Aıdaǵy, Sholpandaǵy jáne Marstaǵy termodınamıkalyq jaǵdaılar
«Beıneý gımnazıasy» memlekettik mekemesiniń
fızıka páni muǵalimi Sholpan Maqsymbaeva Jańbyrhanqyzy
Sabaqtyń taqyryby: Aıdaǵy, Sholpandaǵy jáne Marstaǵy termodınamıkalyq jaǵdaılar
Sabaqtyń maqsaty:
Bilimdilik mindeti: Aıda jáne Kún júıesiniń basqa da planetalardaǵy termodınamıkalyq jaǵdaılar
týraly túsinik berý (Zattyń qurlysy týraly jylý qubylystarynyń mehanızmi týraly bilimimiz negizinde).
Damytýshylyq mindeti: Oqýshylardyń oı - órisin jetildirip, oılaý qabiletin damytý.
Tárbıelik mindeti: Ǵylymı - kóregendilikke tárbıeleý.
Sabaqtyń kórnekiligi: Ár - túrli sýretter, ınteraktıvti taqtadan slaıdtar kórsetý
Sabaqtyń júrisi:
1. Uıymdastyrý
2. Úı tapsyrmasyn tekserý.
3. Jańa sabaqty túsindirý.
Jerdiń parametrlerin suraý.
mj = 6*1024 kg; R= 6378 km; g= 9, 8 N/kg; υ2 = 11, 2 km/s; ρ = 5, 5 g/sm3
υ1 = 7, 9 km/s; 1 táýlikte = 24 saǵ; S = 5, 1 * 108 km2
1. Aıǵa jalpy sıpattama berý.(slaıdtar arqyly túsindirý)
Aıdyń ústińgi beti qatty shar tárizdi sýyq dene bolyp tabylady.
1. Aı - Jerdiń tabıǵı serigi.
ma = 1/81 * mj =0, 0123mj; R = 1738 km; g= 1, 63 N/ kg; ρ= 3, 35 g/sm3 (Jerdiń 0, 6 tyǵ/y)
Faa < fаж="" соның="" нәтижесінде="" газ="" молекулаларына="" fа="" -="" ін="" жеңіп,="" ғарыш="" кеңістігіне="" ұшып="" кету="" жердегіге="" қарағанда="" әлдеқайда="" жеңіл.="" сондықтан="" айда="" атмосфера="" да="" тығыз="" атмосферасыз="" сұйық="" күйде="" бола="" алмайтын="" суда="">
2. Aı betindegi fızıkalyq jaǵdaı.
Aı jerge árqashan bir jarty sharymen qaraıdy.
A) Aıdyń kún táýlikteri 29, 53 jerlik táýlikke sozylady. (Kún men tún Jerdegi eki aptaǵa (14, 8 jerlik táýlikke) teń. Aıdaǵy bir táýlik bir aıǵa jýyq.
B) Uzaq aı kúninde t= 13°S deıin qyzady. Mundaı temperatýrada jeńil gaz molekýlalarynyń jyldamdyǵy 2, 4 km/s artady jáne olar Aıdy tastap ushyp ketedi. Túnde aı betiniń t = - 160°S nemese t= - 170°S deıin tómendeıdi
Aı ázirge adam aıaǵy basqan jalǵyz ǵaryshtyq dene. Eń birinshi aıǵa barǵanndar kimder? (1969j N. Armstrong, E. Oldrıı)
Jerden ózimiz biletindeı Aıdyń bir ǵana jarty shary kórinedi. (1 - sýret)
3. Aı relefi.
A) Aı topyraǵynyń hımıalyq quramy jer jynystaryna uqsas ekeni dáleldendi.
B) Aı jynystarynyń jasy 3, 1 - 4 mlrd jylǵa deıin.
Aıdyń jasy = Jerdiń jasyna= 4, 6 mlrd jyl.
V) Aı betiniń kartasy 60 - sýret boıynsha
- Kún júıesin ne quraıdy? (Kún, planetalar jáne olardyń serikteri)
- Kún júıesinde neshe planeta bar jáne olardy retimen ata? ( Merkýrıı, Sholpan, Mars, Iýpıter, Satýrn, Ýran, Neptýn, Plýton).
- Kún júıesinde qandaı planetalar qozǵalady? (asteroıdtar, kometalar, meteorlyq deneler).
2. Sholpan planetasy týraly. (slaıdtar arqyly túsindirý)
- M. V. Lomonosov HÚİİİ ǵasyrdyń ekinshi jartysynyń barysynda (1761j)
Jer men kún arasynda Sholpan planetasy bar ekenin anyqtap, jańalyq ashty.
- M. V. Lomonosov – Sholpan planetasynda atmosferanyń bar ekendigin jáne Jer planetasymen
salystyrǵanda tyǵyz bolatyndyǵyn baıqady.
- 1967 men 1983 jyldar aralyǵynda avtomatty «Sholpan - 4», «Sholpan - 16» stansıalary men ǵalamsharlardy zertteýdiń negizgi programmalary oryndaldy.
- 1985 jylǵy maýsymnyń ortasynda Sholpannyń janynan ushyp ótken «Vega - 1» jáne
«Vega - 2» ǵarysh stansıalary onyń atmosferasyna aerostattyq sharlar men ǵalamsharlaryn betine qonatyn qoný bloktaryn tastady.
Zertteý nátıjesinde Sholpan atmosferasynyń 96%- ne jýyǵy – SO2, 4%- azot, 0, 002%- i - O2, 0, 2%- N2O býynan turatyny anyqtaldy.
- 1887 jyly Fobos, Deımos atty eki tabıǵı serigi ashyldy.
- Ǵalamsharǵa sıpattama:
A) msh = Jerdiń 0, 815 massasyna teń.
R=6050 km (Jerdiń 0, 950 radıýsynda)
ρ= 5, 24 g/sm3
á) Sholpan aqshyl bulttar qabatymen toptasa jabylǵan, olar tek radıotolqyndar úshin ǵana móldir. Radıolokasıalyq zertteýler Sholpannyń basqa barlyq (Ýrannan basqa) planetalarǵa qarama - qarsy jáne ózi de kúndi aınala qozǵalatyn jaqqa qarama - qarsy baǵytta ózi osi boımen aınalatynyn ashty. Sholpanda kún táýligi 117 Jer táýligine teń.
B) Sholpan betiniń kartasy.
Ǵalamshar betiniń tegistigi aıtarlyqtaı ekendigi anyqtaldy, biraq ondada oıpattar, jazyqtar men birge taý shoqylary men qyrattar, saqına taýlar men qazan - shuńqyrlar, tik jarlar men jaryqtar bar.
V) Jylyjaı effektisiniń máni.
4. Mars ( Qyzyl ǵalamshar). (slaıdtar arqyly túsindirý)
- Halqymyz qyzyl juldyz dep te ataǵan, sebebi Mars topyraǵynyń túsi qyzyl kúreń
Bolǵandyqtan onyń betinen kóterilgen shań tozań qyzyl tústi.
- Sıpattama: ǵalamshar massasy - 0, 107 Jer massasyna teń, ρ= 3, 95 g/sm3 (Jerdiń 0, 72 tyǵyzdyǵyna teń) betindegi υ2 = 5 km/s. Mars Jerden dıametri boıynsha 2 ese kishi.
- Marsta kún táýlikteri Jerdegiden 39, 5 mın - qa uzaq. Mars jyly Jerdiń 687 táýligine teń, ıaǵnı Jerdikinen eki ese uzaq. Onda jyl mezgilderiniń almasýy bolyp turady. Sebebi táýliktik aınalý osiniń kólbeýligi dál jerdikindeı.
- Marstaǵy temperatýra:
Jazdygúnniń ózinde temperatýra 0°S - ǵa deıin sırek kóteriledi, al túnge qaraı aıazǵa (- 70,
- 100°S sheıin tómendeıdi).
Temperatýranyń táýliktik ózgerisi 80 - 100°S deıin jetedi.
Polústerinde (- 130°S) sýyq bolady, bul kezde SO2 – da qatady.
5. Sabaqty bekitý. Suraqtar boıynsha.
6. Úıge tapsyrma berý. §27. Baıandama jazý. «Aıda jáne Kún júıesiniń basqa da planetalaryndaǵy termodınamıkalyq jaǵdaılar».
7. Qorytyndy, oqýshylardy baǵalaý.
fızıka páni muǵalimi Sholpan Maqsymbaeva Jańbyrhanqyzy
Sabaqtyń taqyryby: Aıdaǵy, Sholpandaǵy jáne Marstaǵy termodınamıkalyq jaǵdaılar
Sabaqtyń maqsaty:
Bilimdilik mindeti: Aıda jáne Kún júıesiniń basqa da planetalardaǵy termodınamıkalyq jaǵdaılar
týraly túsinik berý (Zattyń qurlysy týraly jylý qubylystarynyń mehanızmi týraly bilimimiz negizinde).
Damytýshylyq mindeti: Oqýshylardyń oı - órisin jetildirip, oılaý qabiletin damytý.
Tárbıelik mindeti: Ǵylymı - kóregendilikke tárbıeleý.
Sabaqtyń kórnekiligi: Ár - túrli sýretter, ınteraktıvti taqtadan slaıdtar kórsetý
Sabaqtyń júrisi:
1. Uıymdastyrý
2. Úı tapsyrmasyn tekserý.
3. Jańa sabaqty túsindirý.
Jerdiń parametrlerin suraý.
mj = 6*1024 kg; R= 6378 km; g= 9, 8 N/kg; υ2 = 11, 2 km/s; ρ = 5, 5 g/sm3
υ1 = 7, 9 km/s; 1 táýlikte = 24 saǵ; S = 5, 1 * 108 km2
1. Aıǵa jalpy sıpattama berý.(slaıdtar arqyly túsindirý)
Aıdyń ústińgi beti qatty shar tárizdi sýyq dene bolyp tabylady.
1. Aı - Jerdiń tabıǵı serigi.
ma = 1/81 * mj =0, 0123mj; R = 1738 km; g= 1, 63 N/ kg; ρ= 3, 35 g/sm3 (Jerdiń 0, 6 tyǵ/y)
Faa < fаж="" соның="" нәтижесінде="" газ="" молекулаларына="" fа="" -="" ін="" жеңіп,="" ғарыш="" кеңістігіне="" ұшып="" кету="" жердегіге="" қарағанда="" әлдеқайда="" жеңіл.="" сондықтан="" айда="" атмосфера="" да="" тығыз="" атмосферасыз="" сұйық="" күйде="" бола="" алмайтын="" суда="">
2. Aı betindegi fızıkalyq jaǵdaı.
Aı jerge árqashan bir jarty sharymen qaraıdy.
A) Aıdyń kún táýlikteri 29, 53 jerlik táýlikke sozylady. (Kún men tún Jerdegi eki aptaǵa (14, 8 jerlik táýlikke) teń. Aıdaǵy bir táýlik bir aıǵa jýyq.
B) Uzaq aı kúninde t= 13°S deıin qyzady. Mundaı temperatýrada jeńil gaz molekýlalarynyń jyldamdyǵy 2, 4 km/s artady jáne olar Aıdy tastap ushyp ketedi. Túnde aı betiniń t = - 160°S nemese t= - 170°S deıin tómendeıdi
Aı ázirge adam aıaǵy basqan jalǵyz ǵaryshtyq dene. Eń birinshi aıǵa barǵanndar kimder? (1969j N. Armstrong, E. Oldrıı)
Jerden ózimiz biletindeı Aıdyń bir ǵana jarty shary kórinedi. (1 - sýret)
3. Aı relefi.
A) Aı topyraǵynyń hımıalyq quramy jer jynystaryna uqsas ekeni dáleldendi.
B) Aı jynystarynyń jasy 3, 1 - 4 mlrd jylǵa deıin.
Aıdyń jasy = Jerdiń jasyna= 4, 6 mlrd jyl.
V) Aı betiniń kartasy 60 - sýret boıynsha
- Kún júıesin ne quraıdy? (Kún, planetalar jáne olardyń serikteri)
- Kún júıesinde neshe planeta bar jáne olardy retimen ata? ( Merkýrıı, Sholpan, Mars, Iýpıter, Satýrn, Ýran, Neptýn, Plýton).
- Kún júıesinde qandaı planetalar qozǵalady? (asteroıdtar, kometalar, meteorlyq deneler).
2. Sholpan planetasy týraly. (slaıdtar arqyly túsindirý)
- M. V. Lomonosov HÚİİİ ǵasyrdyń ekinshi jartysynyń barysynda (1761j)
Jer men kún arasynda Sholpan planetasy bar ekenin anyqtap, jańalyq ashty.
- M. V. Lomonosov – Sholpan planetasynda atmosferanyń bar ekendigin jáne Jer planetasymen
salystyrǵanda tyǵyz bolatyndyǵyn baıqady.
- 1967 men 1983 jyldar aralyǵynda avtomatty «Sholpan - 4», «Sholpan - 16» stansıalary men ǵalamsharlardy zertteýdiń negizgi programmalary oryndaldy.
- 1985 jylǵy maýsymnyń ortasynda Sholpannyń janynan ushyp ótken «Vega - 1» jáne
«Vega - 2» ǵarysh stansıalary onyń atmosferasyna aerostattyq sharlar men ǵalamsharlaryn betine qonatyn qoný bloktaryn tastady.
Zertteý nátıjesinde Sholpan atmosferasynyń 96%- ne jýyǵy – SO2, 4%- azot, 0, 002%- i - O2, 0, 2%- N2O býynan turatyny anyqtaldy.
- 1887 jyly Fobos, Deımos atty eki tabıǵı serigi ashyldy.
- Ǵalamsharǵa sıpattama:
A) msh = Jerdiń 0, 815 massasyna teń.
R=6050 km (Jerdiń 0, 950 radıýsynda)
ρ= 5, 24 g/sm3
á) Sholpan aqshyl bulttar qabatymen toptasa jabylǵan, olar tek radıotolqyndar úshin ǵana móldir. Radıolokasıalyq zertteýler Sholpannyń basqa barlyq (Ýrannan basqa) planetalarǵa qarama - qarsy jáne ózi de kúndi aınala qozǵalatyn jaqqa qarama - qarsy baǵytta ózi osi boımen aınalatynyn ashty. Sholpanda kún táýligi 117 Jer táýligine teń.
B) Sholpan betiniń kartasy.
Ǵalamshar betiniń tegistigi aıtarlyqtaı ekendigi anyqtaldy, biraq ondada oıpattar, jazyqtar men birge taý shoqylary men qyrattar, saqına taýlar men qazan - shuńqyrlar, tik jarlar men jaryqtar bar.
V) Jylyjaı effektisiniń máni.
4. Mars ( Qyzyl ǵalamshar). (slaıdtar arqyly túsindirý)
- Halqymyz qyzyl juldyz dep te ataǵan, sebebi Mars topyraǵynyń túsi qyzyl kúreń
Bolǵandyqtan onyń betinen kóterilgen shań tozań qyzyl tústi.
- Sıpattama: ǵalamshar massasy - 0, 107 Jer massasyna teń, ρ= 3, 95 g/sm3 (Jerdiń 0, 72 tyǵyzdyǵyna teń) betindegi υ2 = 5 km/s. Mars Jerden dıametri boıynsha 2 ese kishi.
- Marsta kún táýlikteri Jerdegiden 39, 5 mın - qa uzaq. Mars jyly Jerdiń 687 táýligine teń, ıaǵnı Jerdikinen eki ese uzaq. Onda jyl mezgilderiniń almasýy bolyp turady. Sebebi táýliktik aınalý osiniń kólbeýligi dál jerdikindeı.
- Marstaǵy temperatýra:
Jazdygúnniń ózinde temperatýra 0°S - ǵa deıin sırek kóteriledi, al túnge qaraı aıazǵa (- 70,
- 100°S sheıin tómendeıdi).
Temperatýranyń táýliktik ózgerisi 80 - 100°S deıin jetedi.
Polústerinde (- 130°S) sýyq bolady, bul kezde SO2 – da qatady.
5. Sabaqty bekitý. Suraqtar boıynsha.
6. Úıge tapsyrma berý. §27. Baıandama jazý. «Aıda jáne Kún júıesiniń basqa da planetalaryndaǵy termodınamıkalyq jaǵdaılar».
7. Qorytyndy, oqýshylardy baǵalaý.
You Might Also Like
-
6 - synypqa qazaq tilinen arnalǵan test suraqtary
