InfoHub Logo

         Burynǵy ótken zamanda bir úlken baı bolypty. Onyń áıeli bolypty, bir qaryndasy bolypty. Mine, osy baı baılyqpen bir dáýir boıy ómir súrip turady. Sóıtip júrgende áıeli men qaryndasy óshtesip urysa beripti. Áıeli kúıeýine aryz túsirgendi de qoımapty. Ony baı tyńdamaı júre beredi.

Kúnderde bir kún baı uzaq jerge bir shaharǵa jıynǵa ketedi. Osy sapardan ol baı oralyp úıine keler qarsańynda, áıeli úı ishindegi bar dúnıesin jyrtyp, saımanyn syndyryp, úıdiń ortasyna úıip qoıypty.

         Baı úıine kire, dúnıeniń búlingenin kórip: «Bul ne?» – dese, áıeli jylap qoıa beripti.

         — Men saǵan aıttym, áıelim dep meniń sózimdi tyńdamaısyń. Myna istiń bári seniń myna qaryndasyńnyń istegen isi. Osy qaryndasyńnan qutyl desem bolmadyń. Mine, aqyry bar eńbegińdi esh etti. Al endi budan qutylmasań, bir kúni ózińniń túbińe jeter, – dedi.

         Saıqal, jalaqor qý áıeldiń bul jala sózi baıǵa qatty áser berdi. Sóıtip dúnıesi búlinip, ishi kúıip turǵan baı oılamastan qatty ashýǵa keldi de, dalaǵa shyǵyp at jektirdi de, qaryndasyn shaqyryp alyp arbaǵa otyrǵyzdy da, ıesiz dalaǵa qaraı alyp jóneldi.

         Artta qalǵan áıeli aıqaılap:

         — Tiri tastap qaıtpa, óltirip qaıt jeksuryndy! – dep, ishinen qýanyp tur.

         Sóıtip ıesiz bir daladaǵy qalyń orman ishine alyp keldi. Aqyly kóp tolmaǵan jas baldyrǵan qyz eńirep jylaýda. Bir jerge ákelip arbadan túsirip, qolyna baltasyn alǵan kezde, úlpildegen jas qyrshynnyń eńiregen daýysy ormandy kúńirentti:

         — Qaıran aǵa, bir qursaqtan jaryp shyqqan jas tól edik. Ne jazyǵym bar edi. Meniń qasyqtaı qanymdy kısańshy! – degende, aǵasy:

         — Qysqart sózdi, aramza, qý qanshyq. Sal qolyndy aıqastyryp myna túbir aǵashqa! – dep, bir kesilgen aǵashtyń túbirin kórsetti. Sol kezde esi shyqqan jas qyz jylaı berdi... «Iá, qaıran jalǵyzym, ne isteseń de óziń bil. Ne de bolsa týysym ediń, aman bol, jalǵyzym!» – degende:

         — Qoı sózdi! – dep aǵashtyń túbirine aıqastyrylyp qoıǵan eki qoldy baltamen shaýyp tastady.

         — Al, endi qańǵyryp ól! – dep, ıesiz dalaǵa tastap, úıine qaraı júrip ketti.

         Sonymen jas qyz jylaı-jylaı, jylaýmen ómirin ótkizip, orman ishinde shóptiń basyn terip jep júre berdi. Kúnderde bir kún sandalyp júrip, taǵy bir úlken baıdyń baqshasyna kez bolady. Ol baqshanyń ishinde jınaýly almany kóredi. Sóıtip kúnde tún ýaqytynda kelip, almadan tizerlep jatyp jep toıyp ketedi. Sóıtip bir kúni kúzetshi almasyn joqtap, baqshany aralap júrip, túnde kelip jep jatqan qyzdy ustap alady da baıǵa alyp ákep beredi.

         — Bul baı jas jigit eken, áıel almaǵan, álgi qyzdy monshaǵa túsirtip, tazartyp kıim kıgizip, qolyna jalǵan qol jasap kıgizip, áıeldikke alady. Mine óstip bular biraz ýaqyt ómir súrgennen keıin, bul ekiqabat bolyp, bala kóteredi. Sóıtip osy áıeldiń bosanar shaǵynda kúıeýi uzaq jolǵa, jıynǵa ketedi. Ol jıynǵa barǵan kezde úıdegi áıeli bosanyp, eki ul taýypty. Mine, osydan keıin ol baıdyń artynan hat jazyp, kisi shaptyryp jiberedi. Shapqynshy kisi kele jatyp, jolda bir úıge qonypty. Sóıtse, ol da osy baıdyń túsip-qonyp júrgen úıi eken. Ol áıel almaı júrgende, bul áıeldi alam dep júrse kerek. Mine, sóıtip, bul qonaqtan:

         — Qaıda barasyz? – dese, qonaq oǵan:

         — Bizdiń baı jıynǵa ketip edi. Sol kisiniń áıeli bosanyp edi. Soǵan hat berip edi, aparyp ber dep. Sony ákele jatyrmyn, – depti.

         Sol kezde áıel turyp:

         — Hatyn bershi, oqyp kóreıin, – dep hatyn alyp oqysa, hatta «áıeliń bosandy, eki ul tapty» dep jazypty. Onyń ornyna bul áıel, eki ul degen sózdiń ornyna «eki ıt tapty» dep, jazyp jiberipti. Ol hatty shabarman alyp kelip, jıyn bolyp jatqan úıdiń esik aldyndaǵy kúzetshige beripti. Syrtyndaǵy jazý boıynsha, ol hatty baıǵa ákelip tabys etedi. Baı alyp jiberip oqysa, hatta:

         — Áıelińiz bosandy, súıinshi, eki ıttiń kúshigin tapty, – dep jazýly tur eken.

         Baı ne bolǵanyn bilmeı ashýlanyp, qaıtadan jaýap jazypty buıryq retinde:

         — Qandaı jaǵdaımen bolmasyn men barǵanda, ol áıeldiń kózin qurtatyn bolyńdar! – depti.

         Osy hatty shabarman alyp aýylyna jetedi. Elderi hatty ashyp oqysa, hatta áıeldiń kózin qurt dep jazypty. Baıdyń buıryǵy eki bolmaýshy edi. Mine, osy buıryq boıynsha áıeldiń eki ulyn eki emshegine baılap berip, qańǵyrtyp qoıa beripti. Mine, osymen kún ótti, aı ótti, jyl ótti. Bir kúnderde bir jerge kelip, aǵyp jatqan ózennen shóldegen soń, sý isheıin dep eńkeıe bergende, balalardy baılaǵan jibi úzilip ketip, eki bala sýǵa túsip ketipti. Eki qoly joq sorly áıel shyryldap jany qalmaı qaýjandap, sholaq qolymen sýǵa ketken eki balany ustaı almaı, kóp qorlyq kórdi. Sóıtip júrgende ol beısharanyń kóz jasyna kenetten qol bitipti. Sóıtip eki balany sýdan aman alyp ózine-ózi senbeı, «ótirik pe, shyn ba, Qudaı-aý, óńim be, túsim be?» dep, balasyn emizip, eki qolyn kezek-kezek sıpap kóp otyrady.

         Sóıtip otyryp áıel demin alǵannan keıin, «qoı, endi men eldi-kúndi jer taýyp, bir jumysqa ornalasaıyn» dep, júrip ketti. Bir kúni bir úlken qalaǵa kelip jumys izdep, bir patshanyń qol astyna asqanaǵa as jasaýshy bolyp qyzmetke ornalasady. Sóıtip birneshe jyldar qyzmet etip turady. Eki bala jeti-segiz jasqa keledi. Sóıtip júrgende osy shaharda úlken jıyn ashylady. Osy jıynǵa jan-jaqtan baı-kópes – bári jıylady. Onyń ishinde bul áıeldiń kúıeýi de keledi jáne qolyn kesken aǵasy da kelipti. Bárin syrtynan kóredi de úndemeı sharýasyn istep júre beredi. Jáne eki balany ábden úıretip aıta beripti, basynan ótken ýaqıǵanyń bárin. Sóıtip jıynda otyrǵanda, adamdar keshke taman asqanaǵa kelip as iship, sharap iship dem alyp otyryp, bir-birine «áńgime aıtyńdar» degende, manaǵy aspazshy áıel eki balasyn jibere qoıypty, «men úıretken áńgimeni bastan-aıaq aıt» dep.    Sóıtip eki bala halyq aldyna kelip: «Aǵalar, biz aıtaıyq áńgimeni», – depti. Qyzyp otyrǵan adamdar: «Aıt, aıtsyn!» – dep, shý ete qalypty.

         Eki bala turyp: «Biz áńgime aıtamyz, biraq ta eshkim sózimizdi buzbaıtyn bolsyn», – depti. Sol arada bir adam shyǵyp: «Eshkim sózderińdi buzbaıdy, buzǵan adamnan júz som aıyp áperemiz», – dep ýáde etedi. Sóıtip birinshi bala jurt aldyna shyǵyp:

         — Bir baı bolypty. Ol baıdyń bir áıeli, bir qaryndasy bolypty. Onyń áıeli men qaryndasy ekeýi ósh bolypty. Bir kúni baı jıynǵa ketkende, áıeli óshtesip, bar dúnıesin búldirip, úı ortasyna jıyp qoıypty. Baı kelgende, «bul ne» degende, qatyny shaǵystyryp «qaryndasyń bárin búldirdi» depti. Sodan ol baı qaryndasyn arbaǵa salyp aıdalaǵa aparyp, orman arasyndaǵy aǵash túbirine qoıyp, eki qolyn shaýyp tastapty, – degende, sheshesiniń álgi aǵasy shydaı almaı qolyn kóterip: «Olaı emes edi», – degende, basshy adam «balanyń sózin buzdyń, ákel júz som aıyp» dep, júz som aqsha alyp beripti. Endi ekinshi bala shyǵyp sóıledi:

         — Sol áıel sonymen qańǵyp birneshe ýaqyttar osy ıesiz dalada ómir ótkizedi. Bir kúnderde bir baıdyń baqshasyna baryp, túnde sodan alma terip jep, kún kórip júripti. Bir kúni ony baıdyń kúzetshisi ustap alyp baıǵa alyp barsa, baı ol áıeldi jýyndyryp-shaıyndyryp qolyna jalǵan qol salyp, ózi áıeldikke alypty. Sóıtip júrgende bul áıel ekiqabat bolyp bala kóteripti. Ol áıel aıy-kúnine jetip otyrǵanda, ol baı jıynǵa ketipti. Ol jıynǵa ketkende, áıeli úıinde bosanypty. Ol egiz ul taýypty. Sóıtip baıdan súıinshi suratýǵa hat jazyp, kisi shaptyryp jiberedi. Ol kisi jolda kele jatyp, bir úıge qonypty. Sóıtse, sol úıdiń áıeli burynǵy osy baıdyń alam dep júrgen áıeli eken. Sol kisiniń ákele jatqan hatyn surap alyp, ornyna basqa hat jazyp beripti. Ol hatynda «eki erkek bala tapty» degen ornyna, «eki ıttiń kúshigin tapty» dep, jazyp berip jiberipti. Mine, osy hatty ol adam baıǵa ákelip bergende, baı: «Men barǵansha kózin qurtsyn», – dep, qaıtadan hat jazypty. Mine, baıdyń osy haty boıynsha áıeldiń eki balasyn eki emshegine tańyp qańǵyrtyp jiberipti. Sondaǵy tapqan eki balasy, mine, myna ekeýimiz, – degende, baı: «Mende bir sóz», – depti. Sonda basshy adam: «Balanyń sózin buzdyń», – dep, odan júz som alyp balaǵa berip, «endi shesheńdi shaqyryp kel» depti. Sóıtip, eki bala sheshesin ertip ákeledi. Sheshesi halyq aldynda bar bolǵan ýaqıǵany, basynan keshkendi – bárin aıtyp, «eki balanyń aıtqan sózi bári ras, sondaǵy meniń qolymdy shapqan baýyrym anaý otyrǵan, sondaǵy meni myna eki balamen qańǵyrtyp jibergen kúıeýim anaý otyrǵan» dep, bárin-bárin kórsetip beripti. Mine, osy aradan bastap sol kópshilik jınalyp, bı aǵasyn saılaýda ornynan alyp, jaı sharýa etip jiberipti.

         Al endi kúıeýi álgi hatty ózgertip jazǵan áıeldi alǵan eken. Ony qańǵyrtyp jiberip, eki balasymen óz áıeline qaıta qosylypty. Mine, endi bular baıaǵy qyzyq dáýirine qaıta túsip, ǵumyr súrip jata bersin.

         Endi alǵashqy qastyq istegen aǵa-jeńgesine keleıik. Aǵasynyń burynǵy dáýiri joq, bir shaharda kedeı bolyp, otyn arqalap satyp, kún kórip júredi. Kúnde bir arqa otyn ákelip satyp, jıyrma-otyz tıyn alsa, ony «ustap qoıasyń» dep, áıeli qaǵyp alyp otyrady eken. Bir kúnder bolǵanda ashýlanyp, otyndy az ǵana alyp kelip, on tıynǵa satyp ákelse, áıeli: «Sen búgin aqshany nege az ákeldiń, kúnde kóp ákelýshi ediń. Seni soryp júrgen bir sorǵysh bar ǵoı», – dep, ertesine otynǵa barǵan jerine áıeli qosa kelip, aıqaı salyp, «seni soryp júrgen albasty qaıda?» dep, ary-beri júgirip júrse, beti shóppen jabylǵan bir qudyq jatýshy edi, álginiń qasyna barǵanda, baıy áıeline: «Eı, anaý jatqan qudyqqa túsip ketesiń ǵoı, baıqa!» – dese, qatyn: «A, seni sorǵysh albastyń osy eken ǵoı, á?» – dep, baryp shópti bas salsa, saldyr-kúldir qudyqqa túsedi de ketedi. Kedeı júgirip kelip qarasa, túbi joq qudyq eken. İshinen bir peri qarǵyp shyǵady. Sóıtse, álgi áıel qudyqtyń túbine barǵanda, periniń ústine túsipti. Peri shoshyp búlk ete qalsa: «Meniń baıymdy soryp júrgen sen ekensiń ǵoı», – dep, jatqan perini túte bastapty. Sonan peri shoshyp, jer betine qarǵyp shyǵyp, qudyqqa qarap turǵan kedeıdi kórip: «Sen ne istep tursyń?» – dese, kedeı: «Meniń áıelim túsip ketti, sońynan qarap turmyn», – deıdi.

         Sol kezde peri: «Áıeliń doly ma edi?» – dese, ol: «Iá, doly edi», – depti. Peri: «Ol ondaı bolsa, áıelińdi tasta, men saǵan áıel taýyp berem», – dep, kedeıdi azǵyryp alyp ketedi.

         Sóıtip, bul kedeı perini jaqtap, peri bolyp ketedi de jalaqor áıeli qudyqqa túsip ólipti.

---