InfoHub Logo

Balanyń shyr etip ómirge kelýi-zor qýanysh. Óıtkeni, bala ómirdiń sáni, otbasynyń shattyǵy, Allahtyń bergen syıy. Dana qazaq toǵyz aı qursaqta jatqan sábıdi shildehanamen qarsy alyp, terbelgen tal besikke salǵan. Besik jyrymen áldılegen, alaqanǵa salyp aıalaǵan. Tárbıesine jaýaptylyqpen qarap, boıyna jaqsy qasıetter sińirýge tyrysqan.

Halqymyzdyń san ǵasyrdan bergi danalyǵyna qulaq assaq, «Adamnyń baqyty — balada» degen eken. Bireý baqytyn baılyqtan tapqysy kelse, ekinshi bireýi dańq pen ataqtan, mansap pen qyzmetten izdestiredi. Munyń bári túsingen adamǵa qoldyń kiri sıaqty nárse. Adamǵa naǵyz baqytty — tárbıeli urpaǵy ǵana syılaı alady. «Adam urpaǵymen myń jasaıdy» degen sóz tegin aıtylmasa kerek. Olaı bolsa adam ómiriniń máni — óz urpaǵy.

Bala tárbıesinde alǵashqy ustaz — ata-ana. Ata-ana — bala tárbıesindegi basty tulǵa. Bala úshin úı ishinen, ata-anadan artyq tárbıeshi joq. Adamgershilik, baýyrmaldyq, tatýlyq, qaıyrymdylyq, ádeptilik, ınabattylyq sıaqty qasıetter — januıada tárbıe balaǵa sózben, teorıamen damymaıdy, úlkenderdiń úlgisimen sińedi. Sondyqtan áke de, sheshe de balalarynyń jan dúnıesine úńilip, minez-qulqyndaǵy erekshelikterdi jete bilgeni jón. Balalarmen áńgimeleskende olardyń pikirimen de sanasyp otyrǵan oryndy. Óz balasymen ashyq sóılese almaı, syrlasa bilmeıtin ata — analar «Ekeýmiz de jumystamyz, keshkisin úı sharýasynan qol tımeıdi, balamen sóılesýge ýaqyt joq» degendi aıtady. Bul durys emes. Balamen sóılesýge tipti arnaıy ýaqyt bólýdiń qajeti joq. Áke men sheshe ul-qyzdarmen úı sharýasynda júrip-aq áńgimelesip, oı bólisýge nege bolmasqa. Januıadaǵy janjal, úlkenderdiń aýzyna kelgen sózderdi aıtýy, balanyń kózinshe basqa bireýdi sógýi, bireýdiń syrtynan ósek aıtýy balaǵa teris áser etedi. Bala aldynda áke-sheshe úı ishiniń úlkenderdiń ádeptilik tanytqany jón. Mysaly, araq pen temekiniń tolyp jatqan zıanyn bile tura, balalardyń kózinshe araq iship, ústi-ústine temeki tartqandar bar. «Kóringen taýdyń alystyǵy joq» deıdi, erteń-aq ul ósip er jetedi, qyz ósip boı jetedi.

 «Ákege qarap ul óser, sheshege qarap qyz óser» deıdi halyq danalyǵy. Bala kishkentaı kezinen-aq ár nársege áýestenip úlkenderge kómekteskisi keledi. Buǵan keıbir áke-sheshe «jumysymdy bógeısiń, istep jatqan isimdi búldiresiń» dep urysyp jiberýi múmkin. Bul qate túsinik. Kerisinshe, óziń jumys istep júrgende balanyń qolynan keletin isine jaǵdaı týǵyzyp, onyń úırenýine kómektesken oryndy. Tipti balaǵa bergen tapsyrmańyzdyń aıaǵyna deıin oryndaýlyna tózimdilikpen baqylaý kerektigin de umytpaǵan jón. Osylaı balanyń birte-birte eńbekke degen bolashaǵyna jol ashylady. Ári istegen isin uqypty da tyndyrymdy oryndaýyna baǵyt beresiz. Balanyń jaqsy isin madaqtap, terisin oń etip túsindirip otyrsa, ol da eresekterdi syılap, kez kelgen tapsyrmasyn oryndaýǵa qarsylyq bildirmeıdi.

Otbasynda basty máselelerdiń biri – balanyń tirshilik is - áreketin durys uıymdastyrý. Ol úshin balanyń kún tártibi, jeke basyna qoıylǵan talaptar, mindetter, úı eńbegine aralasýy, bilimi, qyzyǵýshylyqtary, bos ýaqytyn durys uıymdastyrýyna kómektesip yqpalyn tıgizý. Balanyń boıyna barlyq jaqsy qasıetterdi darytý, tipti janynda júrgen dostaryna deıin mán berý, tabıǵat syılaǵan daryny bolsa damytý, durys bilim alýyna jaǵdaı jasaý — ata-ananyń basty paryzy.

Qarapaıym mysalǵa júginsek,mektepke kelgen kezinde sondaı súıkimdi, tilalǵysh, júregi taza, sezimi pák jas búldirshin orta nemese joǵary býynǵa kelgende nege ózgerip sala beredi? Sondyqtan myna bala qandaı edi,qalaı ózgerip ketti? Mynadaı jaman ádetterdi qaıdan úırenip ala qoıdy? Nege ozbyrlyq jasýǵa beıim bolyp aldy ?-degen sıaqty saýaldar aldyńnan kese-kóldeneńdeıdi. Árıne, onyń sebepterin jan-jaqtan izdeýge bolady. Ata-anasyn júrgen ortasyn qosqanda onyń tárbıesine muǵalimnen basqa birneshe adamnyń qatysy bar. Balaǵa júrek jylýy qashan da qajet jáne ol eshqashan artyq bolmaıdy.Ata-anasynan kórmegen súıispenshilikti muǵalimnen kórgen bala meniń ata-anam da osyndaı bolsa,dep armandaýy múmkin. Muǵalimin tek jaqsy qyrynan tanyǵan oqýshy úshin onyń aıtqany anyq, degeni dál bolyp kórinedi. Balasyn qalaı jaqsy kóretinin durys bildirý kez kelgen ata-ananyń qolynan kele bermeıdi. Bireý jaqsy kıindirip qoıady, bireý tamaǵy toq bolsa boldy dep, qaltasyna aqshasyn salyp bergenine máz. Bireýleri óte qatal, aıtqanyn oryndatady. Bala qoryqqannan ýaqytsha tyńdaıdy, biraq ata-anasynyń ýysynan shyqqan soń ózin- ózi ustaı almaıtyn jaǵdaıǵa jetedi.

Abaı atamyzdyń jetinshi qara sózinde «Jas bala anadan týǵanda eki túrli minezben týady. Birinshisi — ishsem, jesem, uıyqtasam dep týady. Bular tánniń qumary, bular bolmasa tán janǵa qonaq úı bola almaıdy, hám ózi óspeıdi, qýat tappaıdy. Ekinshisi — bilsem eken dep umtylyp,odan erjetińkiregende ıt úrse de, mal shýlasa da, bireý kúlse de, bireý jylasa da tura júgirip, «ol nemene?» «bul nemene?» dep, «ol nege úıtedi?» «bul nege búıtedi ?» dep, kózi kórgen, qulaǵy estigenniń bárin surap, tynyshtyq kórmeıdi. Munyń bári «jan qumary, bilsem eken,kórsem eken,úırensem eken.»degen úlken pálsopalyq oı jatyr. Iaǵnı, balaǵa týǵannan tán azyǵy — tamaq qandaı qajet bolsa,jan azyǵy — jylýlyq, súıispenshilik te sondaı qajet. Otbasynda negizgi týystyq qatynas - erler jaǵymen eseptelgen. Sonymen qatar áıel jaǵymen de týystyq baılanystardyń ataýlary bar. Qyzdan týǵan balalardy jıen dep atap, balalar úshin sheshesiniń týystary naǵashy, naǵashy jurt dep ataldy. Qazaq salty boıynsha jıendi renjitýge bolmaıdy, suraǵanyn berip, kóńilin jyqpaýǵa tyrysqan. 

Dástúrli qoǵamda ata-apanyń tárbıesin kórmeı ósken bala bolmaǵan. Ata-apalar jyr, dastan, ertegi aıtyp nemere-shóberelerin rýhanı baıytyp tárbıelep otyrǵan. Qazaqtyń ejelgi dástúri boıynsha tuńǵysh nemeresin atasy men apasy óz qolyna alyp, nemere ystyq bolǵandyqtan balalarynan da artyq kórip, tárbıelegen. Tuńǵysh nemereler ata-apasyn óz áke-sheshesindeı sanap, týǵan áke-sheshesin tek qana óskennen keıin de tanyp jatady. Keıde tuńǵysh nemeresi kenje ulynyń ornyna, atasynyń qara shańyraǵyna ıe bolyp ta qalatyn jáıt kezdesedi.

Balanyń aty-bala. Ol bilmestikke urynbaı turmaıdy. Tipti, birinshi qadamdaryna bóbektiń isi búldirýden keledi. Búgin ańdaýsyzdan aıaq-tabaqtyń birin syndyryp alsa, erteń shalbaryn shegege ildirip úıge qaıtýy da yqtımal. Mundaıda halqymyz «Ata-balaǵa sanshy» nemese «Balanyń balalyǵyna ákeniń danalyǵy bar» deıdi. Balanyń balǵyn oıy men senimi aldynda eń bedeldi tulǵa – áke, áleýetti, aqyldy, bilimdar  áke. Jany sulý jaısań azamat ósirýde  áke orny bólek.

Áke - áýlet basshysy, otbasy músheleriniń tiregi, asyrap saqtaýshysy, qamqorshysy. Otbasyndaǵy ul tárbıesinde áke men apalardyń orny erekshe. 
Áke úıi barlyq balalary úshin úlken úı, qara shańyraq degen kıeli uǵymdarmen syıly da qurmetti.

Ákeniń minez-qulqy, ózgelermen qarym-qatynasy, óner bilimi ul balanyń kóz aldyndaǵy úlgi-ónege alatyn, soǵan qarap ósetin nysanasy. Áke qashanda balany sózben emes, óziniń isimen tárbıeleıdi. Er bala eń aldymen ákeniń ónegesinen naǵyz er adam qandaı bolý kerektigin qabyldaıdy. Sondyqtanda áke ulyn batyldyqqa, batyrlyqqa, er júrektikke, adaldyqqa, qaırattylyqa, ultjandylyqqa, áıel balasyna serilik qarym-qatynas tanytýǵa, otaǵasy qandaı bolý kerek ekendigin óz tájirıbesi arqyly úıretip, úı eńbeginiń asa qıyn soǵatyn isterdi óz moınyna alýǵa talpynýǵa tárbıeleýi kerek. 

Sonda araq pen temekiniń zıanyn qalaı uqtyramyz. Negizinen januıanyń shyrqy buzylǵan, ata-anasy maskúnemdikke salynǵan nemese jaramdyq jaǵynan azǵyndanǵan ortada bala, jasóspirim qashanǵy jırenishti kórinisti, ondaǵy aıqaı-shý men daý-janjalǵa, urys-keriske shydap júre bermek. Basqa ómir ańsaıdy nemese teris tárbıege tez boı aldyryp úlgeredi, eger osy teris jolǵa múlde bet buryp ketse, onda báıterektiń bir butaǵy qısyq ósti deı berińiz. Baqytsyz qyz, buzaqy ul osydan shyǵady. Sonda negizgi kináni kimnen izdeımiz? Buzaqylyqtyń basy bos júrýden bastalady. Keıde sabaqty jıi qaldyrýǵa ár túrli syltaýlardy úlkenderdiń ózi úıretip otyrady. Bul jaǵdaıda balaǵa ótirik aıtýdy úıretip otyrǵan ańǵarmaı da qalýy múmkin. Jas shybyqty qalaı ıseń, solaı ósedi ǵoı. Iá, «Uıada ne kórseń ushqanda sony ilersiń» demekshi ata-ana tárbıesi bala ómirinde úlken iz qaldyrady. 

Ákeniń minez-qulqy, ózgelermen qarym-qatynasy, óner bilimi ul balanyń kóz aldyndaǵy úlgi-ónege alatyn, soǵan qarap ósetin nysanasy. Qazaqta bireýdiń balasy jaqsy, ónegeli azamat bolsa: «Onyń ákesi nemese atasy jaqsy kisi edi, kórgendi bala eken, ónegeli jerden shyqqan ǵoı», - dep madaqtaıdy. «Áke kórgen oq jonar, sheshe kórgen ton pisher» degendeı, otbasynda uldar ákeleri nemese atalarynyń boıyndaǵy qasıet pen ónerin úırenip ósken. Shyǵarmashylyqta, aqyndyqta tanylǵan jas balanyń tárbıesine asa nazar aýdarylǵan.      

«Balaǵa úmit artý – ákeniń qaryzy, aqtaý – balanyń paryzy» deıdi qazaq halqy. Balaǵa úmit artqan áke «Osy meni erteń asyrasyn baqsyn – qaqsyn» demeıtin ǵana shyǵar, áke de eldikti oılady, ulym men qyzym uly maqsatqa jumylsyn – eldi kórkeıtsin  dep armandamaı ma?

Dúnıeniń eń tamasha týyndysy – tamasha tárbıe alyp shyqqan adam bolyp tabylady. Adamnyń jeke basynyń alǵashqy qalyptasýy otbasynan bastalady. Onyń er jetip ósýi, boıyndaǵy alǵashqy adamgershilik belgileri otbasynda qalyptasady, sondyqtan da týǵan úıdiń jylýy – onyń kókireginde kóp jyldar boıy saqtalyp, máńgi esinde bolady. Otbasy – bala tárbıesiniń eń alǵashqy ujymy. Balanyń tárbıeli bolyp ósýine berekeli otbasynyń tıgizetin áseri mol.

Adamgershil sanalylyǵy bıik ata – ananyń, otbasy músheleriniń bir – birimen syılasýy, senisýi, qoldasýy, kómegi, tatýlyǵy men yntymaǵy, bir – birine talap qoıa bilýi, árqashan ádil bolýy, ózara qamqorlyǵy saltqa kirgen otbasynan qashanda kórgendi, bilikti, isker, azamattar ósip shyǵady. Mine, osyndaı ónegeli otbasynda týyp ósken, oqyp, bilim alyp, qoǵamdyq eńbektiń bir tutqasyna ıe bolyp júrgen azamattardyń qaısysynan da: «Ómirdegi armanyna adastyrmaı qanat qaqtyrǵan eń qymbat adamyn kim?» dep suraı qalsańyz, eń áýeli óz ata – analaryn aıtady. Áke – sheshesiniń aýyzben aıtyp jetkizgisiz aıaýly eńbegin, baǵa jetpes úlgi – ónegesin, tálim – tárbıesin jyr qyp shertedi. Respýlıkalyq baspasózde habarlanǵan bir qyzyqty jáıt oıǵa oralady. Qyzylorda qalasynyń bir mektebinde «Men jáne meniń ata – anam»  degen taqyrypta shyǵarma jazdyrǵan. Sonda órt sóndirýshi Ybyraı Saparqojaevtyn balalary óz áke – sheshesi jaıynda, ásirese ákesiniń osyndaı qyıyn eńbekti, ári qaýypty jumysty shırek ǵasyr boıy qajymaı – talmaı, adal atqaryp kele jatqany jóninde, sol eleýli eńbegi qurmetke ıe bolǵany, ákeniń otbasyndaǵy erekshe orny, minez – qulqy, balalarynyń anasyna degen, balalaryna degen asqaq adamgershiligi, qamqorlyǵy, súıispenshiligi jóninde tebirene tolǵanyp, qanshama jyly sózder jazǵan! Kishkentaı júrekterdiń kirshiksiz kóńil iltıpatyn, zańdy maqtanyshyn jazǵan.

«Er adamnyń aldynda ashylatyn esigi bolsyn.  Áıel adamnyń aldynda terbeletin besigi bolsyn», «Adam aqylymen symbatty, urpaǵymen qymbatty». Ata – ananyń adamdyq paryzyn osy maqalalar da óte ádemi beınelengen. «Uly bar úıde qýat bar, qyzy bar úıde shýaq bar». Kóńilge nur quıatyn, ómirińe sán syılaıtyn, órshildikke úndeıtin ólmes danalyq emespe bul?! Shyǵysta: «Úsh is tyndyrǵan adam: ıaǵnı bala ósirgen kisi,aǵash – taldar ósirgen kisi jáne kitap jazǵan kisi ólmeıdi» degen danalyq bar.

Ana ómirdiń qaınar bastaýy. Ana – aqyldy tálimger. Ana – bala baqytynyń baǵbany. Ana óz basyn, óz densaýlyǵyn umytyp, ózgelerdiń qamyn jeýdi bárimizge úıretýshi. Analyq paryzyn adal aqtaýdyń bizdiń úlken ájelerimiz, týǵan analarymyz ásem úlgisin tanytyp ótken. Qazirde de peıildi analar qanshama.

Áıeldiń basty paryzy ana atanyp, adamzat urpaǵyn kóbeıtýge úles qosý, ár adam ul – qyz súıip, árqaısysyna otaý tiktirip, enshi bólip bersin, nemereler men shóberelerdiń qyzyǵyn kórsin – ıaǵnı solardyń bárin sanaly azamat, ónerli eńbekker etip tárbıelesin – halyqtyń qalaýy osy. «Bala – artta qalǵan iz, baqyt – uzatylǵan qyz» deıdi halyq. Al ananyń mindeti ulynyń aldynda barlyq áıelge tán jaqsy qasıetterdi kórsete otyryp, óziniń shynaıy jáne sheksiz mahabbatymen ulynan da áıel balasy aldynda sondaı jaýapty qasıetterdi kórsetýge shaqyrady jáne onyń emosıonaldy damýyna sebepshi bolady. Er balanyń anasyna degen qarym-qatynasy belgili dárejede qyz balalarmen jaǵymdy qarym-qatynasty qalyptastyrý mánin ıgerýge múmkindik týdyrady, adamdarǵa qamqorlyq jasaýǵa úıretedi, óziniń mańaıyndaǵylarǵa qajetti kómek jasaýǵa yqpal etedi. Otbasynda jetkinshek er balany tárbıeleý – bul qarapaıym emes mańyzdy jáne jaýapkershilikti talap etetin úlken is. Óıtkeni osy jastaǵy er balanyń boıynan shyǵarmashylyqqa, óziniń ómirden ornyn izdeý sıaqty talpynystaryn baıqaýǵa bolady. Osy tusta ata-ana olardyń jan dúnıesin túsinip, der kezinde baǵyt-baǵdar kórsetse, bul ata-ananyń bala tárbıesindegi tapqyrlyǵy bolyp sanalady.   

Baqyt birde bar, birde joq, baıansyz bolsa – bala – baıandylyq, ómir gúli, tirlik tiregi! Urpaǵyn tarydaı shashyp, tastandy etip júrgen jeńil oıly jelbastar ózderiniń adamdyq paryzyn oılaýdan aýlaqtaǵan berekesizder... Balaǵa, urpaqqa qazaq halqy qashanda úlken  mán bergen. Bizdiń halqymyz balajandy halyqtardyń biri. Sondyqtan da, týǵan halqymyz týrasyn aıtady: «Balaly úıdiń eńsesi bıik». Óıtkeni bala – baqyt, bala – qýanysh, bala – shattyq, bala – maqtanysh, bala – súıeý – tirek, bala – bolashaq. «Balasyz úı – qý mazar» dep kesip aıtýda da shyndyq qanshama?! Bala týdyrdyń eken – baǵa da bil. Halyq aldymen ata – anadan osyny talap etedi.

«Erteń de kún bargoı, bárine úlgeremiz» dep saldyr – salaq kún keshetinderdiń ókinishi ýdan da ashshy bolaryn sezinemiz. Ata – ana jaýapkershiliktiń adamy bolýǵa tıis deıtinimiz sodan. Óıtkeni «Ákesine qarap, ulyn syna» deıdi qazaq halqy. Ózine tartqan ónegeli ul ósire almaǵan áke uıatty, al abyroıly ákege tartyp óse almaǵan jasyq bolbyr ul da uıatty.

«Ana – balaǵa jastyq, áke – kórpe». Bul – urpaqtyń tárbıesindegi bar aýyrtpalyq ata – ananyń ǵumyr boıy moınynda degen sóz. «Bilimsiz búldiredi, ata – anasyn kúıdiredi». Bul da bir mándi maqala.

«Ár úıdiń qashan  barsa tóri daıyn, syılaǵan ata – anasyn adal ulǵa» dep bosqa aıtylmaǵan. Ákesin – sheshesin aıalaýdy azap dep qańa qaraıtyndar bar. Bul – bilmestik. Ári kórgensizdik. Ata – anasyn ardaqtaǵandardy alys – jaqyn aǵaıyndar da, joldas – joralar da syılaıtynyn árbir jas bilip óssin. Ákeniń úmitin, ananyń aq sútin aqtaý – perzenttik paryz ekenin umytqandar uıatqa qalady.

Mektep partasynda otyrǵan balanyń jan – jaqty tárbıe alýyna eń birinshi yqpal etetin ustaz bolsa, onyń súıeýshisi – ata-ana. Sondyqtan ata-ana óz balasynyń bilim alýyna barynsha jaǵdaı jasaýy tıis, oqý úlgerimine kúndelikti nazar aýdaryp, qadaǵalap otyrý kerek. Ókinishke oraı, keıbir ata-analar buǵan jetkilikti mán bermeıdi. Tipti, keıde balasynyń qaı synypta oqıtynyn, sabaqtarynyń jetekshisin de bilmeı jatatyn úlkender bar. Bala tárbıesi - óte kúrdeli úrdis jáne eshqandaı úzilis, demalys degendi bilmeıdi. Balanyń jaqsysy áke men shesheniń ary, ata-ananyń abyroıy, jamany – qaıǵysy, baqytsyzdyǵy, azaby», - deıdi halqymyz. Bala mektepte 6,7 saǵat bolsa,18 saǵat úıde bolady, sol sebepti ata-ana balasynyń oqýyn, júris-turysyn, joldastaryn sonymen qatar kıetin kıimin de qadaǵalap, aptanyń sońǵy kúnderi synyp jetekshisimen, pán muǵalimderimen baılanys jasap sabaq úlgerimi, tártibi jaıly málimet alyp otyrýy qajet.

Búgingi oqýshy memleketimizdiń erteńgi úlken azamaty, kásip ıesi. Sondyqtan da bala tárbıesine asqan jaýapkershilikpen qarap, jas urpaqty nazardan tys qaldyrmaǵan jón. Búgingi tańda ata-anasy qasynda bolsa da qadir-qasıetine jete almaı, uldarymyz maskúnemdik pen nashaqorlyqqa boı aldyryp, qyzdarymyz shylym shegip,jeńil júristerge túsýi otbasyndaǵy tárbıeniń durys jolǵa qoıylmaýynyń aıǵaǵy. Sharıǵatta da altyn uıa – otbasy joǵary baǵalanyp, ony bala tárbıelep ósirýine birinshi dárejeli mán berilgen. Óıtkeni: «Balalar – ata-analar qolyna berilgen aıaýly amanat.»

Ata-ana óziniń mindeti men jaýapkershiligin jaqsy bilýi tıis:

1. Mádenıetti adam tárbıeleýge jáne óz balasyn taza ómir súrýge beıimdeýge mindetti;
2. Bilim alýyna kómektesýge mindetti;
3. Júıeli bilim alýyna jaǵdaı jasaýǵa mindetti;
4. Únemi ata-analar jınalysyna qatysýǵa, muǵalimmen kezdesýge, balasynyń mekteptegi ómirimen tanysýǵa mindetti;
5. Balanyń ómirine, densaýlyǵyna zıan keltiretin temeki, araq, t.b. ýly zattardy qoldanbaýǵa, olardyń balaǵa zıandy ekenin túsindirýge mindetti;
6.  «Balany jetige kelgenshe tyıma, jetiden on tórtke kelgenshe bilim berip qına, on tórtten keıin úlken azamat dep syıla» degen qaǵıdany berik saqtaýǵa mindetti.

Ata – ananyń jaýapkershiligi:

1. Balaǵa aramza áreket jasaǵany úshin jaýapty;
2. Muǵalimge, mekteptiń pedagogıkalyq ujymyna balaǵattaý jáne ádepsiz qarym-qatynas jasaǵany úshin jaýapty;
3. Bala tárbıesi úshin qabyldanǵan barlyq qaýlylardyń oryndalmaǵanyna jaýapty.
4. Balaǵa adamgershilik tárbıe berý úshin, óz januıasynda birlik pen tatýlyqty ustanýǵa jaýapty. Úıdegi tynyshtyq balanyń mekteptegi máselelerin tıimdi sheshýdiń birden bir joly;
5. Mektepten keıingi balanyń bilim men tárbıe alýyna baqylaý jasaýyna jaýapty;
6. Kámelettik jasqa jetkenge deıinge balanyń salaýatty ómir saltyna saı tárbıe alýyna jaýapty.

Ata – analarǵa qoıylatyn suraqtar:
1. Balańyzdyń týǵan  kúni?
2. Synyp jetekshisiniń tolyq aty- jóni?
3. Balańyzdyń partalas kórshisi kim?
4. Balańyz qandaı ólshemli   aıaqkıim kıedi?
5. Balańyzdyń súıikti asy qandaı?
6. Balańyz keshe qandaı baǵa aldy?
7. Balańyz qandaı tústi jaqsy kóredi?
8. Balańyz sporttyń qandaı túrin jaqsy kóredi?
9. Balańyz birinshi synypqa qaı jyly bardy?
10.Balańyzdy erkeletip qandaı sózder aıtasyz?
11.Balańyzǵa ashýlanǵanda,eń aldymen aýyzyńyzǵa qandaı sóz túsedi?
12.Balańyzdyń eń jaqyn dosy kim?

Al endi ata – analarǵa sıtýasıalyq suraqtar:

1. Balańyzdyń  óneri, qandaı da bir iske qyzyǵýshylyǵy, beıimdiligi  baıqalsa, ne ister edińiz?
2. Balamen sóılese bilý de úlken óner,4-6 jastaǵy bala kúnine kóptegen suraqtar qoıatyn kórinedi.Mysaly:tún nege qarańǵy, kún qaıda ketti, ushaq qalaı ushady,.....degen sıaqty taýsylmaıtyn saýaldar kóp. Sizdiń balańyz da sondaı saýaldardy kóp qoıatyn bolsa, jaýap berýge tyrysasyz ba, álde eleýsiz qaldyrasyz ba?
3. Sizge mekteptegi muǵalimderden «Sizdiń balańyz basqa balalardy urady» degen birneshe shaǵym aıtylady. Taǵy kórshi ata-analardan da «Bizdiń balany urdy» degen sóz estýge týra keledi deıik. Ne isteısiz? Balańyzdy qalaı tárbıeleısiz?
4. Keıbir ata-analardyń balasynyń árbir is-ááreketine kóńili tolmaı: «Sen sala almaısyn, sen isteı almaısyń», -dep aıtyp jatatynyn baıqaımyz. Bala is –áreketine teris baǵa berýge qalaı qaraısyz?
5. Balańyz sabaqtan qashyp, mektepten erte keledi, ne isteısiz?
6. Balańyz  kúnde birinshi sabaqqa keshigip keledi. Qalaı jónge keltiresiz?
7. Balańyz mekteptegi  bir muǵalimmen til tabysa almaı júr.Balańyzǵa qandaı keńes beresiz?
8. Sizdiń balańyz synyptaǵy jaqsy oqıtyn oqýshylardyń biri, alaıda bir kúni synyp jetekshisi úlgerimi nashar oqýshylarmen alyp qaldy,sizdiń is-áreketińiz?
9. Balańyzdyń sabaǵy, tártibi jaıly bilgińiz kelip, mektepke kelip turasyz. Synyp jetekshisi sizdi qatýly qabaq, ashýly kúımen qarsy aldy. Sizdiń áreketińiz?
10. Bıyl sizdiń balańyzdyń synybynda oqıtyndardyń bárinde uıaly telefon bar, tek sizdiń balańyzda joq. Kúnde «áper» dep mazańyzdy alady, sabaqqa barǵysy kelmeıdi. Siz jumyssyzsyz,ne isteısiz?
11. Sizdiń tuńǵyshyńyzdy atasy men ájesi baýyryna basqan. Sabaǵy qıyndap ketken soń, ózderiń qadaǵalańdar dep ákep tastady. Al balańyz tárbıeńizge kóner emes, ne isteısiz?

Qaraǵandy memlekettik ýnıversıteti
Pedagogıkalyq mamandyǵy
defektologıa kafedrasynyń 3 shi kýrs stýdenti
Abdýllaeva Shahlo Adylqyzy

---