InfoHub Logo

Til qashan da ulttyń keýdesindegi jany bolyp qala bermek. Ulttyń tamyry tereńge jaıylsa ana tilimizdiń mártebesimen parapar keledi. Alashtyń ardaqtylary óz múddesinen el múddesin joǵary qoıǵan shaqta aldyńǵy qatarly máselede-qazaq tiliniń ǵumyry hám bolashaǵy turdy. Osy oraıda árıne zańdy suraq týyndaıdy: nelikten til máselesin alǵa qoıǵan? - degen. Alash týy astynda birikken eldiń uldary tildiń saıası qýattylyǵyn, halyqty birtutas qylýdyń rýhanı baılanysy ekenin anyq uǵyndy. Alashtyń aıanbaı ter tógip, basyn qaterge tikkeniniń nátıjesinde ózimiz de, tilimiz de azattyǵyn aldy. Qazaq ıntellıgensıasynyń til tóńireninde mol mura qaldyrǵandyǵy-ulttyq baılanysty tereń uǵynǵany dep bilemiz. Endeshe, taǵylymdy muralar tizimine kóz júgirteıik. Birinshi kezekte,Muhtar Áýezov bylaı depti:Ahań ashqan qazaq mektebi, Ahań túrlegen ana tili, Ahań salǵan ádebıettegi elshildik urany – «Qyryq mysal», «Masa»; «Qazaq» gazetiniń qan jylaǵan qazaq balasyna istegen eńbegi, óner-bilim, saıasat jolyndaǵy qajymaǵan qaıraty, biz umytsaq ta, tarıh umytpaıtyn ister bolatyn. Osy pikirden soń, ult ustazy Ahmettiń tiltaný ǵylymynyń shyrqaý shyńy ekenin ańǵaramyz. Til múddesi jolynda bilim alýshynyń shyraǵdanyna “Oqý quraly” atty eńbegi aınaldy. Atalmysh eńbekte qazaqtyń tuńǵysh álipbıi , oqý nusqaýlyǵy, tilge jeńil deńgeıdegi sózder tizbegi qalyń oqyrmanǵa jol tartady. Ahańnyń izinen ergen Teljan Shonanulynyń, Eldes Omarulynyń oqý-ádistemelik maqalalary da bilim berý jolynda aıtýly qyzmet qyldy. Bilimdi azamattardyń bas qosqan ortasynda tilimizdiń álipbıi men qurylymdyq erejeleri sóz boldy. Meniń oıymsha, sol bir zamandaǵydaı alqaly jıyndy áli de ótkizý kerek. Jańa Qazaqstanda talqylaıtyn, ózgeris engizip, bir ýájge keletin máseleler qarasyn joqqa shyǵarmaımyz. Til janashyrlarymen qatar ózge ǵylym ókilderiniń bas qosýy ana tili ıgiligi jolynda tyń jańalyqtar ákeler edi. Nege deseńiz, Ahańnyń mektebi joǵaryda aty atalǵan ǵalymdardy ósirdi, ushtady. Jas býyn ókilderi jańalyq ashyp jatsa, Ahmet erdiń mártebesi taǵy da kóterilgeni. Ekinshiden, 19 ǵasyrdaǵy ulttyq jazba ádebıetimizge dem berdi.  Sonaý zar zaman aqyndarynan bastap, realısik baǵytty ákelgen Abaıdyń murasyn tolyqtyrdy.  Qazaq dalasyn roman,áńgime, poves, poema, ballada, drama sekildi janrlarmen tanystyrdy. Ápsátte-aq ádebıetimiz jańa deńgeıge kóterilip, batys pen shyǵystyń ádebıet ónerimen ıyq teńestirdi. Onymen qoımaı qazaq leksıkasyn sózdi qoldaný, uǵymdy ashý, qubylysty sýretteý syndy júıelermen tolyqtyrdy. Alashtyń bul izdenisi joıylmady. Keıinnen, teteles inileri Muhtar Áýezovtiń qalamyna til bitirdi. Aıbyndy rýhymen Baýkeńdeı erler, tarıhty taısalmaı jazǵan İlıas Esenberlın, Muhtar Maǵaýındeı órshilderdi ádebıet salasyna baýlydy.  

Alashtyń azamattary til-ulttyń qorǵany baǵa berdi. Qazaq handyǵy dáýirinde til bılikke halyqtyń ashshy zaryn jetkizý quraly bolsa, Alash qozǵalysy kezinde ultty tutastyrýshy ǵalamat kúsh sanaldy. Maǵjan Jumabaevtyń: «Ulttyń ult bolýy úshin birinshi shart – tili bolý» degen qanatty sózi jas urpaqtyń kókirek kózine toqyp otyrýymyz qajet. Kúlli alash uldarynyń til týraly óleńderi, ozyq oılary egemendik alǵan búgingi qazaqqa da jolbasshylyq etip jatyr. 

Joǵaryda aıtylǵan oılarymmen zamandasymnyń kókirek kózine úndeýim jetse deımin.Patshanyń bodanynan arashalaýdy qalaǵan Alash erleri armanda ketti. Babalar amanatyn azat eldiń urpaǵy retinde júzege asyrý siz ben bizdiń boryshymyz.

Temirjan Kórkem

---