InfoHub Logo

Sonaý bizdiń zamanymyzǵa deıin segizinshi ǵasyrdan bastap Azıa aımaqtarynda ańdardy turmystyq zattarǵa beıneleý - ańdyq stıl paıda bola bastaǵan bolatyn. Qazirde ań stıli óneri sándik sıpatta ǵana qoldanyldy degen túsinikpen ǵana karap kele jatyrmyz. Ań stıliniń shyǵý tarıhy men Orta Azıada keń taralýy sebebine úńilip qaraıtyn bolsaq "Ań stıli totemısttik kózqarastarmen baılanysy bar ma"- degen suraq týyndaıdy. Jáne ol suraqqa jaýap áli kúnge áli tolyq zertteýlerden ótpegen, alaıda stıldiń negizgi taqyryby - ańdardy beıneleý bolyp sanaldy. Sol sebepten olarǵa tabýshylyq boldy degen eshqandaı aıqyn dálelder aıta almaımyz. Alaıda keıbir zertteýshiler ań stıliniń negizi -totemdik kóz qarastardan týǵan dep ataıdy. Iaǵnı bul dálel taýyp jatsa,alǵashqy totemdik kóz qarastar, janýarlardy pir tuta otyryp,olardy shyǵý tekterimen baılanystyrý túrkilerden erte paıda boldy deýge bolady. Ár túrli ań beınelerimen qola qazandardy, áshekeılerdi, qurbandyq shalatyn zattardy, qarý-jaraqtardy, at-ábzelder men kıimderdi tapqan bolatyn. Sol zamanda kóshpeli jáne de jartylaı kóshpeli nemese otyryqshy taıpalardyń arasynda ańdardy beıneleý stıliniń keń taralyp, damýyn sol kezde tabıǵatqa tikeleı táýeldi bolǵan adamzattyń onyń sulýlyǵyn osyndaı tásilmen beınelep, jetkizgisi keldgeninde boldy dep túsinemin. Odan bólek qasıetti dep nemese qurmet tutqan janýarlardy beınelegen. Zertteýshilerdiń kóbi ańdyq stıl totemızmnen negiz aldy degen boljaý aıtýda. Ań stıli áýel basynda Saqtarda paıda bolǵan joq. Saqtar Aldyńǵy Azıa men Iranǵa jasaǵan joryqtary barysynda tanysyp, Orta Azıa jerine ákelgen. Jáne de jaı ǵana ónerdi tasymaldap qana otyrmaı onye ary qaraı daýyna úlken úles qosqan. Osyǵan mysal retinde Iran jerinen Saqtarǵa "Ómir aǵashy" dep atalytyn arystan beınesiniń ózimizge úırenshikti ań-qus pen janýarlardyń beınelerine aýysýyn aıta alamyz. Odan bólek ary qaraı sóz bolatyn ańdar men úı janýarlaryn qubyjyqtar men basqa da qıaldan týǵan keıipkerlermen baılanystyra beınelegen. Ań stıliniń qaıta órleý kezi de tarıhta oryn alǵan. Jetinshi ǵasyrda Sibir jerinde, Edil boıynda, Eýropanyń ońtústiginle ańdyq stıldiń kórinisi qaıta tabylǵan bolatyn. Soǵan qarap ań stıliniń qaıta jańǵyryp otyrýyn,onyń adamdar ómirinde eleýli oryn alatynyn aıtqym keledi. Qazirde adam men tabıǵat bir-birine táýelsiz bolyp ómir súrýde jáne de osy ań stıli qaıta jańǵyrsa ol adamdar men tabıǵattyń ajyramas bóligi jaýarlar arasynda úzilmes baılanys ornatýshy faktor bolýshy edi. Túrki taıpalary ózderin Kókbóriniń urpaǵy sanaǵan soǵan baılanysty da qasqyr beınesi buıymdarda kóp kezdesken. Taǵy da kóshpelilerdiń ańdar men basqa da qubyjyq denelilerdi biriktire beıneleýin atap ketkim keledi. Bul olardyń ýaqyt óte kele ózgergen nanymdyq dúnıetanymdyq kóz qarasynyń damýynan bolǵan. Ondaı kórinisterdiń paıda bolý sebebiniń biri retinde ańdardy jaqsylyqpen teńestirip al qubyjyqtardy jamandyqqa teńestirip beıneleýinde bolý kerek dap bilemin. Jabaıy ańdardan bólek ýı janýarlary men qubyjyqtardyń kúresip turǵany da kóptep beınelengen. Úı janýarlary otbasynyń, taıpanyń, bala shaǵanyń kórinisi al qubyjyqtardy oǵan tóngen qaýip nemese jaýlar retinde bolýy kerek degen túsinik paıda bolady. Sonymen bul da belgili bir tusta jaman men jaqsynyń kúresi. Ańdyq stıldi uly dalamyzdyń,keń baıtaq jerimizdiń, baı tabıǵat dúnıemizdiń sonaý kóshpelilerden beri qaraı kele jatqan kórinisi retinde sanaýǵa bolady. Totemdyq senimniń bir kórinisi retinde de qarastyrsaq ta bolady dep esepteımin. Sebebi bul jerde jaqsylyq pen jamandyqtyń kúresi syndy dinı nanymdyq kóz qarastar, ańdardy qasıetteý aıqyn kóringen.  

---