InfoHub Logo

Salaýatty ómir saltyn qalyptastyrýdyń mańyzdylyǵyn Respýblıka Prezıdenti N. Á. Nazarbaev óziniń «Qazaqstan - 2030» baǵdarlamasynda, Qazaqstan halqyna Joldaýynda: «Egemendi elimizdiń bolashaǵy myqty bolyp, shynyǵyp óskeni abzal» degen. Onyń negizgi osy kezden qalanatyn bolsa, ómirge «óskeleń urpaq keler edi» dep atap ótti. Biraq bizge árdaıym qalyń buqara úshin adamdardy emdeıtin dárigerlerden góri, olardy úıretetin adamdarǵa baǵyttaıtyn, olardy úlgi ónegelerimen eliktirip, ilestirip júretin tárbıeshiler. Balalardyń densaýlyǵyn saqtaý men nyǵaıtý, búgingi bala - baqshalardyń basty maqsattarynyń biri bolyp otyr.

«Saýlyq - baılyq negizgi» dep aıtqandaı, árbir adam salaýatty ómir saltymen ómir súrý úshin aýrýdyń aldyn alý jáne boldyrmaý, durys tamaqtaný, qorshaǵan ortany jaqsartý, dene tárbıesimen aınalysýy kerek. Densaýlyq áleýmettik baılyqtyń negizi, sondyqtan ony saqtap, nyǵaıtýǵa barlyq jaǵdaılar jasalýy qajet. Deni saý bala aqyldy, óz - ózine senimdi, jan - jaǵyna qýanyshymen shattana qaraıtyny aıqyn. Bala densaýlyǵynyń myqty bolyp, qozǵalysty dene qurlysynyń durys jetilýi mektepke deıingi kezeńde qalyptasady. Aǵzanyń qorǵanys qabiletin nashar qalyptasqan kishkentaı balalar syrtqy ortanyń qolaısyz áserlerine tez ushyraıdy. Sondyqtan da súıektiń, býynnyń, bel omyrtqanyń durys ári merziminde jetilýine aıryqsha mán berý kerek. Bulshyq etterdi qataıtý, júrek qan tamyr júıesiniń jetilýine, tynys alýdyń tereńdigi men yrǵaqtylyǵyna, tynys alýdy qozǵalyspen úılestirýge múmkindik jasap, buǵan únemi yqpal etip otyrý kerek.

Mektep jasyna deıingi balalardyń dene tárbıesin sapaly dárejege keltirý qazirgi Qazaqstannyń bilim berý salasyndaǵy ózekti máseleniń biri bolyp tabylady. Osy mańyzdy jumysyn iske asyrý barysynda tarıhı el arasynda qalyptasqan oıyn túrleri balanyń denesin shynyqtyrý barysynda utymdy paıdalanýdy zertteý mańyzdy sala bolyp tabylady, sebebi halyq arasynda taralǵan oıyndar balanyń súıip oınaıtyn jáne onyń kúsh - jigerin jetildiretin áserimen erekshelinedi. Sońǵy jyldarda zerttelgen kóptegen ǵylymı eńbekterdiń negizgi tujyrymdamasy boıynsha osy mektep jasyna deıingi balalardyń dene shynyqtyrýdyń naqty bir maqsatty baǵytpen damytqanda ǵana densaýlyǵy nyǵaıyp, jumys jasaý qabileti damyp jeke tulǵa bolyp qalyptasýyna tikeleı áseri bar ekendigi dáleldenýde.

Mektep jasyna deıingi balalarǵa arnalǵan dene shynyqtyrý is - áreketin uıymdastyrý erekshelikterine qaraı oqý is - áreketine daıyndaý kirispe bólimine onyń maqsaty balalardy uıymdastyrý olardyń nazaryn jınaqtaý, emosıalyq qalypqa keltirý, balany kúrdeli jattyǵýlar jasaýǵa ázirleý bolyp tabylady.
Jattyǵý barysynda balalardyń dene bitimine, denesin, basyn ustaýy men qol, aıaqtarynyń qımyl koordınasıasyna, aıaq alysyna, júgirý jeńildigine mán berilýi kerek.
Mektep jasyna deıingi balalardyń negizgi dene qımyldaryna júrý, júgirý, sekirý, laqtyrý, eńbekteý, órmeleý, asyp túsý, shyǵý, tepe - teńdikti saqtaý túrlerin durys qalyptastyrý kezinde balalardan yntaly bolýdy, durys oryndaýǵa talpynýdy, olarǵa naqty nusqaýlar berýdi, oryndalýlaryna kómek kórsetýdi talap etedi.

Dene shynyqtyrýdyń qımyl qozǵalys oıyndary arqyly júzege asyrý balalardyń dene músheleri men kóńil - kúılerine qatty áserin tıgizedi. Qımyl - áreketke tolyq jaǵdaı jasaýdyń, barlyq bala oıynnan qýanysh tabýǵa múmkindik jasaýdyń mańyzy zor.
«Nurbóbek» ıaslı - baqshasynda Qazaqstan Respýblıkasynyń jalpyǵa mindetti bilim berý standartyna saı, «Densaýlyq» bilim berý salasynyń bazalyq mazmuny uıymdastyrylǵan oqý is - áreketinde:
- Dene shynyqtyrý oqý is - áreketi
- Valeologıada júzege asyrylady.
Sonymen qatar balabaqshada kúndelikti shynyqtyrý sharalaryn ótkizýge jaǵdaı jasalýda.
- Serýen jáne kúndizgi uıqydan keıin beti - qolyn, moınyn salqyn sýmen jýady;
- Kún tártibine sáıkes balalardy taza aýaǵa shyǵarý, erteńgilik jattyǵýlar jasaý, oqý is - áreket kezinde sergitý sátterin jasaý, qımyldy oıyndar ótkizý t. b júrgiziledi;

- Ózin - ózi kútý daǵdylaryn damytýǵa jaǵdaı jasalǵan (aýa raıyna baılanysty kıinýge, múmkindiginshe kıimderin tazalaýǵa, jýynýǵa, taranýǵa, kıimin jınaýǵa, bet oramaldy qoldanýǵa jáne t. b úıretemiz).
Balamen shynyqtyrý sharalaryn uıymdastyrý aldynda birneshe erejelerdi saqtaı otyryp:
Deni saý balamen shynyqtyrýdy júıeli de onyń teris emosıasyn (úreı, jylaý, mazasyzdyq) týdyrmaıtyndaı etip jáne birtindep údetip balalardy medbıke M. Qabdyǵalıevamen birge qadaǵalap otyramyn.

Osy bilim salasy boıynsha dene tárbıesinen uıymdastyrylǵan oqý is – áreketteri de jańa tehnologıamen túrlendirilip, balalardyń densaýlyǵyn nyǵaıtyp, dene bulshyq etterin shynyqtyryp jetildirýge, sondaı aq jyldamdyqqa, eptilikke, shydamdylyqqa tárbıeleýge yqpalyn tıgizip keledi.
Jyl boıy balalarǵa saýyqtyrý men shynyqtyrý júrgizilip otyr. Mektep jasyna deıingi balalardyń kóbi sýyq tıgen aýrýlarmen jıi aýyrady. Bul bala aǵzasyna teris yqpalyn tıgizip, keıde sozylmaly syrqatqa aınalýy da múmkin. Osyndaı aýrýdy boldyrmaýdyń, odan saqtanýdyń negizgi joly tabıǵı saýyqtyrý faktorlary aýa, sý, kúnniń kózin maqsatty túrde paıdalaný, bala boıyndaǵy ózgeristerdi jaǵdaılarǵa tóselgen reaksıalardyń qalyptasýyna kómektesedi, ıaǵnı onyń aǵzasyn shynyqtyrady.