InfoHub Logo

Balabaqsha – bilimniń baspaldaǵy
Balabaqsha kishkentaı búldirshinder úshin bilimniń – baspaldaǵy bolyp tabylady. Olar alǵash balabaqshaǵa kelgen sátten jańa ortaǵa úırenýi, jańa dostarmen tanysý, tárbıeshimen qarym - qatynasta bolýy barlyǵy balanyń ómirinde bolatyn úlken ózgeris. Kishkentaı balaqaılar balabaqshaǵa kelip, oıynshyqpen oınaı júrip, alǵash óziniń bilim negizin qalaı bastaıdy. Kishkentaı búldirshinder oıyn oınaı otyryp, bilimdi úırenedi, olarda úlken qyzyǵýshylyq bolady. Kez - kelgen nárselerdi ustap kórip, bilmegenin bilgisi kelip talpynady. Qazirgi jahandaný dáýirinde bilim berý salasy, mádenı jáne tárbıe jaǵynan jalpy kúnnen - kúnge qaryshtap damý ústinde. Balabaqshadaǵy kishkentaı búldirshinderdiń oıyn arqyly bilim alýy, mýzykany tyńdaı bilýi, qabyldaýy óte tez. Mýzyka ol balanyń estetıkalyq tárbıesin qalyptastyrady [1].
Mýzyka arqyly balabaqshadaǵy kishkentaı búldirshinder eń aldymen tyńdaı bilý, ony qabyldaı otyryp aıta bilýge úırenedi. Mýzyka týraly bilimi qalyptasyp, oryndaýshylyq jáne bı qımylyn jáne bıleýge úırenedi. Sýret salý sheberligi artady. Tústerdi ajyrata otyryp, óziniń qalaǵan sýretteriniń ataýyn bilýmen birge, sýret salýdy úırenedi. Oqý - tárbıe úderisinde ár balamen nátıjeli jumys jasaý, jetistikke jetý maqsatynda pedagogıkalyq ádis - tásilderdiń túrli formalaryn qoldaný mańyzdy. Jumys barysynda balalardyń sýret salý, tústerdi ajyratý, zat ataýlaryn bilý, mýzykamen aınalysý múmkindikteri eskerilýi tıis. Jańartylǵan bilim mazmunyna saı oqý ádisterin jańa tehnologıalarmen ushtastyra otyryp, balabaqshadaǵy balalardyń oıyn tehnologıasy arqyly jáne art terapıa ádisteri arqyly balalardyń sana sezimderine, minez-qulqyna áser etý jolymen bilim alýy iske asyrylady. Bilim berý qabiletin yntalandyrýda jaǵymdy, emosıonaldy kóńil-kúıdi qoldaný kerek. Balalardyń jeke áleýetti múmkindikterin ashý, nazarlaryn únemi ózderiniń shynaıy jetistikterine, sáttilikterine nazar aýdartý [2].
Balalarǵa bilim berý ádisterin qabyldaı bilý negizi retinde dybystyq kórnekilikterdi paıdalaný, oıyn túrlerin qoldaný, art terapıa ádisin paıdalaný oqytýdyń jetekshi ádisi bolyp tabylady. Balalardyń oı - órisin damytýdaǵy art terapıa ádisiniń róli erekshe. Beıneleý óneri – dúnıeni kózben kórip, túısiný negizinde beıneleıtin plasıkalyq ónerdiń bir salasy. Beıneleý óneri dúnıeni baıqaý, baqylaý, kórý nátıjesinde onyń kórkem beınesin jasaıdy. Balalar sýret salýǵa úırenip, óz kózimen kórip, túsingen shyndyǵyn sol sáttegi qalpymen kórsetýge umtylady. Beıneleý óneriniń kórkemdeý quraldaryna sýret, túrli tús, plasıka, jaryq pen kóleńke, kompozısıa, yrǵaq jatady. Osy quraldar arqyly balalar sýret salý, oıyn oınaý arqyly óz sheberligin kórsete alady [3].
Beıneleý óneri arqyly balalardyń shyǵarmashylyǵyn damytý ult máselesimen tyǵyz baılanysty bolyp tabylady. Bala — bizdiń bolashaǵymyz. Olaı bolsa, balalardy tárbıeleý men oqytý balanyń ǵana emes, elimizdiń de jarqyn bolashaǵynyń kepili. Ol – úzdiksiz bilim berýdiń alǵashqy deńgeıi. Sondyqtan, balalardy tárbıeleý men oqytýdyń negizgi maqsaty – balanyń jeke basynyń qalyptasýy men damýy bolyp otyr. Balabaqshada balalar óziniń oıyn, qobaljýyn sózben jetkizýge qınalady. Olar úshin óz oıyn jetkizýdiń ońaı joldary oıyn barysynda, beıneleý óneri nemese shyǵarmashylyq belsendiliktiń basqa da formalarymen baıqalady.
Psıhoterapıanyń mańyzdy salalarynyń biri qazirgi tańda art - terapıa bolyp tabylady. Art - terapıa – balalarmen psıhologıalyq jumys júrgizýde orny baǵa jetpes ári óte tıimdi ádis. Sýret salý kezinde baıqalatyn qyzyǵýshylyqtar qorqynysh emosıasyn birtindep báseńdetip, ony oryndap jatqan tapsyrmaǵa erik kúshimen shoǵyrlanýǵa jáne oǵan qanaǵattanýǵa almastyrady. Art - terapıa úrdisi balaǵa óz problemalaryn jandandyrýǵa jáne ony túsinýge, sonymen qatar ony sheshý joldaryn kórýine kómektesedi. Sýret salý – bala qıalyn, oılaý oramdyǵyn damytý úshin tabıǵı múmkindik bolyp tabylady. Shyndyǵynda sýret salýdy unatatyn balalar erekshe fantazıasymen, sezimderin tikeleı jetkize alýymen jáne oı - pikirleriniń oramdyǵymen erekshelenedi. Olar ózderin sýrettegi adamnyń nemese keıipkerdiń ornyna qoıa biledi jáne oǵan degen óz qatynasyn bildire alady. Bala sýret sala otyryp, óz sezimderi men tolǵanystaryn, áserlerin, qalaýlary men armanyn kórsete alady, ózin qorqytatyn jaǵymsyz, zaqym keltirýshi beınelermen eshbir aýyrtpalyqsyz baılanysa alady [4].
Art - terapıa – bul beıneleý ónerimen emdeý. Art - terapıa maqsaty – balany sýret salýǵa úıretý emes, sýret saldyrý arqyly shekten tys emosıalardy, kóbine sóıleı almaıdy, týdyratyn problemalardy jeńýge, shyǵarmashylyq energıanyń shyǵýyna kómektesedi. Bala bolashaqta emosıalyq kúshtenýdi jeńildetetin, ózine qolaıly ári unamdy tásildi meńgeredi. Balalarǵa arnalǵan kórkem shyǵarmany oqytý neǵurlym durys uıymdastyrylsa, mektep jasyna deıingi balalardyń estetıkalyq talǵamyn damytý soǵyrlym tabysty bolady. Tipti kishkentaılar tobynan bastap - aq
taqpaq pen qysqa óleńderi aıtqyzǵanda kórkem sózder áserli estilýi úshin
stol ústindegi teatrdy, qysqa sahnaly kórsetilimder kórsetýdi qoldana bergen jón. Sándik bezendirý shyǵarmashylyǵy úrdisinde balalar oılaý, oıyn damytý jáne qıaldaý múmkindigine ıe bolady, munyń bári oryndalatyn beınelerdiń mándi bolýyna qolaıly áser etedi. Teatr arqyly balalardyń kórkem qabiletterin jetildirip qana qoımaı olardy tulǵaralyq qarym - qatynasqa, ónerge degen qyzyǵýshylyqtaryn arttyrady. Sonymen birge sahnaǵa beıimdelgen balalardyń boıynda ózine degen senim artyp, alǵashqy qol shapalaqtaýlardy sezine alady. Qalaı desek teatr - balalar úshin mereke, demalys orny. Balamen birge teatrǵa baryp, onyń alǵashqy áseri men qýanyshyn bólisý ata - ana úshin zor baqyt dep bilemiz. Al osyndaı baqytqa jol ashý bizder, tárbıeshiler úshin úlken tabys [5].
Qýyrshaq teatry kishkentaı balalarǵa alǵashqy teatr retinde usynylady. Bul teatrdyń sahnasynda balalar ózderine tanys jáne súıikti qýyrshaqtaryn, oıynshyqtaryn nemese sýretterin kóre alady. Mysaly, sahnada qoıylyp jatqan «Qasqyr men jeti laq» ertegisinde qasqyrdyń obrazyna kirgen akterdiń shyǵa kelýi aldyńǵy qatarda otyrǵan balalardy shoshytyp, olar oryndyqtarynyń astyna tyǵylyp qalǵan. Al osy ertegini qýyrshaq teatrynda tamashalaǵanda eń kishkentaı balalardyń ózi typ - tynysh qyzyǵa kórgen, tipti qasqyrǵa laqtarǵa tıispe,- dep narazylyqtaryn bildirgen. Kóbine kishkene balalar eresekterdiń oryndaýyndaǵy Aıaz ata, qasqyr, aıý keıipkerlerinen qorqady, al endi osy keıipkerlerdi beıneleıtin oıynshyqtarmen bar yntasymen oınaıdy. Teatr óneri arqyly bala tek kórkem ádebıet shyǵarmalaryn ǵana qabyldap qoımaıdy, sonymen qatar teatr qýyrshaqtar arqyly balalardy tártiptilikke, adamgershilikke, estetıkaǵa, tazalyqqa, aýyzbirlikke, qamqorlyqqa tárbıeleıdi.
Teatr balalarǵa jaqsy kóńil kúı qalyptastyrady, áserlermen tolyqtyrady, qyzyǵýshylyqtaryn damytady, jalpy damýy men estetıkalyq tárbıesine áser etedi [6].
Balabaqsha balalardyń bilim alýynyń alǵashqy baspaldaǵy shyǵarmashylyq qabiletterin damytýdyń barynsha sezimtal kezeńi bolyp tabylady, qorshaǵan ortaǵa degen estetıkalyq kózqarasyn qalyptastyrýǵa septigin tıgizedi. Qorshaǵan álemniń sulýlyǵyn, tabıǵat únderin tyńdap, qubylmaly kórinisteri men beınelerin baqylap otyrsa, qorshaǵan ortanyń úndesýin sezinip, estetıkalyq tárbıesin qalyptastyrady. Qazaq eliniń bolashaǵy kishkentaı búldirshinderden bastaý alady. Sol sebepti qazaq eliniń ósip - órkendeýine óz úlesin qosar bilimdi de, tárbıeli urpaq tárbıeleý ár tárbıeshi men ata - ana aldyndaǵy basty mindet. Táýelsiz qazaq eliniń táýelsizdigi máńgi, tuǵyrly týymyz kógildir aspan kóginde máńgilikke jelbireı bersin! [6].
Paıdalanylǵan ádebıetter tizimi
1. Meniń alǵashqy ensıklopedıam Almaty kitap baspasy 2013 jyl. Avtory Sýjıkova A. Ú, Lekerova FS, Soltanǵazına M. Q. 287 – 290 bet
2. Densaýlyq ensıklopedıasy. 2007 j.
3.«Balalar ádebıeti baspasy».
4.«Shańyraq»ensıklopedıasy S. Qasımanov
5. Dıagnostıka v art - terapıı. Metod «Mandala». red. A. I. Kopytına.  SPb., «Rech», 2005. – 141 s.
6. Kıseleva M. V. Art - terapıa v rabote s detmı. – SPb.: «Rech», 2007. – 160 s.

Qyzylorda qalasy №2 Nur - Shuǵyla balabaqsha tárbıeshisi
Esqojaeva Asel Imanjýsıpovna