InfoHub Logo

Bárinen de atyn sabalap jetken kúzetshi shaldyń qylyǵyn aıtsańshy.

— Áı, balalar, — dedi ol lager ortasyńdaǵy alańǵa atyn oınaqtatyp, qamshysyn shoshańdatyp, — Myna shashylyn jatqan dúnıe ókimettiki. Eshtemesin búldirmeńder.

Biz jalt qarastyq. Kúzetshi shal Shuǵa Berikbolqyzyna atyn tebinip jaqyndap keldi.

— Aıtpady deme. Bastyǵy óziń shyǵarsyń. Byltyrǵy kúzde kelgen ýchılısheniń balalarynan kórmegendi kórdim. Bar terezeniń áınegin syndyryp, bir túnde qashyp ketken joq pa, túge. Búldirmegeni joq, ońbaǵandardyń, — dep bir toqtady ol.

— Ata-aý, bul mekteptiń oqýshylary, — degen Shuǵa.

— Bilemin, bilemin. Attyń syry ıesine málim. Kózderine qarap durys júrsin. Taǵy da dırektordan sóz estir shamam joq. Bile bilse, osynyń bári balalar úshin jasalǵan.

— Bizde tártip qatal, aǵa, — dedi Shuǵa.

— Ony ýaqyt kórsetedi. Áliptiń aıaǵyn kútermin, — dep kúzetshi shal atyn keri burdy. Jelgen kúıi qaqpaǵa jetip, atynyń tizginin tartty.

— Osydan birdeńe qıratsańdar aıtpady deme, jondaryńnan taspa tilemin, — dedi ol kijine daýystap. Janymyzda turǵan muǵalim apaı jymyń etti.

— Qart adam ǵoı, balalar. Kóńilderińe aýyr alyp júrmeńder, — dedi ol sonan soń.

— Lager mańyn tazalap shyǵaıyq. Birinshi top ashanaǵa, ekinshi top jatahana tóńiregine attanyńdar.

— Áp-sátge jumysqa kirisip kettik. Kúzetshi shal renjise renjıtindeı eken. Áınektiń synyqtary, jyrtylǵan qaǵaz, konserviniń qalbyrynan aıaq alyp júre almaısyń. Kirpishtiń synyqtary. Mektep aýlasynan attanarda dırektor Mazdakov aǵaıdyń sózi esime tústi.

— Balalar! Sender eńbek etip, demalýǵa bara jatyrsyńdar. Dúnıege jaqsylyq ataýly ózdiginen kelmeıdi. Qıynshylyqtar kezdesedi. Ony qasqaıa qarsy alyp, jeńip shyǵý kerek. Shyndyǵyn aıtsam, seńder kúni ystyq, eńbegi aýyr dala maıdanyna barasyndar, — degen ol. Jandos:

— Bekzatov, dala maıdanynda júrmiz, atakaǵa, dep balalardy bir kúldirip aldy.

— Jaýyn aıaǵan jaraly, Qoıbaǵarov alǵa, — dedim.

— Toq bala ash bolam dep oılamaıdy, — dedi Jandos keketip. Kir-qoqystardy, qaǵazdardy bir jerge jınap, ot qoıyp em, qara tútin býdaqtaı jóneledi. Endi bir sát qatty jelispen kúzetshi shal qaqpadan kirip keldi. At tizginin tartyp, kózin kólegeılep jan-jaǵyna qarady. Alǵashqydaǵydaı aryndy emes.

— Á, qyzym, mynalaryń durys. Tazalyq bar jerde dert júrmeıdi. Bularyńa qosylamyn. Tek ottan saq bolyndar. Qýrap tur ǵoı, myna dúnıe. Shalany sý quıyp ábden óshirińder, — dep ol atynan túsip.

— Dúnıeniń qyzyǵy eńbek etý ǵoı. Mine, alpystan assaq ta, tirlikten qalǵan joqpyn. Tek jalqaýlar da aramyzda bary anyq. Solardan aýlaq bolaıyqshy.

— Estidiń be? — dedim Jandosqa sybyrlap. Balalar dý kúldi. Jandostyń jaǵy qýshıyp túkteri jybyrlap tómen qarady.

— Eshkimniń aýzyna qaqpaq bola almaımyn, — dedi kúńk etip.

— A, solaı ma? — deımin.

— Sahara shóli bastaldy, Qoıbaǵarov, — deımin. Ol úndemedi. Túnimen uıqymyz qańbaǵanynyń belgisi, súıretile-súıretile bólmelerden shyqtyq. Áınegi synyq terezelerden kirgen sary masa óz degenderin jasapty. Bet-aýzymyz dombyǵyp isip, kózderimiz qyzarypty. Ústine sporttyq kıim kıgen Shuǵa kerneı tartýshy ekeýdiń janynda tur. Qatardaǵy balalarǵa burylyp em, Tabys kúńk etti.

— Jandos pen Qaıyr joq! Qapelimde sasyp qaldym.

—  Olar qaıda?

—  Qashyp ketti, — dedi Qońqas.

—  Ne deıdi? Qashan?

—  Bilmedim. Sahara shóline shydamady.

Endi baıqadym, Shuǵanyń júzi qyzaryp, qabaqtary túıilip qatty ashýlanyp tur.

— Janyńa senimdi eki-úsh balany alyp, qos qashqyndy lagerge alyp kelińder.

— Qup bolady, — deımin qolymdy shekege alyp.

— Kúsh qoldanbaısyńdar.

— Maqul, Shuǵa Berikbolqyzy!

Ol meniń oıymdy túsindi me, kim bilsin, arqamnan qaǵyp, mán jaıdy túsindire bastady.

— Qashqyndar tań atqannan keıin jolǵa shyqqan. Júkteri bar. Aýyl men eki orta jıyrma bes shaqyrym. Tótesinen júrse on bes, — dedi ol oıyn aıtyp.

— Dál aıtasyz, — dedim.

— Olar tóte jolmen júredi. Jurt kózine túsýden yǵady. Ol sál úndemeı qaldy da, áńgimesin qaıta jalǵady.

— Qazir Kókıirim tasyp jatyr. Ózenniń boıy ný quraq, qala bere batpaq. Áldenege arandap qalsa, jaǵdaı qıyn — dedi sonan soń.

— Qýlyqty qashqyndar bizden buryn oılaıdy, — dedim onyń sózin bólip.

— Balanyń aty bala, — dedi ol kúdigin jasyrmaı.

— Olardy qaıtarý kerek. Jaza qoldanbasaq, erteń basqa «qorqaqtar» qashady.

— Óte durys aıttyń, — dedi Shuǵa arqamnan qaǵyp.

— Jolyń bolsyn, jónel!

— Qup bolady.

Qubylaǵa qaraı sozylǵan soqpaq joldy qýalaı júgirgen úsheýmiz. Kózimizdi aýyq-aýyq alǵa tigemiz. Ushy-qıyrsyz alyp dala. Sýretshiniń polotnosyndaı ár túske boıalyp, ǵajaıyp bir túrge engen. Belýarden kelgen kók shaǵyn joldy qıyndatyn keledi. Jazǵyturym apamnyń shelektiń túbin dańǵyrlatyp. «Jańbyr mol jaýsa, eldiń yrysy kóbeıedi» degeni esime túsedi.

Apam shynynda  óte aqyldy adam. Urysyp, renjigenin kórgen emespin.

— Balam-aı, renishten zıandy qasıetter týyndaıdy. Tek kekshil bolma. Ol jaqsylyq emes, — deıtin. Al, myna Jandos she? Naǵyz ózimshil deımin ishimnen. Dál men osylaı isteı qoımas em. Qıynshylyqqa shydamady. Degenmen de qyzyq bala. Keýde qaǵatyndaı bizden artyq emes. Sabaǵy orta, shálkes-shalys minezi bar. Tek jaqsy kıingenge máz. Sonysyna maqtanady. Bir oıdan táýbesin esine túsirgenim de jón shyǵar. Adam «bilegi jýan birdi jyǵady» demeýshi me edi. Sondyqtan da oǵan túsindirý kerek. Bizde tabıǵat sıaqtymyz, á. Ashýymyz da, sabyrlyǵymyz da bar. Apam aıtpaqshy, kóp kúnniń bir nóseri shyǵar bul. Aldyma kóz tastadym. Shalǵyńdy dala teńizdiń tolqyndaryndaı terbeledi.

Baıantaýdyń baýraıy bıyl byltyrǵydaı sary jolaq emes. Oıdym-oıdym jazyqqa tekemettiń órnegindeı gúlder ósipti. Tómengi bette kógerip qyzylsha alaby kórinedi. Bizge bekitilgen alpys gektar jeri osy bolsa kerek. Lagerdiń naq tusy eken. Baıantaýdyń tasasynan shyqqan kún arqan boıy kóterile en dalany nurymen kómip-kómip jiberdi. Osyǵan deıin til qatyspaı kele jatqan Tabys bir sát:

— Mynany qara, — dep daýystap jiberdi.

Aryqtan attaǵan adam izi jatyr. Kedanyń tabanynyń keskinderi.

— Mynalar solar. Baǵytymyz týra, — dedi Qońqas.

— Alysqa uzaı qoımaǵan shyǵar, — deıdi Tabys kádimgi sarapshylardaı topyraqty qolymen ýystap.

Jońyshqaly alqapty kesip otyryp beleńge kóterilgende, túıetaıly jardyń qabaǵyna kezdestik.

Arasynda men de qostap qoıamyn. Shyndyǵy da osy bir oılap kezinde kógi belýardan kelgen kókoraı jer eken. Kókıirimniń jaǵasy shúıgin, otty bop, myńǵyrǵan maldy asyrap shyǵypty. Balyǵy buzaýdaı, qusy qujynaǵan osy bir ózen qazir adam tanymastaı ózgergen. Móldir sýy laılanyp, balyǵy qyrylyp, shóbi taqyrlanyp, daǵdarysqa ushyraǵan. Kúni keshe, aryndy sý Balqashqa quısa, búgin Qarasýdyń qumyna sińedi. Ań ataýly basqa jaqqa aýyp, jaǵasyndaǵy aǵash qıylyp, jetimdenipti. Úlken adamdar osyny oılap mazasy ketedi. Tabıǵatgyń sulýlyǵyna, baılyǵyna qylysh taqaǵan adamdardyń ózi eken. Oılap otyrsaq Qońqastyń sóziniń jany bar. Atam da osy bir áńgimeni aıtqan. Mán bermeýshi edim. Oıǵa qonymdy is eken. Adamdar nege sonsha qatygez deımin ishimnen.

Biz tómen qaraı quldıladyq. Ózen boıyndaǵydaı ógiz óleń bulty joq kók shyny aspan tárizdi. Áredik-áredik toptala ósken quraq pen balǵyn taldar. Kóktiń ústine aýnaı kettim de sálden soń:

— Ózen tasyp jatyr, — dedim ornymnan atyp turyp. — Ólgi qashqyndar sýǵa aǵyp ketip júrmesin. Jaǵasyn qamys kómkergen túıetaıly betti artqa tastap, jadaǵaı tus izdedik.

— Osy tus ótkel bolýy kerek, — dedi Qońqas. Biz turǵan ashyq bette Kókıirimniń arnasy keńeıip, sý aǵyny saıabyrlaıdy eken. Jaǵalyqty kózben tintip júrmiz. Ári-beri ótken mal tuıaǵynyń izi barshylyq.

— Mynalar solar. Baǵytymyz týra, — dedi Qońqas.

— Alysqa uzaı qoımaǵan shyǵar, — deıdi Tabys kádimgi sarapshylardaı topyraqty qolymen ýystap. Jońyshqaly alqapty kesip otyryp beleńge kóterilgende, túıetaıly jardyń qabaǵyna kezdestik.

Tek adam izi kórinbeıdi. Aq kóbik bop aqyryp jatqan Kókıirim tereńine súıreı jónelse, saýdań bitkeni.

— Olar sýdan ótken joq, — dedi Qońqas.

— Jandostyń syry maǵan belgili. Osy mańaıda bizden taǵylyp jatyr. Áıtpese tómen qaraı ózen jaǵalap ketti, — dedim men.

— Múmkin, — dep qoshtady Tabys.

Kenet at tuıaǵynyń dúrsili estildi de, qarsy bettegi qamys arasynan jalǵyz salt atty shyǵa keldi. Júrisi sýyt. Iyǵynda qoqandaǵan myltyǵy. Atyn bas-kózge uryp tópelep keledi. — Tyǵyldyq, — dedi Qońqas kózi baqyraıyp. — Qorqaq, — dedi Tabys.

— Qutylǵyshyn shirkinniń. Shubar attyny anadaıdan tanydyq. Kúzetshi shal.

— O, qýlar-aı, qaıda shubap barasyń, túge. Sýdyń tasyp jatqany mynaý, — dedi ol tizginin tartyp.

— Qashqyn izdep kelemiz, ata, — dedi Qońqas salǵan jerden.

— Tapadaı tal túste, joq joǵaltqyshyn munyń. Lagerdiń sary masasynan zábir kórip, aldy-arttaryńa qaramaı zytqan bala emessińder me? Kúzetshi shal qoıý qasyn kerip kózin syǵyraıtyp synaı qarady. Jasynda qapsaǵaı deneli, shoıyn qaranyń ózi bolsa kerek. Atqa jaıdaq mingende aıaqtary jerge salbyrap tur.

— Shynymyz, ata. Ózińiz osylaı qaraı ótken eki bala kórdińiz be? Lagerden qashyp ketipti. Solardyń sońynan qýǵynshy bolyp kelemiz.

— Toqtańdar, — dedi kúzetshi shal. — Jalǵan aıtyp turǵan joqsyńdar ma?

Bárimiz shý ete qaldyq.

— Olar sender turmaq, meni de kózimdi baqyraıtyp turyp aldap soqty. Atqa teris mingizeıin, ol kúshikterdi.

Osy jerden kútińder. Kúzetshi shal qatty jelispen, jadaǵaı jaǵalyqtan sýǵa tústi. Asyǵa tepkilenip, sýdy kemerleı keship arǵy jaqqa óte shyqty.

— Sý tereń eken. Qashqandardyń tuıyqqa tirelgen jeri osy. Ózderiniń joly bolǵysh-aı, — dedi yzalanǵan Tabys.

— Áliptiń artyn baǵaıyq, — dedim.

Kók aspanǵa kóz tigip shalqamnan jatyrmyn. Aqqýdaı qalqyǵan aq ulpa bulttar nurly kúndi betinen sıpap ótip, qıyrǵa qaraı kóship barady. «Baıantaýdyń basynan ótken bult sonaý álem aspanyn aralap shyǵady» deıtin apam meniń kishkentaı kezimde. Apamnyń minezi qyzyq qoı. «Álgińdegi qarttar — el kórki degeni» durys sıaqty. «Áı, Sekentaı, qulynym, Baıantaýdyń basyna bir shyǵyp kór. Kókıirim osy eldiń anasy, Baıantaý atasy» deıdi. Men túsinbeı álek. Janbala apamnyń áńgimesin dostaryma aıtqanymda: «Túý, Qıalhan-aı» dep mazaqtaǵany bar. Sol áńgime esime túsip ketgi. Kenet:

— Áne, qarańdar, tutqyndar kele jatyr, — dep Tabystyń daýystaǵany estildi. Qyzyqty qara! Kúzetshi shal Jandos pen Qaıyrdy aldyna sap tompajdatyp aıdap keledi. Aýyq-aýyq qamshysyn joǵary kóterip kijinetin sıaqty.

— Sazaılaryn tartsyn, — dedi Tabys.

— Jazasy áli az, — dedim men.

Qonqas pen Tabys júzderi qatýlanyp arǵy jaǵaǵa kóz tikti. Bir sát Jandosty attyń artyna, Qaıyrdy aldyna mingizgen kúzetshi shal jaǵalyqtan ózenge qoıyp ketti. Karttyń daýsy endi anyq-anyq estile bastady.

— Shirik neme, áke-shesheńniń aldyna qaı betińmen barasyńdar, eı? Sýǵa aǵyp ketseńder, kim jaýap beredi. Meni aldap ketýin, bulardyń.

Kúzetshi shal bergi jaǵaǵa ilingeńde úsheýmiz shóp arasynan shyǵa keldik.

— Al, qashqyndar jol bolsyn, — dedi Tabys attan túsip jatqandarǵa qoly búıirine taıanyp oqyrana qarap.

— Bular opasyzdar! — dedim men dúrse qoıa berip.

— Qamshynyń astyna alaıyn dep edim, jylap qoıa bergenderi. Qaraqoǵanyń qamysyna kirgen keshegi úsh qasqyr kezdesip parsha-parshasyn shyǵarǵanda kimge jylaǵandaryńdy kórer edim. Osy kúnginiń balasy alasa keledi, áke-sheshesimen jaǵalasa keledi degen osy da.

Oqıǵanyń bolǵanynan boladysy qyzyq. Pishendikti maldan qoryǵan kúzetshi shal, Kókıirim boıynan lagerge qaraı baǵyt túzegende eki bala jolyǵady. Mán-jaıdy suraǵan qartqa, Jandos: «Muǵalim ruqsatyn berdi. Aǵalarymyz áskerden oralypty» deıdi. Kúzetshi shaldyń nemeresi bıylǵy jyly ásker qataryna alynypty. Saǵynyp júrse kerek, balalardy atqa mingizip ótkelden ótkizip salyn, qoshtasypty.

— Bular áskerge jaramaıdy, — dedi kúzetshi qart ashýyn basa almaı.

— Qıyndyqtan qashqan ásker, ásker emes. Jandosta da, Qaıyr da da ún joq. Kádimgi kınolarda kóretin qolǵa túsken tutqyndar. Shubar atyna qonjıa mingen kúzetshi shal sońymyzdan erip keledi.

— Ata, ata siz osy soǵysqa bardyńyz ba? — deıdi Tabys qartty áńgimege jetektep.

— Áı, balam-aı, tildi qyshyttyń ǵoı. Ótkerdik qoı, talaıdy, myna bastan. Sum fashıserdi de kórdik. Otqa da jandyq. Sýǵa da battyq. Biraq ony senderdiń peshenelerińe jazbasyn. Myna tikbaqaılardiki tońmoıyndyq qoı.

— Soǵys kezinde qashqyndardy atyp tastamaı ma? — dedi endi Qońqas óshige kıligip.

— Árıne, balam, árıne.

— Kúzetshi shal aýyr kúrsinip, oıǵa qaldy. — Keýdemizdi oqqa tósep myna Baıantaý men ana Kókıirimdi qorǵadyq. Talaılar oralmaı maıdan dalasynda kóz jumdy. Myna kúshikter sony túsinse, átteń.

Túski asty iship balalar uıyqtap demalýǵa bólmege kirgen sátte qyzyl tústi jeńil fýrgon «Moskvıch» qaqpa aldyna kep toqtady. Men lager kezekshisi edim. Esiginen semizshe, jalpaq bet, qarasur adam shyqty.

— Qosh keldińiz. Lager kezekshisi Bekzatov Sáken, — dedim qolymdy shekeme aparyp.

— Durys eken, — dedi ol qolyn kózine kólegeıleı maǵan qarap. Dóń muryn, boıy bıik. «Qańbaqshal» ertegisindegi alyp dáýdi kóz aldyńa elestetedi. Jandostyń ákesi.

— Bizdiń bala qaıda eken? — dedi sonan soń gúr etip. — Osynda, hali jaqsy, — dedim.

— Bastyqtaryń qaıda? — Muǵalimniń bólmesin nusqadym. Oıyma Jandostyń qylyqtary tústi. Bujyr bet, qyzyl sary bala. Soqtyǵysa ketýge daıyn, tili mirdiń oǵyndaı. Apam aıtpaqshy birde kól, birde shól. Ekeýmiz alǵashqy kúni-aq shaıqasyp aldyq. Lagerden qashyp, qolǵa túsip qaıta oraldy. Sazaıyn tartty. Jazasyn aldy. Ýádesin berdi. Ákesi bolǵan oqıǵany bireýden estip kelgen ǵoı. Mindetti túrde Jandosty lagerden áketedi. Oǵan sóz joq. Al ol ne der eken? Qazir az-maz áńgimeden soń, ákesi balasyn ertip shyǵardy da, qyzyl mashınamen ketip otyrdy. Tek osydan úıine qaıtsa, bizdi jerge qaratqany. Biraq bul meniń óz túsinigim. Tipti qyzdardan uıat. Sóıtkenshe oıda joqta Jandos júgirip janyma keldi. Qımyly odaǵaı.

— Sáken, — dedi ol sybyrlap.

— Meni qutqar.

— Kimnen? — deımin qapelimde túkke túsinbeı.

— Ákemniń meni alyp qaıtatyny anyq. Úıge barǵym kelmeıdi.

— Ákeń renjimeı me?

— Meıli. Sen ruqsat ber. Syrtqa shyǵaryp jiber. Dostyǵymyz úshin meni bir syıla.

Ne isteýim kerek? Lager erejesin buzbaý, nemese Jandosty qutqarý, Ol osy bir sát maǵan asa bir ǵajap bala sıaqtanyp ketti. «Jandos tipti de qıqar bala emes. Ol ózi úshin, tipti ózge úshin de namysyn bermes, kópshil bala. Bizdi túsindi» degen oı keldi.

— Maqul, —dep basymdy ızeginimdi de ózim bilmeı qaldym.

— Myna qaǵazdy jastyǵymnyń ústine tastaı salshy. — Jandos lyp etip, qaqpadan shyqty da, qalyń aǵashtyń ishine kirip jóneldi. Men jataqhanaǵa qaraı ushtym. Jandostyń ákesi men Shuǵa syrtqa shyqqansha kezekshilik orynǵa qaıtyp oralý kerek. Bir japyraq qaǵazǵa: «Áke, men lagerden ketpeımin. Búkil joldastarymdy uıatqa qaldyramyn. Men eshkimnen artyq emespin. Qaıta berińiz. Jandos» dep jazypty. Adam degen osy qyzyq. Keshegi kúni Jandos ekeýmiz bir-birimizge qarsy pikirde edik. Endi bir-birimizden aıyrylǵymyz joq. Dalaǵa shyqqan Jańdostyń ákesi men Shuǵa ekeýara sózin qulaǵym shalyp qaldy.

— Ózi aýrýshań bala. Myna kún ystyqta bala turmaq, úlken kisige jan qaıǵy. Jandosty alyp qaıtamyn, — deıdi ákesi.

— Balanyń bári birdeı. Eńbek etip, demalǵany Jandos úshin zıan emes, paıda, — deıdi Shuǵa Berikbolova.

— Jumys qashpas, densaýlyǵyn aıtamyn, — deıdi ákesi.

— Balanyń ózi kelisse, maǵan bári-bir. Tek jaıyn aıtyp jatqanym ǵoı. Erteńgi kúni siz sıaqty barlyq ata-ana lagerge kep balalaryn alyp ketýi múmkin.

— Meıli, — dedi Jandostyń ákesi. —Jalǵyz bala... Qarap otyrǵan uldyń túri osy...

Shuǵa tyrs úndemedi. Meniń bilýimshe Jandostyń esh jeri aýyrmaıdy. Tósek tartyp jatqanyn kórgen emespin.

«Jany qınalatyn jumys joq qoı, munda» degim keldi. Bul eki ortada ákesiniń:

— Jandos, — dep lagerdi basyna kótere aıqaılaǵany estildi. Jatahana jaqtan Qońqastyń:

— Jandos joq, — degen jaýap jetti.

— Sáken, sen baryp kelshi, — dedi maǵan muǵalim.

Bir paraq qaǵazdy alyp kep, Jandostyń ákesine usyndym.

— Balańyz jazypty. Ózi qaıda ekeni belgisiz. Jandostyń ákesiniń júzi kúreńitip sala berdi. Qara murtynyń túkteri jybyrlap, eti ósken kózderi qyzaryp ketti.

— Esekti otqa aıdasań tekke qashady. Ittiń kúshigi. Ádeıi ketirip otyrsyńdar, sender, — dedi ol maǵan jaman kózimen qarap.

— Balamdy taýyp berinder.

— Lager kúzetshileri! «Sapqa tur» dabylyn qaǵyńdar: Shuǵa «sen búldirgen joqsyń ba» degendeı maǵan túıile qarap qoıdy.

Kerneı úni shyqty. Bólmelerden aǵyla shyqqan balalardyń basy qosyla Shuǵa balalarǵa mán-jaıdy túsindirip Jandosty izdeýge attandyryp jatty.

Kóptiń aty kóp. Aınalasy on bes mınýttyń ishinde top bala Jandosty qaqpadan alyp kirdi.

— Aýylǵa qaıtpaımyn, — dedi ol balalarǵa aýzyn qompyldatyp.

— Buıryqty oryńdaýǵa mindettimiz, — deıdi Tabys taqyldap. Osy sát muǵalimge renjidim. Nesin ǵana dabyl qaqty eken. Balalar buıryqty oryndaýǵa mindetti. Biraq Jandostyń ákesi tepsinip tur ǵoı. Ákesi de Jandostyń bir tilegin nege oryndamaıdy? Ol da adam balasy emes pe? Búkil lagerdiń aldynda uıatqa qaldyryp. Ákelerdiń de qatigezderi bar-aý. Biraq olar óte az shyǵar. Ákesi balasyna túnere qarap aldy.

— Áı, kıim-keshegindi jına, — dedi aqyryp. — Seniń qıqańyńdy kóteretin ýaqyt joq. Áp-sátte balalar Jandostyń júgin alyp keldi. Ákesi balasyn jelkeleı avtomashınaǵa qaraı júrdi.

Jandos qoshtasqan da joq. Shamasy qolǵa túsirgen balalarǵa ókpesi bar sıaqty. Ákesi esikti ashyp mashınaǵa ony ıtermeleı kirgizdi. Esikti japty. Sonan soń basyn ızedi. Qoshtasqan túri.

Jańbyr túnimen jaýdy. Tústen keıin Baıanshoqynyń basyna oımaqtaı qara baýyr bult oınap shyǵa kelgen. Alǵashqyda ony eshkim elegen joq-ty. Sálden soń álgi bult aýmaqtana bastady da, baýyrynan aýyq-aýyq jylt etken shybyk, kórindi. Sóıtti de, jer-dúnıeni silkindire kún kúrkiredi.

— Balalar ashanaǵa! — dedi kezekshi.

Artynan bildik, Shuǵa tamaqty erte iship alýǵa jasaǵan amaly eken. Biz jatahanadan shyǵa jel lebi bilindi.

— Qozǵalyńdar. Nóser kele jatyr, — dedi Shuǵa daýystap. Tamaǵymyzdy iship bola, álem tapyraq, alaı-túleı daýyl bastaldy. Jel bet qaratar emes. Naızaǵaı oty jaryq-jurq etip, záreńdi ushyrady.

— Terezelerińdi bekitińder! — dedi kezekshiler.

— Bólmelerińe kirińder. Sóıtkenshe elektr shamy da sóndi. Kún shatyr-shutyr ete qalǵan sátte balalar basyn tómen ıdi. Áldebiri kereýetine súńgip ketip, kórpelerin jamylyp aldy.

— Jaı tústi, — dep sybyrlady Qońqas. Bólme ishi tym-tyrys. Qulaqqa urǵan tanadaı. Sóıtkenshe taǵy da kúrkiredi.

— Taǵy da tústi, — dedi Qońqas sybyrlap. Syrtqa tyrs-tyrs jańbyr tamshysy tamdy. Artynsha shelektep tókkendeı quıyp ketti. Bir ǵajaby osy sát dúleılene soqqan jel basyla qaldy.

— Erte, erte, ertede alyp báıterektiń basyna bir samuryq qus uıa salyp, balapandaryn shyǵaryp, alty aılyq jerge azyq izdep ushady eken. Osy sátin jyl saıyn bir aıdahar paıdalanyp, onyń balalaryn jep toıattapty. Samuryq qus uıasyna oralarda balapandaryn tiri kórsem-aý dep armandap jylaıdy eken. Jaýyny sol samuryqtyń kóz jasy, qatty jel qanatynyń qaǵysy eken. Er Tóstik báıterekte órmelep bara jatqan aıdahardy dál basynan kózdep atyp jerge túsiripti. Sálden soń uıasyna kep jetken samuryq qus balapandaryn tiri kórip qýanyn, Tóstikke til qatady... Oıym óri qaraı sharyqtaı berer me edi, kenet terezeni áldekim tarsyldatqandaı boldy. Balalar oryndarynan atyp-atyp turysty.

— Jel ǵoı, — dedi Qońqas bilgishsinip.

— Álde kimniń terezeni qaqqany anyq.

Enteleı basyn baryp perdeni ashtym. Ústi-basy malmańdaı sý, shashy betine túsken, beıtanys bireý qarańdaıdy. Qubyjyq kórgendeı shoshynyn kettim.

— Sáken, qaqpany ashshy. Men ǵoı, — deıdi.

— Sen kimsiń? — deımin.

— Jandospyn.

Esikke umtyldym. Balalar surap úlgergenshe, men de tabaldyryqqa jettim. Bir ǵajap dúnıe. Aýyq-aýyq alyp fonardaı naızaǵaı otynan jer dúnıe jarq ete qalady da lager aýlasy ap-anyq kórinedi. Osy sátte baǵytymnyń durys ekenin ishim sezedi. Kesh búgin erte batqan sıaqty. Shyndyǵynda qaqpa jabyq eken. İlgekti ashyn úlgergenim sol edi, ar jaǵynan Jandos júgin myqshyndaı kóterip kirip kele jatty.

— Ýh, tońyp kettim, — dedi ol.

— Júkti kóterisip jibershi. Balalar bizdi asyǵa kútip otyr eken.

— Qurǵaq kıimderińdi berińder Jandostyń kıimin sheshisip, kıindirip ap, balalar «tergeýge» kiristi.

— Ákemnen qashyp kettim, — dedi ol ıegi ıegine tımeı.

— Mine, jigit.

— Shyn aıtasyń ba?

— Kórpege oranyp jata qal.

— Aıyptymyz. Endi seni ustap bermeımiz, Jandos, — dedi taǵy bireýleri.

Jandos úıine de bas suqpapty. Qatty ashýlanǵan ákesi jol boıy jer-jebirine jete uryssa da, Jandos tyrs úndemepti. Ákesi keńsege toqtap, jumys babymen ishke kirip ketkende Jandos Aqbelge kómir tıep bara jatqan bir shoprǵa jolyǵyp, kelise ketedi de tartyp otyrady. «Aqbel» «Qaıyńdynyń» bir bólimshesi.

Odan bergi eki shaqyrymǵa ózi jaıaý júripti. Qalyń jańbyrda jol boıyndaǵy qalyń qamysty panalapty. Sodan malshynypi jetkeni osy eken.

— Ákeń ursyp júrmeı me? — dedi Qońqas.

— Endi lagerge kelme. Báribir aýylǵa qaıtpaımyn, — dep qaǵaz jazyp tastap kettim. Ózi de qyzyq. Men balalardan artyq emespin ǵoı. Senderdi qımadym, — deıdi Jandos — Sender meniń shyn qamqorshy dostarym emessińder me? Bir qatelik ketti. Keshirim suradym. Endi ne kórsek te birge kóremiz dep ózime-ózim sert bergenmin.

Erteńgisin sapqa turǵanda, Shuǵa tań qaldy.

— Oı, Jandos sen kókten tústiń be? — dedi ol.

— Joq, Shuǵa Berikbolqyzy. Ákemnen qashyp, amalymdy asyryp qaıtyp keldim. Balalarǵa bergen sertimdi oryndaýym kerek qoı.

Balalar shynynda Jańdostyń qylyǵyna súıindi.

---