Dene tárbıesi (baıandama)
Jáńgir han atyndaǵy JOBBM
dene tárbıesi páni muǵalimi
Rafael Idrısuly Dengızbaev
Dene tárbıesi páni mektebimizde barlyq oqý - tárbıe túzilimimen tyǵyz baılanysta júrgizilip, oqýshylardyń ómirinde mańyzdy oryn alady. Dástúrli emes qural - jabdyqtardy tıimdi ári durys paıdalaný – sabaqtyń júıeliligin arttyryp, jańa daǵdylar men sheberlikterdi ıgerýdi tezdetedi, ári buryn ótken sabaqtardy bekitýge septigin tıgizedi. Mektepte jumysty osylaı júrgizýdiń nátıjesinde oqýshylar Prezıdenttik jáne Ulttyq synamalardy tabysty oryndaýǵa qol jetkizip keledi. Sabaqty saýatty uıymdastyryp, ony joǵary deńgeıde ótkizý arqyly mektep oqýshylarynyń dene daıyndyǵy men dene bitiminiń durys damýyna tıisti dárejede qol jetkizý múmkin emes. Sondyqtan synyptan tys jumystardy da qosymsha júrgizý qajet. Bizdiń mektepte synyptan tys jumystarǵa kóp kóńil bólinedi. Atap aıtqanda biz jyl saıyn dástúrli túrde 8 - 9 jáne 10 - 11 synyp oqýshylary arasynda mektepishilik spartakıada ótkizemiz. Spartakıada baǵdarlamasyna basketbol, voleıbol, fýtbol, toǵyzqumalaq, jeńil atletıka, Prezıdenttik jáne Ulttyq synamalardyń elementteri kiredi. Biz mektepte ótetin ár spartakıadaǵa oqýshylardyń kóptep qatysýyna mán beremiz. Sebebi, sporttyń barshaǵa birdeı bolýy – mektepte ótkiziletin dene shynyqtyrý men saýyqtyrý sharalarynyń basty maqsaty. Sondyqtan ár oqýshy osyndaı sharalarǵa qatysý arqyly ózin tanyp, óziniń ortaq iske qatysy barlyǵyn sezinýi kerek.
Jáńgir han atyndaǵy orta mektepte voleıbol, basketbol, fýtbol, jeńil atletıka, doıby, shahmat, toǵyzqumalaq, kir tasyn kóterý, jas atqysh sport seksıalary men úıirmeleri jumys isteıdi. Men basketbol men toǵyzqumalaq seksıalaryn júrgizemin. Endi ózim júrgizetin basketbol seksıasynyń jumysyna tolyǵyraq toqtalaıyn. Basketbol seksıasyna oqýshylar tańdaý úshin ár oqý jylynyń aıaǵynda 7, 8, 9 synyp oqýshylarynyń qyzdary arasynda basketboldan jarys ótkizemin. Osy saıystan soń basketbol seksıasyna qatysatyn qyzdardy iriktep alamyn.
Jańa oqý jylynyń basynda osy qyzdar medısınalyq baıqaýdan ótedi. Medısınalyq baıqaýdyń qorytyndysy boıynsha dene tárbıesi pánine qatysýǵa ruqsat alǵan oqýshylar birden jattyǵýǵa kirisedi. Alǵashqy sabaǵymda basketbol oıynynyń densaýlyqty nyǵaıtýǵa, dene bitiminiń jáne músinderiniń ásem bolyp qalyptasýyna zor yqpal etetindigin oqýshylarǵa uǵynyqty tilmen túsindiremin. Sondaı - aq basketboldyń boıdyń ósýi men mıdyń damýyna da zor yqpaly bar ekendigin aıtyp, oqýshylarǵa oıyn barysynda áýeli mı, sodan keıin qol men aıaq qozǵalysqa kelý kerektigin jetkizemin.
Tájirıbeden baıqap júrgenimdeı qaısybir oqýshylar eshqandaı oılanbastan qajetsiz qımyldar jasap, kereksiz baǵytqa dopty aıdaıdy. Nátıjesinde kóp qatelikter jiberedi.
Basketbolda oıyn barysy jıi ózgerip, alańdaǵy jaǵdaı oıynshylarǵa beımálim bolady. Sondyqtan basketbol oıynynda mıdyń negizgi qyzmeti alańdaǵy qalyptasqan jaǵdaıǵa tez baǵa berip, qarsy árekettiń taktıkalyq sheshimin shyǵarý bolyp tabylady. Basketbolda oıynshylardyń ádis - tásilderdi meńgerýi mańyzdy rol atqarady. Sondyqtan men osy máselege kóp kóńil bólemin. Oqýshylardy ázirleý kezinde men birinshi orynǵa dopty berý tásilin qoıamyn.
Óıtkeni eki komanda bolyp oınaǵan kezde úırenýshi oqýshylar dopty maqsatsyz júrgizip, qalaı - solaı laqtyrady da dopty bir - birine berý tásiline tıisti dárejede mán bermeıdi.
Men dopty berýdiń negizgi erejeleri men ustanymdary jóninde oqýshylardyń jaqsy teorıalyq bilimderiniń bolýyn jáne oıyn kezinde olardy tıimdi paıdalanýdy talap etemin. Basketbol oıynyndaǵy ustanymdardyń biri – bul doptyń óz serigine qarsylas úshin kenetten, der kezinde jáne dál berilýi. Oıynshy óz serigine dop bermes buryn qarsylasyn aldaıtyn qımyl jasaýy tıis. Negizi basketbol oıynynyń mańyzdy ustanymdary kóp, olardy oqýshylar jattyǵý barysynda ıgeredi.
Ekinshi meniń nazar aýdaratyn máselem – ol dopty aıdaý.
Sebebi komandanyń ózara árekettese qımyl jasaýy tap osy áreketke negizdeledi. Dopty durys aıdaý – dop aıdaýshyǵa(«drıblerge») nemese onyń serikterine kóp rette dopty torǵa laqtyrýǵa qolaıly jaǵdaı jasaýǵa kómektesedi. Sondaı - aq dopty durys alyp júrý qarsylas baǵýshyny (presıńti) jeńýge de járdemdesedi. Komanda qorǵanystan shabýylǵa shyqqan saıyn oıynshylar dopty aıdaýdy júzege asyrady. Sondyqtan men óz seksıa jumysymda dopty aıdaýǵa da erekshe kóńil bólemin.
Seksıany júrgizý barysynda ártúrli jattyǵýlardy qoldanamyn. Atap aıtqanda sol qolmen jáne oń qolmen dopty aıdaý, artqa qaraı kele jatyp dopty birge júrgizý. Doppen burylys jasap aınalý. Artqa qaramaı dopty arqa tustan bir jaqtan ekinshi jaqqa aýystyrý. Sondaı - aq dopty eki aıaqtyń arasynan ótkizý arqyly oıyndy júrgizý.
Oıynshylardyń qımyl - qozǵalystarynyń jáne dopty qabyldaýlary men óz serikterine berýleriniń túpki maqsaty – torǵa dop túsirý. Sondyqtan torǵa dop laqtyrý ádisterin meńgerýge de kóp ýaqytymyzdy sarp etemiz. Sondaı - aq bul bólimde negizgi nazardy dopty torǵa laqtyrýdyń tehnıkasyna aýdaramyn. Oqýshylarǵa dopty torǵa laqtyrýdyń negizgi erejelerin túsindiremin. Dopty torǵa laqtyrý sátinde oń qol shyntaqtan túzetilip, qoldyń basyn alǵa sozý arqyly «ıilý» («kıvok») jasalyp, oryndalady.
Jattyǵý kezinde oqýshylarǵa óz tájirıbemnen de mynandaı aqyl - keńester beremin. Dopty torǵa laqtyrǵan kezde dop saýsaqtyń ushtarynan ajyraǵan soń da oń qoldy artqa tartýǵa bolmaıdy. Sondaı - aq dopty torǵa laqtyrǵannan bastap onyń sońyna deıin torǵa qarap turý kerektigin uǵyndyramyn. Eger osy qarapaıym ereje oryndalmasa, oıynshy doptyń ushý barysyn baǵamdaı almaı qalady da, doptyń torǵa túsý dáldigi azaıady.
Tolyq nusqasyn júkteý
dene tárbıesi páni muǵalimi
Rafael Idrısuly Dengızbaev
Dene tárbıesi páni mektebimizde barlyq oqý - tárbıe túzilimimen tyǵyz baılanysta júrgizilip, oqýshylardyń ómirinde mańyzdy oryn alady. Dástúrli emes qural - jabdyqtardy tıimdi ári durys paıdalaný – sabaqtyń júıeliligin arttyryp, jańa daǵdylar men sheberlikterdi ıgerýdi tezdetedi, ári buryn ótken sabaqtardy bekitýge septigin tıgizedi. Mektepte jumysty osylaı júrgizýdiń nátıjesinde oqýshylar Prezıdenttik jáne Ulttyq synamalardy tabysty oryndaýǵa qol jetkizip keledi. Sabaqty saýatty uıymdastyryp, ony joǵary deńgeıde ótkizý arqyly mektep oqýshylarynyń dene daıyndyǵy men dene bitiminiń durys damýyna tıisti dárejede qol jetkizý múmkin emes. Sondyqtan synyptan tys jumystardy da qosymsha júrgizý qajet. Bizdiń mektepte synyptan tys jumystarǵa kóp kóńil bólinedi. Atap aıtqanda biz jyl saıyn dástúrli túrde 8 - 9 jáne 10 - 11 synyp oqýshylary arasynda mektepishilik spartakıada ótkizemiz. Spartakıada baǵdarlamasyna basketbol, voleıbol, fýtbol, toǵyzqumalaq, jeńil atletıka, Prezıdenttik jáne Ulttyq synamalardyń elementteri kiredi. Biz mektepte ótetin ár spartakıadaǵa oqýshylardyń kóptep qatysýyna mán beremiz. Sebebi, sporttyń barshaǵa birdeı bolýy – mektepte ótkiziletin dene shynyqtyrý men saýyqtyrý sharalarynyń basty maqsaty. Sondyqtan ár oqýshy osyndaı sharalarǵa qatysý arqyly ózin tanyp, óziniń ortaq iske qatysy barlyǵyn sezinýi kerek.
Jáńgir han atyndaǵy orta mektepte voleıbol, basketbol, fýtbol, jeńil atletıka, doıby, shahmat, toǵyzqumalaq, kir tasyn kóterý, jas atqysh sport seksıalary men úıirmeleri jumys isteıdi. Men basketbol men toǵyzqumalaq seksıalaryn júrgizemin. Endi ózim júrgizetin basketbol seksıasynyń jumysyna tolyǵyraq toqtalaıyn. Basketbol seksıasyna oqýshylar tańdaý úshin ár oqý jylynyń aıaǵynda 7, 8, 9 synyp oqýshylarynyń qyzdary arasynda basketboldan jarys ótkizemin. Osy saıystan soń basketbol seksıasyna qatysatyn qyzdardy iriktep alamyn.
Jańa oqý jylynyń basynda osy qyzdar medısınalyq baıqaýdan ótedi. Medısınalyq baıqaýdyń qorytyndysy boıynsha dene tárbıesi pánine qatysýǵa ruqsat alǵan oqýshylar birden jattyǵýǵa kirisedi. Alǵashqy sabaǵymda basketbol oıynynyń densaýlyqty nyǵaıtýǵa, dene bitiminiń jáne músinderiniń ásem bolyp qalyptasýyna zor yqpal etetindigin oqýshylarǵa uǵynyqty tilmen túsindiremin. Sondaı - aq basketboldyń boıdyń ósýi men mıdyń damýyna da zor yqpaly bar ekendigin aıtyp, oqýshylarǵa oıyn barysynda áýeli mı, sodan keıin qol men aıaq qozǵalysqa kelý kerektigin jetkizemin.
Tájirıbeden baıqap júrgenimdeı qaısybir oqýshylar eshqandaı oılanbastan qajetsiz qımyldar jasap, kereksiz baǵytqa dopty aıdaıdy. Nátıjesinde kóp qatelikter jiberedi.
Basketbolda oıyn barysy jıi ózgerip, alańdaǵy jaǵdaı oıynshylarǵa beımálim bolady. Sondyqtan basketbol oıynynda mıdyń negizgi qyzmeti alańdaǵy qalyptasqan jaǵdaıǵa tez baǵa berip, qarsy árekettiń taktıkalyq sheshimin shyǵarý bolyp tabylady. Basketbolda oıynshylardyń ádis - tásilderdi meńgerýi mańyzdy rol atqarady. Sondyqtan men osy máselege kóp kóńil bólemin. Oqýshylardy ázirleý kezinde men birinshi orynǵa dopty berý tásilin qoıamyn.
Óıtkeni eki komanda bolyp oınaǵan kezde úırenýshi oqýshylar dopty maqsatsyz júrgizip, qalaı - solaı laqtyrady da dopty bir - birine berý tásiline tıisti dárejede mán bermeıdi.
Men dopty berýdiń negizgi erejeleri men ustanymdary jóninde oqýshylardyń jaqsy teorıalyq bilimderiniń bolýyn jáne oıyn kezinde olardy tıimdi paıdalanýdy talap etemin. Basketbol oıynyndaǵy ustanymdardyń biri – bul doptyń óz serigine qarsylas úshin kenetten, der kezinde jáne dál berilýi. Oıynshy óz serigine dop bermes buryn qarsylasyn aldaıtyn qımyl jasaýy tıis. Negizi basketbol oıynynyń mańyzdy ustanymdary kóp, olardy oqýshylar jattyǵý barysynda ıgeredi.
Ekinshi meniń nazar aýdaratyn máselem – ol dopty aıdaý.
Sebebi komandanyń ózara árekettese qımyl jasaýy tap osy áreketke negizdeledi. Dopty durys aıdaý – dop aıdaýshyǵa(«drıblerge») nemese onyń serikterine kóp rette dopty torǵa laqtyrýǵa qolaıly jaǵdaı jasaýǵa kómektesedi. Sondaı - aq dopty durys alyp júrý qarsylas baǵýshyny (presıńti) jeńýge de járdemdesedi. Komanda qorǵanystan shabýylǵa shyqqan saıyn oıynshylar dopty aıdaýdy júzege asyrady. Sondyqtan men óz seksıa jumysymda dopty aıdaýǵa da erekshe kóńil bólemin.
Seksıany júrgizý barysynda ártúrli jattyǵýlardy qoldanamyn. Atap aıtqanda sol qolmen jáne oń qolmen dopty aıdaý, artqa qaraı kele jatyp dopty birge júrgizý. Doppen burylys jasap aınalý. Artqa qaramaı dopty arqa tustan bir jaqtan ekinshi jaqqa aýystyrý. Sondaı - aq dopty eki aıaqtyń arasynan ótkizý arqyly oıyndy júrgizý.
Oıynshylardyń qımyl - qozǵalystarynyń jáne dopty qabyldaýlary men óz serikterine berýleriniń túpki maqsaty – torǵa dop túsirý. Sondyqtan torǵa dop laqtyrý ádisterin meńgerýge de kóp ýaqytymyzdy sarp etemiz. Sondaı - aq bul bólimde negizgi nazardy dopty torǵa laqtyrýdyń tehnıkasyna aýdaramyn. Oqýshylarǵa dopty torǵa laqtyrýdyń negizgi erejelerin túsindiremin. Dopty torǵa laqtyrý sátinde oń qol shyntaqtan túzetilip, qoldyń basyn alǵa sozý arqyly «ıilý» («kıvok») jasalyp, oryndalady.
Jattyǵý kezinde oqýshylarǵa óz tájirıbemnen de mynandaı aqyl - keńester beremin. Dopty torǵa laqtyrǵan kezde dop saýsaqtyń ushtarynan ajyraǵan soń da oń qoldy artqa tartýǵa bolmaıdy. Sondaı - aq dopty torǵa laqtyrǵannan bastap onyń sońyna deıin torǵa qarap turý kerektigin uǵyndyramyn. Eger osy qarapaıym ereje oryndalmasa, oıynshy doptyń ushý barysyn baǵamdaı almaı qalady da, doptyń torǵa túsý dáldigi azaıady.
Tolyq nusqasyn júkteý
You Might Also Like
-
Mańǵystaý oblysy, Beıneý aýdany, Aqjigit aýyly
