InfoHub Logo

Júregim dúrsildeı soqty. Netken ǵajap álem. Aqqaǵaz ápkem kúlli dúnıeni, bárin-bárin kózi badyraıǵan, silińgir qara, maı-maı shoferǵa aıyrbastap jibergeni me? Iá, bári neden bastalyp edi...

Sender meniń ápkemdi kórdińder me? Naǵyz bıdaı óńdi súıkimdiniń ózi. Qarashyǵy úlken oıly kózderi sóılegen sátte jarqyl shashyp kúlimdep ketedi. Ásirese, Aıdynmen tildesken kezde baqylashy. Ózińnen-óziń qýanasyń kep. Biraq óziń sony túsinbeısiń. Qıaqtaı qasy, súp- súıir murny aq óńine jarasa ketedi. Ápkeńdi sonsha maqtaǵanyń ne dep sógip júrme. Balalar eı, meniń ápkem Aqqaǵaz álemdegi eń súıkimdi qyz dep keıde daýystaǵym keledi. Shynym osy. Taldyrmash qana boıyna qona ketken qolań shashy, taqyljyryn soqqan sholpyly qos burymy. Qaraı bergiń keledi, qaraı bergiń keledi.

Úıden uzap shyǵa moıynaǵashyn oń ıyǵyna kısaıta qondyryp Aqqaǵaz Kókıirimge quldılaǵan ıir-ıir jalǵyz aıaq soqpaqpen tómen qaraı jedeldeı júrdi.

— Ápke, ápketaı...

— Áý. — Keń ańǵardy jańǵyrta «ápke, ápketaı... Áý» degen ún jaqpar-jaqpar jartasty, qıa-qıany, tylsym úńgirlerdi aralap osy tusqa oraldy. Bizdiń aýyl naǵyz qyp-qyzyl tasty taýdyń ishinde ǵoı. Aqqaǵaz suq saýsaǵyn ernine aparyp sybyr etti.

— Bólektaı, aqyryn...

— E, nege? — deımin. Aqqaǵaz endi eńkeıip kep, qulaǵyma sybyrlady.

— Myna taý-tastyń ishinen ıt-qus shyǵa kelse qaıtesiń?

— Tura qashamyn.

— Meniń tastap ketesiń be?

— E, nege? Sen meniń ápkem emessiń be?

— Kip-kishkentaı júregińnen aınaldym, seniń.

— Tý, kórshi apanyń balasy da kelip úlgeripti ǵoı, — dedi júzi bal-bul janǵan Aqqaǵaz. Paı-paı, apamnyń aıtqany aıdaı keldi. «Qyzdyń qýlyǵy qyryq esekke júk bolǵan». Aqqaǵazdyń túk bilmeı, múláıimsýin. Ápkemdi synaǵym kep ketti.

— Ápketaı, osy Aıdyn mektepte jaman oqypty ǵoı, — dedim ádeıi.

— E, nege, — dedi ápkem julyp alǵańdaı. El qatarly-aq oqyp úlgergen.

— Ony qaıdan bilesiń? Aıdyn senen úsh klass joǵary oqydy ǵoı. Aqqaǵazdyń bıdaı óńdi júzi qyzaryp sala berdi. «Qolǵa tústiń be, bálem» deımin ishimnen kúbirlep.

— Baýyrym-aý, qyzyqsyń. Aýylymyz aralas, qoıymyz qoralas. Bir-birimizdi tanyp bilmeı shoqynshdyqqa aınalyp ketken joqpyz ǵoı. Onyń ústine kórshi, ári aǵaı, — dedi Aqqaǵaz. Sóıtti de syńǵyr etip kúlip jiberdi.

— Oı, sol qap-qara Aıdyndy da aǵa dep, — dedim men de ápkemniń sózin joqqa shyǵarǵym kep.

— Tss, estip qoısa uıat bolady, — dedi Aqqaǵaz sybyrlap. Sóıtkenshe qońyrtaı kisinep qoıa berdi. Aıdynnyń qulynynan ósirgen súıiktisi. Jalyn tartyp bizge kóziniń qyryn salǵan Aıdynǵa syrttaı qarasaq kúlip jiberýge shaq qalasyń. Adamdar bir-birin sonsha asyǵyp kútedi eken-aý. Túk bilmegen syńaıyn. Apam meni «jetibas» dep tekten-tekke atamasa kerek.

— «Belbeýińiz» qutty bolsyn, Aqqaǵaz, — dedi qońyr taıdy bos qoıa bere sap, bizge bettegen Aıdyn. Aqqaǵaz jymyń etti.

— Rahmet, aǵa, — dedi sonan soń.

— Myna kún ystyqta «úıge tastap keteıin» dep em, apam kónbeı qoıdy, — dedi Aqqaǵaz.

— Ózi «uzyn» emes pe? — dedi Aıdyn kúlimsireı ún qatyp.

— Ázirge «uzyndyǵy» baıqalmaıdy.

— Solaı deńiz. Onysy durys-aq. «Nesi durys-aq. Belbeý kórmep pe, bul shirkin»deımin ishimnen.

— Bólektaı taıǵa minesiń be? — dedi Aıdyn. —  Ápkemdi «qasqyr» jep qoıady, — dedim dúńk etip. Aqqaǵaz aqjarqyn kúlkimen lekite kúldi. Aıdyn ań-tań. «Osylar meni bala deıdi-aý. Aldaǵysy keledi. Ápkem Aıdynǵa áldene dep sybyr etip edi, jigittiń kózi bir sát badyraıyp ketti de, artynsha ol da qarqyldap jóneldi.

— Keshir, Bólektaı, — dedi ol sonan soń.

— Qońyrtaı ekeýiń bir-birińe jarasa ketesińder degen oıym ǵoı, — dedi ol «aǵynan» aqtarylyp. «Sender de bir-birińe jarasasyńdar» degim keldi de, ózimnen-ózim qoıa koıdym. Baıqaýymsha meniń bul tilegimdi Aqqaǵaz ben Aıdyn sezip qoıǵandaı bir-birine jumbaqtaı qarasty.

Qońyr taıdy Aıdyn maǵan arnap úıretken sıaqty. Qońyraýdaı syńǵyrlap usha jónelýi kádimgideı-aq. Quıryǵyn shanshyp zýlaǵan kezde, qýanyshtan bórkimdi aspanǵa atqym keledi. «Áı,qońyrtaı Aıdyn aıtpaqshy ekeýmiz bir-birimizge jarasa ketemiz, á. Al olar she? Sóıttim de Aqjardy aınala berip tizgin tarttym... Áne, áne ekeýin qara! Aǵaı men qaryndastar...

Gazet qalpaq kıgen Aıdyn Aqqaǵazǵa jaqyndap kep, qulaǵyna sybyrlady. Sóıtkenshe ápkem qolyndaǵy shelektegi sýdy kúmisteı jarqyratyp, jigitke shashty. Oqys qylyq kútpegen Aıdyn álde ne dep daýystap jiberip, Aqqaǵazdy qýa jóneldi. Paı-paı.

Quddy bala-baqshanyń eresek bóliminiń balalary sıaqty. Kenet Aıdyn Aqqaǵazdy qýyp jetip moınynan qushaqtaı ketti de, ekeýi ońqa-shońqa bop jyǵyldy. «Myna Bátıma ájeniń balasy qaıtedi-eı» degen daýysym shyǵyp ketkenin ózim de baıqamaı qaldym. Tizgińdi qoıa berip, konyrtaıdy tebinip, juldyzdaı aqtym. Ashý boıymdy kernep, ózime-ózim syımaı kelemin. Atamnan úırengenim bar, Aıdyndy sabaı jóneldim.

— Óı, sary qańyltyrdyń satpaǵy. Qara muny eı. Átteń, dyraý qamshynyń joǵy-aı. Jonyńnan taspa tiletin. Qorlyǵy-aı, mynanyń... Meniń qara tútin júzimdi kórgen Aqqaǵaz ornynan atyp turyp, syńqyldaı kúldi.

— Bólektaı, myna kórshiniń ulyn sabap saldym — dedi entikken kúıi. Aıdyn da shalqasynan jatqan kúıi yrjyń-yrjyń etedi.

— Iá, ıá. Teginde «belbeýi» bar adam myqty bolmaı ma, — deıdi. «Oı shirik neme! Erkek basyńmen qyzdan jyǵylǵansha ana jerdiń tesigine kirip ketpeısiń be» dep bir turdym da, Aqqaǵaz ókpelep qalar dep úndemedim. Muńdaıda atamnyń minezi qyzyq edi ǵoı, marqum. Kúresten jyǵylyp qalsań: «İshken jegeniń boıyńa juqpaǵan baıǵus. Murttaı túskeni nesi», — dep jerden alyp jerge salatyny bar edi.

Al Aıdyn jyǵylyp qalsa da máz. Qobyraǵan «áıel» shashyn durystaı ornynan qarǵyp turdy. Óńi bal-bul janyp, kózin jaltyrata maǵan qarady.

— Bólektaı, óziń oılashy. Meniń jazyǵym bar ma? Tumanyń sýynyń tisten ótetinin bilesiń. Shashyp jiberdi. Kórmeısiń be? Sonan soń kúresýge týra keldi. Ah... Ah... Nesine máz eken. Aqtalǵan túrin. Qońyr taıdan qarǵyp túsip, jetekteı Aıdynǵa jaqyn keldim.

— Má, taıyndy al. Durys shaba almaıdy, — dedim burq etip.

— Mal ıesine tartady, — dedi Aqqaǵaz sańq etip.

— Bólektaı, saǵan syıǵa tartsam alasyń ba?

— Keregi joq.

— Aqysyn almaımyn. Bosqa bereıin, — dedi Aıdyn. «Pah, pah, Bóspebaı»

— Elge kúlki bolsyn deısiz be, — dedi sózge kılikken Akqaǵaz.

— Báıgeden ozar bolsa bir jón.

— Men jeńildim, sender jeńdińder, — dedi qolymen jelkesin qasyǵan Aıdyn.

— Á, solaı ma, Aıdyn aǵa! Sóıtkenshe jar basynan jaryqshaq ún estilip qaldy.

— Áý, bireý baılap qoıdy ma túge, qaıtyńdar, — dedi apam daýystap.

— Sen qyzdy ma? Úıge kelgen soń sazaıyńdy berermin.

— Uıat-aı, — dedi Aqqaǵaz kúńk etip. Eńkeıe berip, moıynaǵashynyń ilgegin qos shelekke ilip, lyp etip ornynan kóterildi.

Apamnyń aıqaı-shýy endi bastaldy. Sonaý kúni Qyzyladyrdaǵy naǵashy atam Bókenbaı bastaǵan eki-úsh úıge kep qonyp ketken. Sýyt kelip, asyǵyp attandy.

— Ot ala kelip pe edińder. Aýnap-qýnap bir-eki kún jatpadyńdar ma, — degenge — Ýaqyt tyǵyz. Bolar istiń aýy men baýy bar. Aǵaıyn-jurtpen aqyldasý qajet, — dep Bókenbaı naǵashym atyna qondy. Sóıtti de qaıta buryldy.

— Qalıma-aý. Jıenge kóz qyryndy sal.

Bódeneniń quıryǵyn ustap qalǵandaı bolmaıyq. Týlaıdy ǵoı. Aptyǵyn basýǵa tyrys. Meni bala dedi me, tipti kóz qyryn da salǵan joq. Ań tańmyn. Bódenesi nesi. Ylǵı bir jumbaqtaı sóılegen adamdar.

Úıge kirsem Aqqaǵazdyń kózi bulaýdaı isik. Stol ústin jınap jur.

— Ápke ne boldy? — deımin.

— Men kúıeýge tıetin boldym. Qyzyladyrdyń bir sulý jigiti maǵan ǵashyq eken. Aqqaǵaz áńgimesin ary qaraı jalǵastyra almady. «Úıbaıyn» san ret qaıtalap apam kirip keldi.

— Áı, qarapushyq sabaǵyndy oqy, — dep bir kijinip aldy. Sodan beri apamnyń tirligi jańaǵy. Aqqaǵaz ekeýmizdiń attap bassaq adymymyzdy sanaıdy. Anandaıdan urysýǵa bar, artynsha jaıylyp jastyq, ıilip tósek.

— Aqqaǵaz, sýyń tógilip keledi, — dedi Aıdyn oıymdy bólip.

— Qap, syǵyr qylǵan qudaı-aı, — dedi ókingen ápkem. Aıdyn jol shetine buryla berip, kók shalǵynnyń ishine súńgip ketti de, qaıta shyqty. Qolynda qos tal túıe japyraq.

— Men amalyn taptym, — dedi ol. Sonan soń enteleı basyp kep, qos shelek sýdyń betin búrkemeleı japty.

— Rahmet, qyzmetińizge, — dedi ápkem janaryn jarq etkizip.

— Bólektaı bizge Aıdyn aǵań sıaqty bir qyzmetshi kerek-aq, á?

— Quzyryńyzǵa quldyq, — dedi Aıdyn.

— Pah-pah. Alystan arbalaǵansha, jaqynnan dorbala degen osy. Ápkem kúldi. Aıdyn bir sát úndemeı qaldy da basyn kóterdi.

— Uly baqytty padısham ýádege beriksiz ǵoı, — dedi Aıdyn kenet.

«Qara belbeý» taǵynǵan apasyna jaǵynǵan tabylady qyzmetshiń Kókıirimniń janynan.

— Aıdyń áldebir áýenniń yrǵaǵymen ándetip baryp basyldy.

— Tý, Aıdyn aǵa ózińiz aqynsyz ǵoı. «Belbeýimdi»-aq mazaqtap bittińiz. «Taqpaıyn» desem qımaımyn ózin, — dedi ápkem kózin oınaqshytyp.

— Apań ursady ǵoı, — dedi Aıdyn

— Ol da múmkin, — dedi Aqqaǵaz

— Aqbelge búgin barý kerek. Qyzyladyrdaǵy — «dos» búgin erteń «qonaqqa» kelse, eshqaıda shyǵa almaı qalarmyn, — dedi Aıdyn kúrsinip.

— Jolyńyz bolsyn! — dedi ápkem.

— «Kún bulttanyp» tur ǵoı. Abaısyzda sýǵa malshynyp qalmańyz. Kún kúrkirep, naızaǵaı jarqyldap...

— Bir jóni bolar. Bárine shydaý kerek, Aqqaǵaz qaryndasym. «Kók qasqanyń jemin jegizip», babyna keltirsem jolda qaldyrmas!

Ekeýine kezek-kezek qaraımyn. Aqbelge baryp qaıtady. Qyzyladyrdaǵy dosy kelse azyq-túlik araq-sharap ákelmek qoı. Syıly qonaq boldy. Biraq kún bolsa ashyq emes pe? Jaýyn jaýmaǵaly eki apta ótti. Meniń ápkem tabıǵatty boljaıtyndaı qandaı qudireti bar. Kókqasqa aty joq edi ǵoı, Aıdynnyń... Shym-shytyraq, túsiniksiz jumbaq...

Tań atyp keledi eken. Apamnyń ashshy aıǵaıynan shoshyp oıandym. Qolyndaǵy shelegin bosaǵaǵa qoıa salyp tórgi úıge enip, aýyz bólmege qaıta shyqty.

— Jerge qaratyp ketti-aý, myna qanshyq. O, sorly basym. Elge ne deımin? Enteleı basyp maǵan jetti de julqylaı bastady.

— Áı, qarapushyq. Álgi qyz qaıda? — dedi sonan soń.

— Kim? — deımin uıqyly oıaý.

— Aqqaǵazdy aıtamyn, oıbaı... — Apam aqyryp-baqyryn júresinen otyra ketti.

— Ne deıdi? Áli uıqydan aryla almaı otyrǵan sıaqtymyn.

— Ol qaıda ketýshi edi. Apam bir sát tyndy da, maǵan badyraıa qarady.

— Oıbaı-aý, baıǵa. Rápilbek, Murataı, Sháketaı. Beý, qudaı-aı. Qyrylyp qaldyń ba, túge. Balalaryn — meniń aǵalarymnyń atyn ataıtyn osyndaı bir ádeti bar bolatyn.

— Áı, qarapushyq. Túnde tóseginde jatqanyn óz kózimmen kórgenmin. Erteńgisin sıyrǵa shyqsam...

İshim qyjyldap sala berdi.

— Áı, men kettim, álgilerge. Endi sen qashyp júrme, — dep maǵan odyraıa qarap apam tabaldyryqtan attady.

Meń-zeń  kúıi kúbirleı berdim: Áı, sary qańyltyrdyń satpaǵy. Aqyry degenińe jettiń be? Maıǵa suqqan qasyqtaı jylpyldaýy kóbeıip ketip
edi. Tory taıyna meni mingizip... Jarta tastap ketkenin qarashy. Áı, maýbas Bólekbaı. Biraq, biraq Aqqaǵazdyń ózi de ket ary emes edi-aý. Ony kórse bal bul janyp qulpyryp ketýshi edi. Anaý kúni «kúıeýge tımeımin dep eńiregeni qaıda?» Ornymnan qarǵyp turyp, eńdi kıinýge bet qoıyp em, jastyǵymnyń astynan bir paraq qaǵaz syrǵyp jerge tusti. Jalma-jan jerden kóterip, úńilsem Aqqaǵazdyń marjandaı tizilgen jazýy.

«Qara belbeý» atanǵan janym, baýyrym Bólektaı» dep jazypty Aqqaǵaz. «Móp-móldir kózińnen aınaldym, seniń. Meniń jan syrymdy sen ǵana uqtyń. Aıdyndy, men sıaqty sende jaqsy kórdiń. Bóten minez de tanytpadyń. Baýyrym! Sen keshir meni. Apam maǵan Qyzyladyrdan Batyrbek degen kúıeý tańdap qoıǵanyn sezdiń be, sezbediń be, ol jaǵy beımálim. Ol kúıeýdiń men bet-júzin de kórgen emespin. Al apamnyń buıryǵymen kórmegen adammen qalaı ǵana turmys qurýǵa tıispin. Apam ózi jaqsy kórgenin qalaıdy.

Kóp oılanyp, kóp tolǵandym. Aqyry Aıdyn ekeýmiz bul dúnıede qol ustasyn, ómir keshpek bop sheshtik, Árıne, sen hatty oqı otyryp, dál qazir ashýǵa mindiń. Ol anyq. Biraq qyz bala óz taǵdyryn oılaýy kerek. Meniń oıymsha sen de úlken ári jaqsy jigit bolasyń. Apanyń da aǵalarynyń da ashýy basylar. Ádildik jeńýge tıis qoı. Apań kári adam. Ol da maǵan jaqsylyq oılaǵan shyǵar. Úlken kisiniń ádeti — aǵaıyndy jaqynnan qarastyrady. Batyrbek naǵa-shymyzdyń baýyrynyń balasy. Sen apańa kómektesýge tıistisiń. Bar jumysty artymda baýyrym bar dep ózińe tastadym. Moıyma. Erjigit emessiń be.

Endi jarty saǵattan soń, men osy úıdiń tabaldyryǵyn qyzy bop attap, Aıdynnyń jary bop oralamyn. Biz kelgende sen renjimeı qarsy al. Úlken úıdiń ıesi sen endi. Apańa bar jaǵdaıdy túsindir. Aıtpaqshy seni «Qarabelbeý» atandyrǵan men emes, Aıdyn jezdeń. Ósip er jetkende esesin alarsyń.

Ákpeń Aqqaǵaz, sary qańyltyrdyń satpaǵy Aıdyn».

Tósegime otyra kettim. Ne deıin ishim qolqyldap barady. Áı, Aıdyn-aı, «Qara belbeýiń» úshin Aqqaǵazdy renjitpeshi.

---