdaraı», «Besqaraǵaı»  ánderin 1974 jyly mýzyka zertteýshisi ári mýzykant J. Shákárimov taýyp, olardy tehnıkalyq óńdeýden ótkennen keıin qaıtadan kúıtabaqqa  túsirdi.

1925 jyly Qyzylordada ashylǵan Qazaq drama teatrynyń alǵashqy akterleriniń biri bolyp qabyldanady. Osy teatrda 1926 jyly  M. O. Áýezovtyń «Eńlik-Kebek» tragedıasy alǵash qoıylǵanda Japal rolinde oınaıdy. Keıinnen Qoskeldi, qoıshy, Jaras, Aqyn (M. Áýezovtyń  «Qarakóz», «Báıbishe-toqal» jáne «Aıman-SHolpanynda») qarıa (M. Trıggerdiń «Súńgýir qaıyǵynda»), («Shaıhana qojasy»),  (D.A.Fýrmanovtyń «Búlinshilinde»), taǵy da basqa ár alýan keıipkerlerdiń obrazyn jasady. 1933 jylǵa deıin teatrda ánshi-akter bolǵan.  Ámire Qashaýbaev 1934 jyly mýzykalyq teatrǵa (qazirgi opera jáne balet teatry) aýysady. Ánshiniń ómiri men tvorchestvolyq joly týraly Shákárimovtyń «Ámire» 1973 jyly, «Án juldyzy» 1978 jyly, «Ámire Qashaýbaev» 1980 jyly, atty zertteý eńbekteri, Q. Jarmaǵambetovtyń «Ánshi azamat» 1951 jyly jáne M. Toqjigitovtyń  «Án atasy - Ámire» 1972 jyl, kitaptary jaryq kórdi.

---