Bala - bizdiń bolashaǵymyz
Aqtóbe qalasy,
Rossovhoz orta mektebiniń
bastaýysh synyp muǵalimi
Úrkimbaı Shyraıgúl İzbasarqyzy
Baıandama: «Bala - bizdiń bolashaǵymyz»
Maqsaty: Balalar quqyǵymen tanystyrý. Eljandylyqqa, bilimge degen qushtarlyqqa tárbıeleý.
Jeke tulǵany qalyptastyrýda adamgershiligi jaǵynan taza, jan - jaqty damyǵan, bilimdi, quqyqty mádenıetti etip tárbıeleý mindeti - búgingi zamannyń keleli máseleleri. Jeke adam - áleýmettik qatynastarymen sapaly is - áreketti júzege asyrýshy, naqty qoǵamnyń múshesi, ózin basqalardan ajyrata biletin, óziniń kim ekenin túsinetin «Azamat» deýge de bolady. Azamatty qoǵam zańdylyqtaryna baılanysty qalyptastyrý maqsaty boıynsha óz elimizdiń azamattarynyń bolmysynda durys beıneleý qazirgi órkenıettiliktiń basty talaby. Qoǵam arqyly ulttyq qundylyqtardyń negizinde aıryqsha azamattyq qasıetke ıe bolatyn jas urpaqty tárbıeleý ustazdardyń azamattyq boryshy.
1994 jyly Qazaqstan “Balalar quqyǵyn qorǵaý” týraly Konvensıaǵa, onyń barlyq erejelerin oryndaýǵa mindetteme qabyldady. 1995 jyly 30 tamyzda qabyldanǵan Qazaqstan Respýblıkasynyń Konstıtýsıasynda balalar quqyǵy tolyq qaralǵan. Zań boıynsha “ kámeletke tolmaǵan “ dep 18 jasqa deıingi balalar tanylady. Óz quqyqtary boıynsha barlyq balalar teń. Balalarǵa qamqorlyq jasaý, tárbıeleý ata – ananyń mindeti. Eger ata – ana óz paryzyn óteı almaǵan jaǵdaıda, balalarǵa qamqorlyqty memleket kórsetedi. Bala negizgi ónegeni aldymen otbasynda ata - anasynan alady. Otbasy - adam, balasynyń ósip óner altyn uıasy. Adamnyń ómirindegi eń qýanyshty qyzyq dáýreni osy otbasynda ótedi. Bala ómiriniń alǵashqy kúninen bastap ata - ana ózderiniń negizgi boryshy tárbıe jumysyn atqarýǵa kirisedi. Árıne, árkim óziniń balasyn, onyń tárbıeli, bilimdi bolǵanyn qalaıdy, ári eńbek súıgish, jaqsy adam bolsa, eline, halqyna paıdasyn tıgizetindeı. Bir maman ıesi, úlken dárejeli qyzmet ıesi bolsa eken dep te tileıdi. Bala tárbıesi besikten bastalady demeı me? Balaǵa dúnıege kelisimen kóp kóńil aýdaryp «Uıada ne kórseń, ushqanda sony alasyń» degendeı bala tárbıesi ol dúnıege kelgen alǵashqy kúnnen bastalady. Bala ósken saıyn, onyń tárbıesi de kúrdelenip, oǵan qoıylatyn talaptar da kúsheıe túsedi. Aqyl - oıynyń damýy, unamdy minez - qulqyn qalyptastyrý eń negizgi mindetke aınalady. Onyń negizgi otbasynda mektepke deıingi jasta qalanady.
Búgingi tańdaǵy otbasy tárbıesinde qoǵam ata - analar aldyna úlken jaýapkershilikti júktep otyr. Búgingi tárbıe berý negizgi mindetteriniń ózi «eń aldymen deni saý, ulttyq sana sezimi oıanǵan, rýhanı oılaý dárejesi bıik, ar - ojdany mol, mádenıetti, parasatty, eńbekqor, isker boıynda basqa da izgi qasıetter qalyptasqan adamdy tárbıeleý» dep kórsetilgen Qazaqstan Respýblıkasynyń tálim - tárbıe tujyrymdamasynda. Balamyzdy balabaqshaǵa jiberip, baqsha tárbıe beredi, bilim beredi dep bar aýyrtpashylyqty tárbıeshige salyp qoıǵanymyz jetkiliksiz.
Balany balabaqshaǵa bergen soń ata - ana tárbıeshimen tyǵyz qarym - qatynasta bolyp, onyń durys tárbıe men bilim alýyna birlese áreket etýi tıis. Elimizdiń órkendeýi, damý bolashaǵy kazirgi jas urpaǵymyzdyń tárbıeli jan - jaqty bilimdi bolýyna kóp baılanysty. Keıbir ata - analar jumystan sharshap kelgenin syltaýratyp, balasynyń tárbıesine jarty saǵat ta kóńil aýdarýǵa ýaqyt bóle almaıdy nemese tárbıe isimen aınalysýǵa erinedi. Osydan úlken qatelik týady. Bala tárbıeleý ońaı jumys emes. Ol úlken sheberlik pen shydamdylyqty talap etedi. Sondyqtan halyq ómir esigin endi ǵana ashqan bóbek tárbıesin besikten bastaǵan.
Qazaqtyń uly aqyny Abaı da otbasyndaǵy balany tárbıeleýde ata - analar tarapynan jol beriletin kemshilikterdi eskerte otyryp, otbasy tárbıesin uıymdastyrýǵa keńester beredi. Abaı óziniń 10 sózinde: «Áýeli balańdy óziń aldaısyń. Áne, ony berem, mine, muny berem dep, basta balańdy aldaǵanyńa máz bolasyń. Sońyra balań aldamshy bolsa, kimnen kóresiń?» dep balalaryna teris tárbıe beretin ata - analardy synaıdy. Balanyń kúndelikti ómirinde bir de bir áreketin ata - ana eskerýsiz qaldyrmaǵany jón. Qazaqstan Respýblıkasynyń Konstıtýsıasynda "Balalaryna qamqorlyq jasaý jáne olardy tárbıeleý ata - ananyń tabıǵı quqyǵy ári paryzy" dep otbasynyń mindeti anyq kórsetilgen. Sonymen birge "Otbasy týraly Zań", "Joǵary jáne orta bilim tujyrymdamasynda árbir otbasyna óziniń urpaǵyn tárbıelep, qatarǵa qosý mindeti júktelgen.
Qaı halyq bolmasyn úmitin eń aldymen urpaǵymen baılanystyrady. Mine, sondyqtan da:
«Ana – úıdiń berekesi,
Bala – úıdiń merekesi»
«Butaǵymen aǵash symbatty
Urpaǵymen adam qymbatty»
«Bala bolsań bolǵandaı bol,
Aınalańa qorǵandaı bol»-
degen qaǵıdany berik ustanǵan ata - babalarymyz óz urpaǵyn « adam», «azamat» degen atqa laıyq etip ósirýdi maqsat etken.
Rossovhoz orta mektebiniń
bastaýysh synyp muǵalimi
Úrkimbaı Shyraıgúl İzbasarqyzy
Baıandama: «Bala - bizdiń bolashaǵymyz»
Maqsaty: Balalar quqyǵymen tanystyrý. Eljandylyqqa, bilimge degen qushtarlyqqa tárbıeleý.
Jeke tulǵany qalyptastyrýda adamgershiligi jaǵynan taza, jan - jaqty damyǵan, bilimdi, quqyqty mádenıetti etip tárbıeleý mindeti - búgingi zamannyń keleli máseleleri. Jeke adam - áleýmettik qatynastarymen sapaly is - áreketti júzege asyrýshy, naqty qoǵamnyń múshesi, ózin basqalardan ajyrata biletin, óziniń kim ekenin túsinetin «Azamat» deýge de bolady. Azamatty qoǵam zańdylyqtaryna baılanysty qalyptastyrý maqsaty boıynsha óz elimizdiń azamattarynyń bolmysynda durys beıneleý qazirgi órkenıettiliktiń basty talaby. Qoǵam arqyly ulttyq qundylyqtardyń negizinde aıryqsha azamattyq qasıetke ıe bolatyn jas urpaqty tárbıeleý ustazdardyń azamattyq boryshy.
1994 jyly Qazaqstan “Balalar quqyǵyn qorǵaý” týraly Konvensıaǵa, onyń barlyq erejelerin oryndaýǵa mindetteme qabyldady. 1995 jyly 30 tamyzda qabyldanǵan Qazaqstan Respýblıkasynyń Konstıtýsıasynda balalar quqyǵy tolyq qaralǵan. Zań boıynsha “ kámeletke tolmaǵan “ dep 18 jasqa deıingi balalar tanylady. Óz quqyqtary boıynsha barlyq balalar teń. Balalarǵa qamqorlyq jasaý, tárbıeleý ata – ananyń mindeti. Eger ata – ana óz paryzyn óteı almaǵan jaǵdaıda, balalarǵa qamqorlyqty memleket kórsetedi. Bala negizgi ónegeni aldymen otbasynda ata - anasynan alady. Otbasy - adam, balasynyń ósip óner altyn uıasy. Adamnyń ómirindegi eń qýanyshty qyzyq dáýreni osy otbasynda ótedi. Bala ómiriniń alǵashqy kúninen bastap ata - ana ózderiniń negizgi boryshy tárbıe jumysyn atqarýǵa kirisedi. Árıne, árkim óziniń balasyn, onyń tárbıeli, bilimdi bolǵanyn qalaıdy, ári eńbek súıgish, jaqsy adam bolsa, eline, halqyna paıdasyn tıgizetindeı. Bir maman ıesi, úlken dárejeli qyzmet ıesi bolsa eken dep te tileıdi. Bala tárbıesi besikten bastalady demeı me? Balaǵa dúnıege kelisimen kóp kóńil aýdaryp «Uıada ne kórseń, ushqanda sony alasyń» degendeı bala tárbıesi ol dúnıege kelgen alǵashqy kúnnen bastalady. Bala ósken saıyn, onyń tárbıesi de kúrdelenip, oǵan qoıylatyn talaptar da kúsheıe túsedi. Aqyl - oıynyń damýy, unamdy minez - qulqyn qalyptastyrý eń negizgi mindetke aınalady. Onyń negizgi otbasynda mektepke deıingi jasta qalanady.
Búgingi tańdaǵy otbasy tárbıesinde qoǵam ata - analar aldyna úlken jaýapkershilikti júktep otyr. Búgingi tárbıe berý negizgi mindetteriniń ózi «eń aldymen deni saý, ulttyq sana sezimi oıanǵan, rýhanı oılaý dárejesi bıik, ar - ojdany mol, mádenıetti, parasatty, eńbekqor, isker boıynda basqa da izgi qasıetter qalyptasqan adamdy tárbıeleý» dep kórsetilgen Qazaqstan Respýblıkasynyń tálim - tárbıe tujyrymdamasynda. Balamyzdy balabaqshaǵa jiberip, baqsha tárbıe beredi, bilim beredi dep bar aýyrtpashylyqty tárbıeshige salyp qoıǵanymyz jetkiliksiz.
Balany balabaqshaǵa bergen soń ata - ana tárbıeshimen tyǵyz qarym - qatynasta bolyp, onyń durys tárbıe men bilim alýyna birlese áreket etýi tıis. Elimizdiń órkendeýi, damý bolashaǵy kazirgi jas urpaǵymyzdyń tárbıeli jan - jaqty bilimdi bolýyna kóp baılanysty. Keıbir ata - analar jumystan sharshap kelgenin syltaýratyp, balasynyń tárbıesine jarty saǵat ta kóńil aýdarýǵa ýaqyt bóle almaıdy nemese tárbıe isimen aınalysýǵa erinedi. Osydan úlken qatelik týady. Bala tárbıeleý ońaı jumys emes. Ol úlken sheberlik pen shydamdylyqty talap etedi. Sondyqtan halyq ómir esigin endi ǵana ashqan bóbek tárbıesin besikten bastaǵan.
Qazaqtyń uly aqyny Abaı da otbasyndaǵy balany tárbıeleýde ata - analar tarapynan jol beriletin kemshilikterdi eskerte otyryp, otbasy tárbıesin uıymdastyrýǵa keńester beredi. Abaı óziniń 10 sózinde: «Áýeli balańdy óziń aldaısyń. Áne, ony berem, mine, muny berem dep, basta balańdy aldaǵanyńa máz bolasyń. Sońyra balań aldamshy bolsa, kimnen kóresiń?» dep balalaryna teris tárbıe beretin ata - analardy synaıdy. Balanyń kúndelikti ómirinde bir de bir áreketin ata - ana eskerýsiz qaldyrmaǵany jón. Qazaqstan Respýblıkasynyń Konstıtýsıasynda "Balalaryna qamqorlyq jasaý jáne olardy tárbıeleý ata - ananyń tabıǵı quqyǵy ári paryzy" dep otbasynyń mindeti anyq kórsetilgen. Sonymen birge "Otbasy týraly Zań", "Joǵary jáne orta bilim tujyrymdamasynda árbir otbasyna óziniń urpaǵyn tárbıelep, qatarǵa qosý mindeti júktelgen.
Qaı halyq bolmasyn úmitin eń aldymen urpaǵymen baılanystyrady. Mine, sondyqtan da:
«Ana – úıdiń berekesi,
Bala – úıdiń merekesi»
«Butaǵymen aǵash symbatty
Urpaǵymen adam qymbatty»
«Bala bolsań bolǵandaı bol,
Aınalańa qorǵandaı bol»-
degen qaǵıdany berik ustanǵan ata - babalarymyz óz urpaǵyn « adam», «azamat» degen atqa laıyq etip ósirýdi maqsat etken.
You Might Also Like
-
Grafıkalyq programmalarda shyǵarmashylyq jumys jasaý
