InfoHub Logo

Kózi tirisinde-aq aty ańyzǵa aınalǵan Baýyrjan atamyzdy tórtkúl dúnıe túgel tanyp úlgerdi. Batyr, jaýynger, áskerı qolbasshy, strateg, aqyn, jazýshy ári sýretshi bolǵan Baýyrjan Momyshulynyń adamzat balasyna sırek bitetin ozyq aqyl-oıy, alǵan betinen qaıtpaıtyn qaısar, iri minezi estigen jurtty túgel tánti etetin. Mine, bıyl osy el basyna kún týyp, at aýyzdyqpen sý iship, er etikpen sý keshken zamanda el múddesin qorǵaǵan dara tulǵamyzdyń tuǵanyna 110 jyl tolǵaly otyr. Qysyltaıań sátterde qazaqtyń namysyn bárinen joǵary qoıa bilgen, halqymyzdyń birtýar azamaty Baýyrjan Momyshuly atamyz 1910 jyly jeltoqsan aıynyń 24 juldyzynda Jambyl oblysy, Jýaly aýdany, Myńbulaq aýylynda qarapaıym qazaq shańyraǵynda dúnıege kelgen.

Bala Baýyrjannyń biregeı bolmysynyń qalyptasýynda úsh jasynda anasynan aıyrylǵan búldirshindi qushaǵyna basqan ájesi Qyztýmastyń úlesi zor bolǵany anyq. Bul jaıynda Baýyrjan atamyz óziniń «Ushqan uıa» shyǵarmasynda: «Árıne, ol kezde men de ózge sábıler sıaqty ájem aıtqan ertegi, ańyzdardyń túpki baıybyna bara bermeıtinmin. Endi oılasam men sol  áńgimelerden adamzat óresiniń órisin tanı bergem eken ǵoı..», - dep úlken qurmetpen jazady. Al ata-anasy týraly batyrdyń ózi ómirbaıandyq osy  kitabynda bylaı dep jazǵan: “Meniń babam Imash myń da toǵyz júz on birinshi jyly 92 jasynda dúnıe salǵan. Orta boıly, oraq muryn, ot janarly sol shymyr shaldyń tórtinshi perzenti – meniń ákem Momynaly eken. Ony jurt Momysh dep ketken. Ákem aıtys qýyp, ándetip júre-júre 33 jasynda Baıtana rýynan Ábdirahmannyń Rázıa atty qyzyna úılenipti. Ol meniń sheshem edi. Ol kisi men úsh jasqa tolar-tolmasta qaıtys bolǵan”.

Baýyrjan atamyz balalyq shaǵynyń 13 jylyn týǵan aýylynda ótkizedi. Odan keıin keńestik ınternatta tálim alady. 1929 jyly Áýlıeatadaǵy toǵyz jyldyq mektepti támamdap, ustazdyq qyzmetin bastaıdy. Ujymdastyrý jyldarynda keńestik mekemelerde qyzmet etedi. Keıin ásker qataryna shaqyrtý alady. 1934 jyly áskerden kelgende zapastaǵy komandır bolady. 1936 jyldan bastap áskerı qyzmetter atqarady.

1941 jyldyń qyrkúıek aıynan bastap, dańqty general-maıor I.V.Panfılovtyń basshylyǵymen Almaty mańynda jańadan jasaqtalǵan 316 atqyshtar dıvızıasynyń quramynda Uly Otan soǵysyna attanady, batalón, polk komandıri qyzmetterin atqarady. Moskva úshin shaıqasta 207 ret urysqa kirgen Baýyrjan Momyshuly erjúrektigi turǵysynan keshegi el qorǵaǵan Qarakereı Qabanbaı, Qanjyǵaly Bógenbaı, Shaqshaquly Jánibek syndy batyrlardyń zańdy jalǵasy ispettes..

Keńes Odaǵynyń tusynda Baýyrjan atamyzdyń erlikterin nasıhattaýda birjaqtylyq bolǵanyn atap ótýimiz qajet. Qazaqtyń Mańdaıyna bitken birtýar ulynyń maıdannyń alǵy shebinde júrip atqarǵan jumystary ádil baǵasyn ala almady. Aǵa leıtenant shenindegi batalón komandıriniń, keıinnen polk, dıvızıa basqarǵan polkovnık qolbasshynyń oılary men áreketteriniń ataq-dańqy resmı batyrlar men general qolbasshylardan da asyp ketti. Muny Máskeý tarapy ultshyldyq dep tanydy. Qaıta-qaıta usynylǵanyna qaramastan, Baýyrjan Momyshulyna Keńes Odaǵynyń Batyry ataǵy berilmedi. Uly Otan soǵysynyń aty álemge jaıylǵan dańqty batyry tek 1941 jyl men 1945 jyldyń mamyry aralyǵynda «Qyzyl Tý» ordenimen jáne «Moskvany qorǵaǵany úshin» medalimen ǵana marapattaldy. General shenin bermes úshin №9 dıvızıanyń komandırligine de bekitpeı qoıdy. Esesine, halqymyz Baýyrjan atamyzdyń maıdan alańynda kórsetken erlikterin joǵary baǵalap, halyq batyry dep atap, ózderiniń ystyq yqylasy men súıispenshiligine bólegen.

Degenmen B.Momyshulynyń «Ádilet qashanda jeńedi, ol keshikse de kelmeı qoımaıdy» dep kóregendikpen aıtqan sózi shyndyqqa aınalyp, el tilegi oryndalyp, Qazaqtyń batyr uly Baýyrjan Momyshulyna 1990 jyldyń 12 jeltoqsanynda týǵanyna 80 jyl tolýyna oraı, Keńes Odaǵynyń Batyry degen joǵary ataq berildi.

Túıinder bolsaq, Baýyrjan atamyzdaı alybymyzdy ardaqtaı bileıik, ultymyzǵa uran bolǵan uly tulǵamyzdy ulyqtaı bileıik.

 

Ál – Farabı atyndaǵy QazUÝ Tarıh, arheologıa jáne etnologıa fakúlteti t.ǵ.d.,profesor Q.S.Qarajan

Ál – Farabı atyndaǵy QazUÝ Tarıh, arheologıa jáne etnologıa fakúltetiniń 2-kýrs magıstranty Nurahımova J. F.

---