InfoHub Logo

Aqsý qalasy, Evgenevka aýyly,
Iý Gagarın atyndaǵy orta mektebiniń
8 - synyp oqýshysy Sýlaımonova Dılnoza
Jetekshisi: hımıa jáne bıologıa pánderiniń muǵalimi
Jetpısbaeva B. K.

Ǵylymı joba
Seksıa: bıologıa
Taqyryby: «Taza sýdyń bolashaǵy»

Kirispe.
Sýdy biz aýyldarda KBM jáne «kran astynan» (kolonka) kúndelikti paıdalanamyz. Sýmen qamtamasyz etý adam ekologıasy jáne qorshaǵan orta laboratorıa kósetkishteri boıynsha sýdyń 90 paıyzy qubyr jelisi arqyly jiberiledi, biraq sanıtarlyq mólsherge sáıkes kelmeıdi. Eń negizgi sebep: adam densaýlyǵyna zıan keltiretin nıtrat, pestısıtterdiń, múnaı zattary jáne aýyr metaldy tuzdardyń bolýy. Onymen qosa óndiristerden shyǵaratyn sýdyń hımıalyq quramyna - ishek taıaqshasy, patogendik mıkroorganızmder, tyrysqaq vıbrıony t. b bakterıalar qosylady. Sondyqtan osy problema óte mańyzdy da ózekti másele bolyp tabylady.
Zertteý nysany:
Zertteý nysany – kádimgi sý qubyry jelisinen alynǵan sý, aýyldaǵy aýyz sý baǵdarlamasy boıynsha ornatylǵan KBM (kompleksti blok – modýl)
Boljam.
Eger sý móldir, dámi jaǵymsyz jáne ıisi bolmasa, sonymen qatar eger hlor quramy, sýtegi kórsetkishi jáne tuzdy sý normaǵa qanaǵat eterlikteı bolsa, onda as sýǵa qoldanýǵa jaramdy.
Zertteý maqsaty:
Boljamǵa sáıkes, zertteý maqsaty sý qubyry jelisindegi sý Jalpy Memlekettik Standart talaptaryna saı ekendigin anyqtaý.
Ádebıetterge sholý:
Aýyz sýdyń sapalyǵy, adam densaýlyǵyna qalaı áser etýi jáne sýdy hlorlanǵan kezde mýtagenderdiń túzilýi týraly ádebıetterge sholý jasaldy.
Sýdyń quramy men sapalyǵyn anyqtaý ádisi.
Adam aǵzasynda táýligine 2, 5l sý almasady. Sondyqtan onyń sapalyǵynan adamnyń kúıi, densaýlyǵy jáne jumys qabileti táýeldi. Sý quramyndaǵy ár túrli zattar sýǵa ıis keltiredi, táttileý, ashshy, tuzdy tatymdar beredi.
Aýyz sýdyń tatymyn ıisiniń qarqyndyq baǵasyn 5+ baldyq shkala arqyly anyqtalady. Sýdyń sapalylyǵyna kúmán bolsa, arnaıy súzgi qoldanylady.

Sýdyń zertteý ádisine engizý:
- Sýdyń móldirligin anyqtaý;
- Sýdaǵy ólsheýli bólshekterin anyqtaý;
- Iisi
- Tatymy;
Kórsetkishter ártúrli ádebıetter, arnaıy ádister arqyly anyqtalady.
Sýdyń hımıalyq zertteý ádisi anyqtamalar engizedi:
- Sapalyq reaksıalar arqyly sýdaǵy ıondar;
- Sýtek kórsetkishter, rN;
- Tıtrımetrıalyq ádis arqyly tuzdy sý;

Iondardy anyqtaý:
Sýdyń kuramyna kóp mólsherde belgili elementter ıon túrinde kezdesedi. Sýda ıondardyń baryn dáleldeý úshin sapalyq hımıalyq jartylaı mıkroanalız ádisi qoldanady.
Sýdyń sapalyq úlgi quramynda magnıı, temir, mys, qorǵasyn katıondaryn, brom, ıod, hlor jáne súlfat anıondarynyń barlyǵyn anyqtaıdy.

Sýdyń tuzdylyǵy:
Sýdyń tuzdylyǵyn kálsı men magnııdiń bolýymen sharttastanady. Bul jalpy tuzdylyǵy. Ol karbonatty (ýaqytsha kálsı jáne magnıı gıdrokarbonatynan quralǵan), karbonat emes (turaqty kálsı, magnıı jáne temir hlorıdinen quralǵan). Eritindide qalǵan tuzdar qaınatylǵannan keıin turaqty sýdyń tuzdylyǵyn quraıdy. Jalpy qattylyǵyn bylaı anyqtaıdy:
100 ml zertteletin sýdy 250 ml konýsty kolbaǵa eńgizedi, siltili reaksıa qurastyrý úshin 5ml amıakty býferli eritindi (NH4OH +NH4CI) sonan soń 7 - 8 tamshy ındıkator qosylynady. (qara erıhromdy). Úlgi ıntensıvti qyzyl - qoshqyl túske boıalady. Eritindini aralastyryp, qoshqyl - qyzyldan kók túske ózgergenshe 0, 05 trılon eritindisin baıaý qosady. Sebebi: Siltilik ortada trılon «B» kálsı jáne magnıı ıondarymen árekettesip, ındıkatordy yǵystyryp, boıalmaǵan qosyndy túziledi.
Jalpy sýdyń tuzdylyǵyn formýla boıynsha esepteıdi: X =( V*N) /V
V – trılon «B» eritindiniń kólemi, ml, tıtrleýge jumsalǵan;
N - qarapaıym trılon «B», mg ekv/l ( 0, 05) eritindiniń mólsheri;
V1 - tıtrleýge alynǵan, ml (100ml) zertteý eritindiniń kólemi.

Sýtektik kórsetkish:
Ár túrli ındıkatorlar arqyly sý testilenedi jáne ózgergen túster arqyly sáıkes qorytyndy tujyrymdalady.
Zertteý barysynda alynǵan salystyrmaly analız:
Nysan ataýy, mekenjaıy: kádimgi sý qubyry jelisinen alynǵan sý.